MEMDUH ŞEVKET ESENDAL’IN AYAŞLI VE KİRACILARI’NDA KENT KÜLTÜRÜ VE HALK BİLGİSİ YANSIMALARI

Yıl 2021, Cilt: 4 Sayı: 6, 122 - 139, 31.05.2021

Songül Çek

Öz

Kent kültürünün bugünün yaşamındaki yeri düşünüldüğünde yarattığı değerleri, insanı ve ona ait her türlü geleneksel unsuru yaşatma ve yansıtma biçimi önem kazanır. Kent insanının geçmişinde halk kültürünün ortaya koyduğu bilgi ve tecrübe yer alır. Dolayısıyla kent insanının geleneksel kültürden tamamen kopuk olarak ele almak, yüzyılın başındaki; köylüyü halk, kentliyi ise modern insan olarak değerlendirme yanılgısına götürür. Bu yaklaşımla halkın geçmişinden bu yana sürdürüp getirdiği ve doğanın parçası olarak ürettiği bilginin, kent kültürüne uyum sağlama imkânı bulamadan yok olması kaçınılmaz olur. Bireysel rollerin öne çıktığı ve yalnızlaşmanın doğurduğu problemler başka kişisel ve toplumsal sorunlar doğurmaya devam eder. Bu nedenle kentlerin geçmişte az çok var olan, ancak bugün dışarıda bırakılan halk bilgisine ait değer ve kavramlarını sürdürmeye çalışmak, hem kent folkloru hem de sağlıklı toplumsal organizasyonlar kurmak bakımından önem taşır. Bu çerçevede Türkiye’de kent hayatının biçimlendiği dönemlere ve şehirlere bakmak, bugünle ilişki kurmak ve yaşatılan ya da unutulmaya başlayan halk bilgisi unsurlarını tespit etmek mümkündür. Böylece yaşanan değişim sürecinde halk bilgisinin hangi unsurlarının güçlü tutulması gerektiğini görerek yeni kent kurgusuna dikkat çekmek de mümkün olabilecektir.
M.Ş. Esendal’ın Ankara’da geçen “Ayaşlı ve Kiracıları” adlı romanı dönemin sosyal, kültürel, ahlakî, ekonomik hayatına yakından bakan bir çalışmadır. Eserin kent kültürü üzerinden okunması yukarıda sözü edilen hususlara dair çıkarımlar yapmamızı sağlayacaktır. Eser, Cumhuriyet’in ilk yıllarından bugüne biçimlenen kent yaşamının başlangıcını ve sancılı geçiş devresini vermek bakımından değerli malzemeye sahiptir. Dolayısıyla roman, bugünün kent kurgusunu ve buna bağlı kültürünü anlamakta yol göstericidir. Ankara’nın başkent oluşundan sonra ilk kentleşen şehir olması kentsel değişimi en açık biçimde görebileceğimiz yer olmasını sağlar. Bu açıdan Ankara, diğer şehirler için de model oluşturmuştur denebilir. Böyle bakıldığında yapılacak değerlendirmeler Ankara özelinden yola çıkarak ülke genelinde şehir kültürünü oluşumunu takip etmek için de fikir verici olacaktır.
Bugünün şehir hayatının taşıdığı nitelikler ile Memduh Şevket’in ideal olarak gördüğü ve umut ettikleri arasında ilişki kurarak geleneksel halk kültürünün şehir hayatındaki işlerliğini görmek yazının ana hedefidir. Bu çerçevede ele alınacak soru ise romanın yansıttığı halk bilgisi unsurlarının neler olduğu ve bunların kent yaşantısında nasıl bir anlam taşıdığıdır. Buna bağlı olarak Banka Memuru, Selime, Doktor Fahri, Melek ve diğer kahramanlar mekân ve insan ilişkisi merkezinde ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Memduh Şevket Esendal, Ayaşlı ve Kiracıları, Ankara, Urban Culture, Folk Knowledge

