HALK İNANIŞLARI VE GELENEKLERDEKİ ÖRTÜK MİTOSLAR: KLASİK ŞİİR BAĞLAMINDA

Yıl 2021, Cilt: 4 Sayı: 6, 88 - 106, 31.05.2021

Zeliha Açar

Öz

Mitik ritüeller; ilkel insanın çevresinde olup bitenleri anlamlandırma, musibetlerden korunabilme çabaları neticesinde teşekkül etmiştir. Bu inanışlar, bazen günlük yaşayış içerisinde bir ritüele dönüşmekte bazen de din içerisinde eritilerek onlara kutsiyet atfedilmektedir. Ancak her iki durumda da halk, bu uygulamalardan vazgeçmez, motif değişikliğine uğrasa dahi inanışlar, ortaya çıkış nedenleriyle yaşamaya devam eder. Tarihi süreç içerisinde uygulamaların kökeni unutulsa da bu uygulamalar yine de varlığını sürdürür. Bugün İslâmî cila altında yaşayan bir yığın Şamanistik ritin yaşatılıp bunun kökeninin de pagan bir dine dayandığı nasıl bilinmiyorsa; “büyüklerimiz öyle yapardı” kalıp ifadeleri çatısı altında da yaşayan bir yığın uygulama bulunmaktadır. Halk inanışları yahut ritüelleri; tarihin belli bir döneminde bir ihtiyaç neticesinde doğmuş, ihtiyaçların dönüşmesi ya da bilimin gelişmesiyle de ortadan kalkmayıp yeni din ve yaşam biçiminin içerisinde eriyerek varlığını sürdürmeye devam etmiştir. Sanatkâr; içerisinde yaşadığı toplumdan soyutlanamadığından, sanat eserinde de -tabii olarak- kültürel potada eritmiş olduğu malzemeden istifade edecektir. Bu durum gelenek edebiyatı olan klasik edebiyat için de kaçınılmaz olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Şamanistik kalıntı,, klasik şiir,, mit,, rit,, ritüel.

Destekleyen Kurum

Gaziantep Üniversitesi

Proje Numarası

FEF.DT.21.01

FOLK BELIEF AND COVERED MYTHOS IN TRADITIONS: In the Context of Classical Poetry

Öz

Mythic rituals were formed as a result of efforts to make sense of what was happening around the primitive man and to be protected from calamities. These beliefs sometimes turn into a ritual in daily life, and sometimes they are dissolved in religion and belief and attributed to them with holiness. However, in both cases, the public does not give up on these practices and continues to live due to the formation in the origin even if the motif changes. Although the origin of the practices is forgotten in the historical process, these practices still exist. Just as it is not known that today a mass of shamanistic rites that live under Islamic polish and their origins are based on a pagan religion, there are many practices that live under the umbrella of “our elders would do it”. The fact that folk beliefs or rituals were born as a result of a need in a certain period of history did not disappear with the transformation of needs or the development of science, but continued to exist by being dissolved in the new religion or way of life. The artist cannot be isolated from the society he lives in and cannot prevent the formation of these traces in his work of art. The fact that the artist takes the shape of the container in which it is kneaded like a dough is valid for all literary circles. This situation will also be inevitable for classical literature, which is traditional literature.

Anahtar Kelimeler

Shamanistic relic,, classical poetry,, myth,, rit,, ritual.

