KARANLIK DÜNYALARINDAN IŞIK OLAN İKİ ÂŞIK: AŞIK VEYSEL VE BARPI ALIKULOV

Yıl 2019, Cilt: 2 Sayı: 3, 40 - 83, 30.11.2019

Feyzan Vural Ayşenur Begüm Çalışkan

Öz

Telli
veya yaylı sazları ile diyar diyar dolaşan ozanlar, büyük Türkistan’ın kültürel
aktarımında son derece önemli bir yere sahip olmuştur. Anadolu coğrafyasında âşık,
Kırgızistan’da akın ismini alan saz şairleri, gerek duygusal tatmin, gerekse
gelenek, olay, olgu ve durumların aktarımında, kültür taşıyıcıları olarak
görülürler. Bu çalışmada, Türk Kültüründen iki önemli değer, Anadolu’dan Âşık
Veysel ve Kırgızistan’dan Barpı Alıkulov’un hayatları ve eserleri
karşılaştırmalı olarak incelenmiştir. Amaçlı örneklem kapsamında seçilen
eserler üzerinde ana tema, ifade, vurgulanan kelime ve motifsel karakter
gösteren sözcükler açısından sözel analiz;  makamsal/modal özellikler, ezgisel hareket, ses
alanı, yoğun ses bölgesi, süre değerleri, ritmik yapı açısından müzikal analiz
gerçekleştirilmiştir. Verilerin
işlenmesinde, betimleme, analiz, yorumlama aşamaları izlenmiştir. Betimsel
analiz için oluşturulan çerçevede, tematik yapıya uygun olarak veriler tablo ve
grafikler yardımıyla işlenmiş; bulgular tanımlanmış ve yorumlanmıştır.

Betimleyici
karakter taşıyan bu çalışmada ilk olarak Anadolu'daki âşıklık geleneği ve
Kırgızistan'daki akınlık geleneğinin genel özelliklerine değinilmiş; Âşık
Veysel ve Barpı Alıkulov’un bu iki gelenek içindeki yerinden ve hayatlarından
bahsedilmiştir. Daha sonra, Âşık Veysel ve Barpı Alıkulov’un eserlerinin analiz
sonuçları, karşılaştırmalı yorumlar yer almıştır.

Anahtar Kelimeler

Âşık Veysel, Barpı Alıkulov, , Ozan, Aşık, Akın, Karşılaştırmalı Analiz, Kültürel Müzikoloji

