ÂŞIKLIK GELENEĞİ, ÂŞIK MÜZİĞİ VE ALEVİLİK

Yıl 2020, Cilt: 3 Sayı: 4, 194 - 215, 31.05.2020

Erdem Özdemir

Öz

Âşıklık geleneği, Türk sözlü kültürünün temel ögelerinden biridir. Şiir, müzik, hikâye ve benzeri sözlü kültür öğelerini üretip icra eden âşıklar, tarih boyunca bilgi kaynağı ve kanaat önderi olma gibi vasıflara da sahip olmuştur. Günümüzde halen var olan âşıklık geleneği, bu çalışmada Türklerin benimsediği iki ana İslami ekol olan Sünnilik ve Alevilik başlıkları altında incelenmiştir. Özellikle 20.yüz yılın ikinci yarısında belirginleşen terminolojik farklılıkların, konunun esası içerisindeki kabullerin farklılaşmasından ileri geldiği görülmektedir. Bu bağlamda Türk halk müziği genel yapısı içerisinde âşıklar ve âşık müziği; Aleviler, Alevi âşıklar ve müzikleri, mevcut alt türleri ile ele alınmıştır. Bu süreçte etkin olan âşıkların, müzikal edimleri ve sürece katkıları değerlendirilmiştir. Kaynaklarda Alevi müzik uyanışı şeklinde yer alan hareketliliğin temel unsurlarını temsil eden âşık, ozan, yorumcu ve bunlara ait eserlerin etkileri irdelenmiştir.
Sünni ve Alevi kültür evreninde, âşıklığın tanım ve konumlanmalarının farklı olduğu ve bu farkların, gerçekleştirilen uygulamalar ve âşıklığa yüklenen manevi anlam özelinde meydana geldiği sonucuna varılmıştır. Üretilen şiirlerde üslup ve içerik farklılıkları tespit edilmiş; müzikal yapılarda ise ilgili yörelerin sınırları içerisinde kalındığı ve iki ekol arasında büyük bir farklılığın olmadığı gözlenmiştir. Bu süreçte tekrar gündeme gelen bağlama düzeni ve üretilen kısa saplı bağlama türünün, işlevselliğe dayalı tercih edilme nedenleri, örneklerle izah edilmiştir. Çoğunlukla alan araştırması, gözlem ve görüşme yöntemleri ile hazırlanan bu çalışmada, yazılı, görsel ve işitsel kaynaklardan da faydalanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Alevi, Âşık, Ozan, Zakir

Kaynakça

• BUDAK, Ogün A (2006). Türk Müziğinin Kökeni-Gelişimi. Ankara: Phoenix Yayınları.
• ÇOBANOĞLU, Özkul (2007). Âşık Tarzı Edebiyat Geleneği ve İstanbul. İstanbul: 3F Yayınevi.
• EROL, Ayhan (2009). Müzik üzerine düşünmek. Bağlam.
• FİDAN, Süleyman (2017). Âşıklık geleneği ve medya endüstrisi:-geleneksel müziğin medyadaki serüveni. Grafiker.
• DOĞAN, Gürani (1998). Alevilik’te Ön Bilgiler ve Cem, Zakirlik. İstanbul: Can Yayınları.
• DUYGULU, Melih (1997). Alevı̂-Bektaşı̂ Müziğinde Deyişler. Kendi Yayını.
• EKİCİ, Savaş. (2012). Bağlama eğitimi: yöntem ve teknikleri. Yurtrenkleri Yayınevi.
• ERDENER, Yıldıray (2019). Kars’ta Çobanoğlu Kahvehanesi’nde Aşık Karşılaşmaları, Aşıklık Geleneğinin Şamanizm ve Sufizmle Olan Tarihsel Bağları. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları
• ERSOY, İlhan (2019). “Müzik Türleri Sınıflandırmasında Model Uygulaması: Bir Müzik Türü Olarak ‘Semah’”. Eurasian Journal of Music and Dance, S. 14, s. 32-62.
• KAPLAN, Ayten. (2008). Kültürel müzikoloji. Bağlam Yayıncılık.
• KAYA, Doğan (2007). Ansiklopedik Türk halk edebiyatı terimleri sözlüğü (Vol. 889). Akçağ.
• KELEŞ, Reyhan. (2017) “Yedi Ulu Ozan’ın “Yedi” Sembolizmi”. Turkish Culture & Haci Bektas Veli Research Quarterly, S. 83.
• KÖPRÜLÜ, Fuad (1986). Edebiyat Araştırmaları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• MUSTAN Dönmez, B. (2008). Alevi müzik uyanışı bağlamında İzmir Limontepe Alevi göçmenlerinin" müzik pratikleri" (Doctoral dissertation, DEÜ Güzel Sanatlar Enstitüsü).
• OCAK, Ahmet Y. (2004). Türk Sufiliğine Bakışlar. İstanbul: İletişim Yayınları.
• OCAK, Ahmet Y. (2007). Alevî ve Bektaşî İnançlarının İslâm Öncesi Temelleri. İstanbul: İletişim Yayınları.
• ONATÇA, Neşe A. (2007). Alevi-Bektaşi Kültüründe Kırklar Semahı: Müzikal Analiz Çalışması. İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
• ÖGEL, Bahaeddin (2000). Türk Kültür Tarihine Giriş 9. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• ÖNDER, Ali T. (2002). Türkiye'nin Etnik Yapısı. İstanbul: Pozitif Yayıncılık.
• ÖZDEMİR, Erdem (2012). Âşık ve Ozan Kavramlarının Günümüz Türkiye’sinde Müzikal ve Edebi Yönden Tanımlanması. Akademik Bakış Dergisi, (34).
• ÖZDEMİR, Erdem (2013). Türkiye Örneğinde Âşıklarda Müzik, Basılmamış Doktora Tezi, SAÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü
• ÖZDEMİR, Ulaş (2016). Kimlik, Ritüel, Müzik İcrası: İstanbul Cem Evlerinde Zakirlik Hizmeti. Kolektif Kitap.
• ÖZDEMİR, Ulaş (2017). Senden gayrı aşık mı yoktur: 20. yüzıl aşık portreleri. Kolektif.
• ÖZTELLİ, Cahit (1971). Pir Sultan Abdal Bütün Şiirleri. İstanbul: Milliyet Yayınları.
• SAĞ, Arif, ERZİNCAN, Erdal, (2009). Bağlama Metodu: Bağlama Düzeni. Pan.
• TAŞ, Hülya. (2008) “Bir Alevi Köyü: Bursa Şehitler Köyü’nde Evlenme Törenleri”. Milli Folklor, s. 53-63.
• YANBEĞ, M. Kemal (1963). Bayburtlu Celâlî Hayatı ve Şiirleri. İstanbul: Bayburt Kültür ve Yardım Cemiyeti.
• YAKICI, Ali (2007). Halk Şiirinde Türkü. Ankara: Akçağ Yayınları.