Proje Numarası

FEF.DT.21.01

Kaynakça

• Ahmedî (t.y). Ahmedî Divanı, (haz. Yaşar Akdoğan). Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
• Ahmet Paşa (1992). Ahmet Paşa Divanı, (haz. Ali Nihat Tarlan). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Arpaemîni-zâde Mustafa Sâmî (2017). Arpaemîni-zâde Mustafa Sâmî Divanı, (haz. Fatma Sabiha Kutlar Oğuz). Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
• Bağdatlı Ruhî (t.y). Bağdatlı Ruhî Divanı. https://ia902809.us.archive.org/26/items/klliyatiear00ruhiuoft/klliyatiear00ruhiuoft.pdf
• Başpınar, Fatih (2008). 17. Yüzyıl şairlerinden Beyânî’nin Dîvân’ı (inceleme-tenkitli-metin), Yayımlanmamış Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• Bayat, Fuzuli (2016). Mitten tarihe sözden yazıya Dede Korkut Oğuznâmeleri. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Boratav, Pertev Naili (2016). Türk Mitolojisi (Oğuzların- Anadolu, Azerbaycan ve Türkmenistan Türklerinin Mitolojisi) Bütün Eserleri -1-. Ankara: Bilgesu Yayınları.
• Çığ, Muazzez İlmiye (2018). Kur’an, İncil ve Tevrat’ın Sümer’deki Kökeni. İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Edirneli Nazmî (2018). Edirneli Nazmî Divanı, (haz. Sibel Üst.) Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
• Emrî (t.y). Emrî Divanı. (haz. Mehmet A. Yekta Saraç). Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
• Fatih Sultan Mehmet (t.y). Avnî Divanı. (haz. Muhammed Nur Doğan). Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
• Fuzûlî (2014). Fuzûlî Türkçe Divan. (haz. İsmail Parlatır). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Fuzûlî (2016). Leylâ vü Mecnûn. (haz. Hüseyin Ayan). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Hayâlî Bey (1945). Hayâlî Bey Divanı. (haz. Ali Nihat Tarlan). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• İnan, Abdülkadir (2002). “Müslüman Türklerde Şamanizm Kalıntıları”. Türkler Ansiklopedisi, C.III. s. 700-715.
• İnan, Abdülkadir (2006). Tarihte ve Bugün Şamanizm -Materyaller ve Araştırmalar-. Ankara: TTK Yayınları.
• Necâtî Beg (1963). Necâtî Beg Divanı. (haz. Ali Nihat Tarlan). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Nef’î Ömer Efendi (2018). Nef’î Divanı. (haz. Metin Akkuş). Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
• Karamanlı Aynî (2020). Karamanlı Aynî Divanı. (haz. Ahmet Mermer). Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
• Levend, Agâh Sırrı (1984). Divan Edebiyatı –Kelimeler ve Remizler, Mazmunlar ve Mefhumlar-. İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Osman Nevres (2020). Osman Nevres Divanı, (haz. Bayram Ali Kaya). Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
• Ögel, Bahaeddin (2010). Türk Mitolojisi (Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar) I-II. Ankara: TTK. Basımevi.
• Roux, Jean Paul (2015). Eski Türk Mitolojisi (çev. Musa Yaşar Sağlam). Ankara: BilgeSu
• Sefercioğlu, Mustafa Nejat (2017). Dîvan Şiiri İncelemeleri ve Hocam Âmil Çelebioğlu İçin Yazdıklarım. İstanbul: Hiperyayın.
• Süheylî Ahmed bin Hemdem Kethudâ (2017). Süheylî Divanı, (haz. M. Esat Harmancı). Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
• Sümer, Necati (2017). “Mitolojik ve Dinsel Bir Sembol Olarak Ayna”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Degisi, S. 52, s. 1367-1375.
• Şentürk, Ahmet Atillâ (2016). Osmanlı Şiiri Kılavuzu 1. İstanbul: OSEDAM.
• Şentürk, Ahmet Atillâ (2017). Osmanlı Şiiri Kılavuzu 2. İstanbul: OSEDAM.
• Şeyh Gâlib (2010). Hüsn ü Aşk. (haz. Orhan Okay-Hüseyin Ayan). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Şeyhülislâm Yahya (t.y). Şeyhülislâm Yayha Divanı. (haz. Hasan Kavruk). Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
• Uslu, Bahattin (2017). Türk Mitolojisi. İstanbul: Kamer Yayınları.
• Usta, İbrahim (2019). İslâm Öncesi Arap Mitolojisi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
• Tacizâde Câfer Çelebi (2018) Tacizâde Câfer Çelebi Divanı. (haz. İsmail E. Erünsal). Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
• Tekin, Gönül (2009). “Divan Edebiyatındaki Bazı Motiflerin Mitolojik Kökenleri”. Journal Of Turkish Studıes- Türklük Bilgisi Araştırmaları; S. 33 s. 181-200.
• Yıldırım, Nimet (2008). Fars Mitolojisi Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Yunus Emre (1990). Yunus Emre Divanı. (haz. Mustafa Tatçı). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.