Öz
Türk dünyası, varoluşuna bir anlam kazandırabilmek içinde yer aldığı evreni anlayabilmek mevcut kültür birikimini; âdet, gelenek, görenek, töre, örflerin bağlam görevi üstlenerek ortaya çıkışına kaynaklık ettiği ahlâk kurallarını ve Türk etik anlayışını, yeni nesillere aktarabilmek amacıyla yaşadığı döneme ve bulunduğu coğrafyaya, bu coğrafyada hâkim olan iklime göre değişiklik gösteren sözlü anlatım türleri meydana getirmiştir. Bu çalışmanın konusu; Türk dünyası sözlü anlatım türlerinin uygulamalarında içerdikleri ritüeller yoluyla Türk dünyasının dünya görüşünü yansıtan sosyokültürel olgular içinde nasıl yer aldıklarını, ahlâk kurallarının ve bunun paralelinde etik anlayışının oluşumuna nasıl kaynaklık ettiklerini, hangi merhalelerden geçerek çeşitlendiklerini araştırmak, bu yapıların, etik anlayışının ve ahlâk kurallarının oluşumunda üstlendikleri bağlam görevini ortaya koymaktır.
Günümüzde ahlâk, etik ve metaetik konularının yalnızca felsefenin araştırma alanına girdiği yönündeki yaygın ama aynı zamanda yanlış ve eksik kanaatin ortadan kalkmasını sağlamak yolunda halkbilimsel bir bakış açısı ve disiplinlerarası bir yaklaşımla bu üç disiplinin çalışma alanlarının benzerliğine ve yöntemlerinin sentezlenebilirliğine dikkat çekilerek disiplinlerarası bir çalışma örneği vermek çalışmamızın amacını oluşturmaktadır.
Çalışmamızda halkbilimsel bakış açısı ve disiplinlerarası yaklaşımla izlediğimiz yönteme göre; Türk dünyası sözlü anlatım türleri ve bu türlerin sosyokültürel kaynakları “metin” ve “gelenek” kavramlarının tanımları ve kapsamları çerçevesinde incelenmiş, halkbilimi ile ahlâk, etik ve metaetik arasındaki ilişki tespit edilerek Türk dünyası etik anlayışının ve ahlâk kurallarının ortaya çıkışında bağlam görevi üstelen yapılar olarak anlatım türleri; içinde yer aldıkları âdet, gelenek, görenek, töre ve örflerin incelenmesi suretiyle bu yapıların, Türk etik anlayışının ve ahlâk kurallarının oluşumunda üstlendikleri bağlam görevi ortaya konulmuştur.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- BOONE, Brıan. (2019). Etik 101, (çev:Selin Aktuyun), İstanbul: Say Yayınları.
- CEVİZCİ, Ahmet, (2015), Etik Ahlâk Felsefesi, Ankara: Say Yayınları.
- ÇİLİNGİR, Lokman. (2019). “Etik Temellendirme”, Etik ve Etik Sorunlar, (Ed.Celal Türer), Ankara: Nobel Yayınları, s. 25-64.
- ÇOBANOĞLU, Özkul, (2000), Âşık Tarzı Kültür Geleneği ve Destan Türü, Ankara: Akçağ Yayınları.
- ÇOBANOĞLU, Özkul, (2001), Türk Dünyası Edebiyat Tarihi, C.I, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
- ÇOBANOĞLU, Özkul. (2011). Türk Dünyası Epik Destan Geleneği, Ankara: Akçağ Yayınları.
- ÇOBANOĞLU, Özkul, (2015), Halk Bilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş, Ankara: Akçağ Yayınevi.
- ÇOBANOĞLU, Sacide. (2020). “Halkbilimi Bağlamında Dede Korkut Hikâyeleri’nin Halk Felsefesi ve Metaetiksel Çözümlemesi”, Yazım Aşamasında Doktora Tezi, Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. ÇORUHLU, Yaşar, (2004), “Eski Türklerde Ölüm”, Cogito, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, S, 40:s.244-268.