Urban Culture And Folk Knowladge Reflections In Memduh Şevket Esendal's “Ayaşlı ve Kiracıları”

Öz

Considering the place of urban culture in today's life, the way it lives and reflects the values it creates, the human being and all kinds of traditional elements belonging to human gains importance. In the past of the urban people, there is the knowledge and experience of the folk culture. Therefore, to treat urban people as completely detached from traditional culture, at the beginning of the century; leads to the mistake of evaluating the peasant as the people and the urban dweller as a modern person. With this approach, it is inevitable that the knowledge that the public has brought and produced as a part of nature since the past will disappear before they have the opportunity to adapt to the urban culture. Problems in which individual roles come to the forefront and isolation continue to create other personal and social problems. For this reason, it is important to try to maintain the values and concepts of public knowledge of cities, which existed more or less in the past but are excluded today, both for urban folklore and for establishing healthy social organizations. In this context, Turkey has shaped the era of urban life to look at the city, establish a relationship with the present and alive or unsustainable possible to identify the elements of public information. Thus, it will be possible to draw attention to the new urban fiction by seeing which elements of folklore should be kept strong in the process of change.
M.Ş. Esendal's novel "Ayaşlı ve Kiracıları", set in Ankara, is a work that takes a closer look at the social, cultural, moral and economic life of the period. Reading the work through the urban culture will enable us to make inferences regarding the issues mentioned above. The work has valuable material in terms of giving the beginning of the city life that has been shaped since the first years of the Republic and the painful transition period. Therefore, the novel is a guide in understanding today's urban fiction and related culture. Since this is the first city to urbanize after Ankara became the capital, this is the city where we can see urban change most clearly. In this respect, it can be said that Ankara has created a model for other cities as well. Looking from this way, the evaluations to be made will also give an idea to follow the formation of city culture throughout the country, starting from the special of Ankara. The main goal of the article is to see the functioning of traditional folk culture in urban life by establishing a relationship between the qualities of today's city life and what Memduh Şevket sees and hopes as ideal. The question to be dealt with in this framework is what the folklore elements reflected in the novel are and what kind of meaning they have in urban life. Accordingly, the situation of the narrator Bank Clerk, Selime, Doctor Fahri, Melek and other heroes, space and human relations will be discussed in the center.

Anahtar Kelimeler

Memduh Şevket Esendal, Ayaşlı ve Kiracıları, Urban Culture

Kaynakça

• ALANGU, Tahir (1983). Türkiye Folkloru El Kitabı, Adam Yayıncılık, İstanbul.
• ALTAY, Nalan (2009) İzmir ‘de Yaşayan Hemşehri Dayanışmasının Kent Kültürü Üzerindeki Etkileri, Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Coğrafya Eğitimi Bilim Dalı Basılmamış Doktora Tezi.
• DUNDES,Alan (1998), Halk Kimdir? Milli Folkor Çev. Metin Ekici, S.37, s.139-153.
• ESENDAL, M. Şevket (1983). Ayaşlı ve Kiracıları, Bilgi Yayınevi, Ankara.
• FLEMİNG, David (2001). Kentler Müzeler ve toplum, Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul.
• FOSTER, George M. (1953) American Anthropologist New Series, Vol. 55, No. 2, Part 1 (Apr. - Jun.,1953).
• GÜN, Filiz (2006). Kent Kültüründe Yalnızlık, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi.
• LABORİT, Henri (1990) İnsan ve Kent, Payel Yayıncılık: İstanbul.
• OĞUZ, Öcal Oğuz ( 2019). Paldır Kültür Kentleşmeler, Geleneksel Yayıncılık: Ankara.
• SAĞLAM, Serdar (2016). 1923-1950 Yılları Arasında Türkiye’de Kent ve Kentleşme Olgusu Sosyoloji Konferansları No: 53 (2016-1) / 257-274.