Kaynakça

• ALİMOV, U. (2003). Kırgızistan’da Akınlar ve Akınlık Geleneği. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• ALİMOV, U. (2010).Kırgız Aytışları. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• ALPTEKİN, A. B. (2011). Âşık Veysel (3. Baskı), Ankara: Akçağ Yay.
• ANASH UULU, K. (2018). Barpı’nın hayatı, şiirleri ve sanatı. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antalya.
• ARTUN, E. (2009). Türk Dünyası Âşıklık Geleneğinin Geleceğe Taşınması. XVII. Uluslararası Kıbatek Edebiyat Şöleni Balkanlar Türk Edebiyatı Kültürü. Kosova, s.13-18.BAKİLER, Y.B. (1986). Âşık Veysel’in Hayatı ve Şiirleri, İstanbul: Tercüman Yay.
• BAYZAKOV, T. (1958). Barpı Alıkulov, Frunze: (?)
• BORATAV, P.N (1968). Âşık Edebiyatı. Türk Dili Dil ve Edebiyatı Dergisi, XIX(207), s.340-357.
• BORATAV, P.N. (1969). Âşık Edebiyatı, 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı(1. Baskı), İstanbul: Gerçek Yay.
• ÇERKEZOĞLU, E. (2015). Âşık Veysel Şatıroğlu’nun Şiirlerinde Din ve Dindarlık. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana
• ÇINAR, A.A. (1998).Türk Dünyasında Âşıklık Geleneğinin Karşılaştırılması. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, C.5, s.59-66.
• DURBİLMEZ, B. (2010). Aşıklık Geleneklerinde Saz. Milli Folklor Dergisi, S. 85, s.148-158.
• GÜLDAŞ, T. (1993). Âşık Veysel ve Müziği. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• GÜMÜŞ, İ. (2019). Aşık Veysel’in “Kara Toprak” Şiirine Ontolojik Bir Yaklaşım, Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12/1, s.176-187
• GÜNAY, U. (1993). Aşık Veysel ve Aşık Tarzı Şiir Geleneği. Hacettepe Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Dergisi, S.10(1), s.21-42.
• GÜNGÖR, S. (2015). Kırgız Akınlık Geleneği Üzerine Türkiye Türkçesi İle Yapılmış Çalışmalar.KaratekinEdebiyat Fakültesi Dergisi, S.5(3), s.27-38
• HALICI, F. (1991). Bir Şiirin Hikayesi Âşık Veysel. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi,1991/I S.469, s.15-22.
• KARA, R. ve YILMAZ, O. (2011). Erzincan Türkülerinde Gurbet Teması. Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S.4(2), s.389-400.
• KARAARSLAN, G. (2006). Cumhuriyet Dönemi Sivas Âşıklarında Sosyal Konular Üzerine Bir Araştırma. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• KARATAŞ, T. (2002). Âşık Veysel’in Şiirlerini Besleyen Üç Önemli Unsur Çileli Hayatı, Gelenek ve Yerlilik....Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, 2002/II, C.609, s.688-695.
• KASIMOĞLU, S. (2018). Anne Arketepi Olarak Toprak: “Toprak Ana” ile “Kara Toprak” Arasındaki Ebedi Salınım. Turnalar Dergisi, s.44-50.
• KAYA, M. (2017). Âşık Veysel Şiirlerinin Söz Dizisi Açısından İncelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adıyaman.
• KAYIPOV, S. (2005). Başlangıcından Günümüze Kadar Türkiye Dışındaki Türk Edebiyatı Antolojisi (1. Basım). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.
• KÖKÜŞ, C. (2015). Aşık Nurşah’ın Şiirlerinde Gurbet. International Journal of Eurasia Social Sciences, S.6, s.66-78.
• KÖPRÜLÜ, M, F. (2004). Türk Saz Şairleri, Ankara: Akçağ Yay.
• MAKSİTOVA T. (2016). Барпы Акындын Табият Көрүнүштөрү Жана Адамзат Темасындагы Түбөлүктүү Ырлары, (Barpı Alıkulov’un Doğa ve İnsanlıkla İlgili Bir Şiiri), Наука, Новые Технологии И Инновации Кыргызстана №8, s.63-65.
• MURATOVA, A.M. ve ARTIKOV K. J. (2018). Музыка (Müzik), Bişkek: Министерством образования и науки Кыргызской Республики.
• ÖZTÜRK, V. (2010). Sosyalizm Dönemi Kırgızistan’da Bazı Kırgız Halk Şairlerinin Şiirlerindeki Dini ve Ahlaki Motifler. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C.32, s.203-232.
• ÖMÜRBEKOV, T.H ve ÇOROTEGİN, T.K. (2014). Kırgızistan Tarihi, Bişkek: Triada Print.
• PAR, A.H. (2000). Âşık Veysel Şatıroğlu, İstanbul: Serhat Yay.
• RISKULOVA, G.U. ve SATIBALDIEVA, G.Ş. (2015). “Барпы Алыкулов – Элдик Педагог, Нукура Тарбиячы” (Barpı Alıkulov – Pedagog ve Gerçek Eğitimci), ЖАМУнун Жарчысы, S.1, s.207-211.
• SAKAOĞLU, S. (1986). Ozan, Âşık, Saz Şairi ve Halk Şairi Kavramları Üzerine, III Milletlerarası Türk Folklor Kongresi Bildirileri, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, s.247-251.
• SAY, A. (2010). Müzik Ansiklopedisi, C. 1, Ankara: Müzik Ansiklopedisi Yay.
• SİPOS, J. (2014a). Kyrgyz Folksongs, Budapeşte: l’Harmatton.
• SİPOS, J. (2014b). Kırgız Halk Müziği - Epik Türküleri, Yeni Türkiye Türk Musikisi Özel Sayısı, S.57, s.235-247.
• ŞİŞMAN, B. (2002). Türkiye ve Kazakistan’da Yaşayan Âşıklık Geleneği’nin Değişmeyen Unsurlar Açısından Karşılaştırılması. Milli Folklor, S.54, s.68-74.
• TOPAKKAYA, A. (2013). Âşık Veysel’in Güzelliğin On Para Etmez Şiirine Felsefi Açıdan Bir Bakış.Türk Kültürü ve Hacı Bektaşi Veli Araştırma Dergisi, S.67, s.89-102.
• TUNALI, İ. (2002). Sanat Ontolojisi. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• TUTU, S.B. (2008). Âşık Veysel Şatıroğlu (Hayatı, Eserleri ve Müzik Kimliği). Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• TUTU, S.B (2008). Saz Çalmayan Âşık: Âşık Ali Doğan. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, VIII (2), s.103-110.
• Türk Halk Müziği Sözlü Eserler Antolojisi I/II, Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumu Yay., Ankara 2012. (Analiz edilen türkülerin seçiminde kullanılmıştır)
• Türk Halk Müziği Seçme Eserler 1-2-3, Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumu Yay., Ankara 2009. (Analiz edilen türkülerin seçiminde kullanılmıştır)
• VURAL GÖHER, F. (2011). Türk Kültürünün Aynası: Türküler. e-Journal of World Sciences Academy, S.6(3), s.397-41.
• VURAL GÖHER, F. ve VURAL, T. (2016). “Erzincan Türkülerinde Yer Alan Gül Motifinin Göstergebilimsel Açıdan İncelenmesi”, Uluslararası Erzincan Sempozyumu, Erzincan, s.731-739.
• VURAL GÖHER, F. (2018a). “Kocaeli ve Sakarya Türkülerinde Motifsel Nitelik Taşıyan Çiçek, Hayvan ve Renk Unsurlarının Türk Mitolojisi ve Türk Sanatındaki Yeri”, Uluslararası Çoban Mustafa Paşa Kocaeli Tarihi- Kültürü Sempozyumu IV, Kocaeli: Kocaeli Belediyesi, s.1919-1928.
• VURAL GÖHER, F. (2018b). “Muş Türkülerinde Motifsel Nitelik Taşıyan Çiçek, Hayvan, Renk Adları İle Kıyafet ve Aksesuarlar”, Tarih ve Kültür Bağlamında Muş Uluslararası Sempozyumu.
• VURAL GÖHER, F. ve VURAL, T. (2018). “Kağızmanlı Hıfzı’nın Şiir ve Türkülerinde “Kuş” Motifinin Göstergebilimsel Açıdan İncelenmesi, Kağızmanlı Hıfzı Uluslararası Sempozyumu, Kars, s.669-682.
• YILDIZ, N. A ve TURAN, F.A.(2016). Türk Dünyası Âşık Edebiyatı. Ankara: Gazi Kitabevi.