- DEVELİOĞLU, Ferit, (1970). Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lugât. Ankara.
- DUNDES, Alan. (1972)."Folk ideas As Units of Worldview.” Toward New Perspectives in Folklore. (Ed.Americo Paredes ve R. Bauman), Austin: The Universİty of Texas Press, s. 93-103. DURMUŞ, İlhami, (2016), Türk Kültürüne Giriş, Ankara: Akçağ Yayınları.
- ELÇİN, Şükrü, (1986), Halk Edebiyatına Giriş, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlağı Yayınları.
- ENSAR, Arslan. (2008). Türk Halk Edebiyatı, Ankara: Maya Akademi Yayınları.
- ERSOY, Ruhi, (2009), Sözlü Tarih Folklor İlişkisi Baraklar Örneği Disiplinlerarası Bir Yaklaşım Denemesi, Ankara: Akçağ Yayınları.
- İNAN, Abdülkadir, (1972), Tarihte Bugün Şamanizm, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
- ÖRNEK, Sedat Veyis, (2000), Türk Halkbilimi, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
- TAŞLIOVA, Mete, (2016), Köroğlu Oltu Kolu (İnceleme-Metinler), Ankara: Akçağ Yayınları.
- TEPE, Harun. (2011). Etik ve Metaetik, 2.Baskı, Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu.
- TURAN, Şerafettin, (1994), Türk Kültür Tarihi, Ankara: Bilgi Yayınları.
- ÜLKEN, Hilmi Ziya, (1982), Türk Tefekkürü Tarihi, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- YILDIRIM, Dursun, (2000), “Türk Sözel Kültüründe Süreklilik”, Türkbilig Türkoloji Araştırmaları Dergisi, C.I: s. 32-45.
- YILDIZ, NACİYE. (2015). Türk Dünyası Destancılık Geleneği ve Destanlar, Ankara: Akçağ Yayınevi.
Öz
Türk dünyası, varoluşuna bir anlam kazandırabilmek içinde yer aldığı evreni anlayabilmek mevcut kültür birikimini; âdet, gelenek, görenek, töre, örflerin bağlam görevi üstlenerek ortaya çıkışına kaynaklık ettiği ahlâk kurallarını ve Türk etik anlayışını, yeni nesillere aktarabilmek amacıyla yaşadığı döneme ve bulunduğu coğrafyaya, bu coğrafyada hâkim olan iklime göre değişiklik gösteren sözlü anlatım türleri meydana getirmiştir. Bu çalışmanın konusu; Türk dünyası sözlü anlatım türlerinin uygulamalarında içerdikleri ritüeller yoluyla Türk dünyasının dünya görüşünü yansıtan sosyokültürel olgular içinde nasıl yer aldıklarını, ahlâk kurallarının ve bunun paralelinde etik anlayışının oluşumuna nasıl kaynaklık ettiklerini, hangi merhalelerden geçerek çeşitlendiklerini araştırmak, bu yapıların, etik anlayışının ve ahlâk kurallarının oluşumunda üstlendikleri bağlam görevini ortaya koymaktır.
Günümüzde ahlâk, etik ve metaetik konularının yalnızca felsefenin araştırma alanına girdiği yönündeki yaygın ama aynı zamanda yanlış ve eksik kanaatin ortadan kalkmasını sağlamak yolunda halkbilimsel bir bakış açısı ve disiplinlerarası bir yaklaşımla bu üç disiplinin çalışma alanlarının benzerliğine ve yöntemlerinin sentezlenebilirliğine dikkat çekilerek disiplinlerarası bir çalışma örneği vermek çalışmamızın amacını oluşturmaktadır.
Çalışmamızda halkbilimsel bakış açısı ve disiplinlerarası yaklaşımla izlediğimiz yönteme göre; Türk dünyası sözlü anlatım türleri ve bu türlerin sosyokültürel kaynakları “metin” ve “gelenek” kavramlarının tanımları ve kapsamları çerçevesinde incelenmiş, halkbilimi ile ahlâk, etik ve metaetik arasındaki ilişki tespit edilerek Türk dünyası etik anlayışının ve ahlâk kurallarının ortaya çıkışında bağlam görevi üstelen yapılar olarak anlatım türleri; içinde yer aldıkları âdet, gelenek, görenek, töre ve örflerin incelenmesi suretiyle bu yapıların, Türk etik anlayışının ve ahlâk kurallarının oluşumunda üstlendikleri bağlam görevi ortaya konulmuştur.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- BOONE, Brıan. (2019). Etik 101, (çev:Selin Aktuyun), İstanbul: Say Yayınları.
- CEVİZCİ, Ahmet, (2015), Etik Ahlâk Felsefesi, Ankara: Say Yayınları.
- ÇİLİNGİR, Lokman. (2019). “Etik Temellendirme”, Etik ve Etik Sorunlar, (Ed.Celal Türer), Ankara: Nobel Yayınları, s. 25-64.
- ÇOBANOĞLU, Özkul, (2000), Âşık Tarzı Kültür Geleneği ve Destan Türü, Ankara: Akçağ Yayınları.
- ÇOBANOĞLU, Özkul, (2001), Türk Dünyası Edebiyat Tarihi, C.I, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
- ÇOBANOĞLU, Özkul. (2011). Türk Dünyası Epik Destan Geleneği, Ankara: Akçağ Yayınları.
- ÇOBANOĞLU, Özkul, (2015), Halk Bilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş, Ankara: Akçağ Yayınevi.
- ÇOBANOĞLU, Sacide. (2020). “Halkbilimi Bağlamında Dede Korkut Hikâyeleri’nin Halk Felsefesi ve Metaetiksel Çözümlemesi”, Yazım Aşamasında Doktora Tezi, Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. ÇORUHLU, Yaşar, (2004), “Eski Türklerde Ölüm”, Cogito, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, S, 40:s.244-268.
- DEVELİOĞLU, Ferit, (1970). Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lugât. Ankara.
- DUNDES, Alan. (1972)."Folk ideas As Units of Worldview.” Toward New Perspectives in Folklore. (Ed.Americo Paredes ve R. Bauman), Austin: The Universİty of Texas Press, s. 93-103. DURMUŞ, İlhami, (2016), Türk Kültürüne Giriş, Ankara: Akçağ Yayınları.
- ELÇİN, Şükrü, (1986), Halk Edebiyatına Giriş, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlağı Yayınları.
- ENSAR, Arslan. (2008). Türk Halk Edebiyatı, Ankara: Maya Akademi Yayınları.
- ERSOY, Ruhi, (2009), Sözlü Tarih Folklor İlişkisi Baraklar Örneği Disiplinlerarası Bir Yaklaşım Denemesi, Ankara: Akçağ Yayınları.
- İNAN, Abdülkadir, (1972), Tarihte Bugün Şamanizm, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
- ÖRNEK, Sedat Veyis, (2000), Türk Halkbilimi, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
- TAŞLIOVA, Mete, (2016), Köroğlu Oltu Kolu (İnceleme-Metinler), Ankara: Akçağ Yayınları.
- TEPE, Harun. (2011). Etik ve Metaetik, 2.Baskı, Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu.
- TURAN, Şerafettin, (1994), Türk Kültür Tarihi, Ankara: Bilgi Yayınları.
- ÜLKEN, Hilmi Ziya, (1982), Türk Tefekkürü Tarihi, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- YILDIRIM, Dursun, (2000), “Türk Sözel Kültüründe Süreklilik”, Türkbilig Türkoloji Araştırmaları Dergisi, C.I: s. 32-45.
- YILDIZ, NACİYE. (2015). Türk Dünyası Destancılık Geleneği ve Destanlar, Ankara: Akçağ Yayınevi.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | Özgün Makale |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 30 Kasım 2020 |
| Gönderilme Tarihi | 25 Ekim 2020 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2020 Cilt: 3 Sayı: 5 |
