İmgesel Açılımlarla Âşık Veysel’in Kara Toprak Şiirine Mitsel Bir Bakış Açısı

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 2, 248 - 260, 29.11.2022

Ceylan İlhan

Öz

İlk örnek/prototip olarak görülen mitler, kültürlerin çıkış noktasını oluşturur. Birçok olguyu bünyesine alarak onu açıklamaya çalışan bu sembolik yapı kültürlerle yoğrulup, ait olduğu milletin eski çağlardaki evreni algılama biçimini yansıtır. İlkel insanın evreni anlama çabasıyla bütünleşerek her şeye bir anlam yüklemeye çalışan, gerçek gibi algılanan bu çok katmanlı yapı insanın merak duygusu paralelinde gelişmiştir. Bu merak duygusuyla ilkel insanın bilme isteği doğrultusunda evreni özümsemek isteyen ve onla bütünleşmek isteyen birey çevresindeki tüm yaratılmışlığın bir ruhu olduğuna inanmıştır. Öze inme bağlamında olayları açıklama ve olaya anlam katmasıyla sadece sözsel değil işlevsel olarak da değerlendirilen mitler, folklor ürünlerinde semboller ve şekiller aracılığıyla karşımıza çıkmaktadır. Bu bağlamda âşıklık şiir geleneğinin unutulmaz ustalarından biri olan Âşık Veysel’in “Kara Toprak” şiirinde de toprak hem öz olarak görülmüş hem de işlevsel bir hüviyet kazanmıştır. Çalışmamızda Âşık Veysel’in Kara Toprak şiirine mitolojik bir bakış açısı kazandırılmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Mit, Evren, Folklor, Kara Toprak, Âşık Veysel

A Mythıcal Analysıs Of The Poem Kara Toprak By Âşık Veysel

Öz

Myths, which are known as the first sample/prototype, constitute the origin of cultures. This symbolic construct that aims to explain multiple phenomena by harboring them is intertwined with cultures and reflects the way of understanding the universe held by the nation to which it belongs in ancient ages. This multilayer construct, which attempts to attribute meaning to everything by integration with the effort of the primitive man to understand the universe and is perceived as the truth, has developed in parallel with the human feeling of curiosity. The person, who wants to internalize and get integrated with the universe based on this feeling of curiosity and the desire of the ancient man to know, believes that all creation around him has a soul. Myths, which are discussed not only verbally but also functionally with their process of explaining events and attributing meaning to events in the context of getting to their core, are encountered in folkloric products in the form of symbols and shapes. Accordingly, in the poem “Kara Toprak [Black Earth/Soil] by Âşık Veysel, who is one of the unforgettable masters of the âşıklık [bardship] poetry tradition, the soil is not only seen as the essence but also endowed with a functional identity. This study aims to provide a mythical point of view for the poem Kara Toprak by Âşık Veysel.

Anahtar Kelimeler

Myth, Universe, Folklore, Kara Toprak, Âşık Veysel.

Kaynakça

• Kaynakça AÇA, Mustafa (2018). Dünya Mitolojilerinde Toprak Simgeciliği. Kültür Araştırmaları Dergisi, C.1, S.1, ss. 23-35.
• AHSEN, Fatma ve Ozan, Meral (2017). Türk Mitolojisine Giriş. Ankara: Gazi Kitabevi.
• ALPTEKİN, Berat (2007). Türküz Türkü Çağırırız. Ankara: Akçağ Yayınları.
• BALCI, Serkan (2022). “Sembolik Yolculuğu Kültler Üzerinden Okumak: İyi Düşünceli Şehzade ile Kötü Düşünceli Şehzade Öyküsü” M. Aça, & M. Yolcu içinde, Geçmişten Geleceğe Küçük Asya-Anadolu. Çanakkale: Paradigma Akademi.
• BAYAT, Fuzuli (2016). Mitolojiye Giriş. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• CÖMERT, Bedrettin (1999). Mitoloji ve İkonografi. Ankara: Ayraç Yayınevi.
• DİLEK, İbrahim (2020). “Kült Kavramı ve Söz Kültü”, Bilig-Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, S. 95, ss. 47-48.
• ELİADE, Mircea (2009). Dinler Tarihine Giriş. (çev. Lale Arslan) İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• ENVERİ, Ekber (2018). “Türk Yaratılış Mitlerinde Toprak”, Motif Akademi, C.11, S. 24, ss. 91-99.
• ERDAL, Tuğçe (2017). “Türk ve Dünya Mitlerinde İnsanın Yaratılışı ve Toprak”, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, ss. 113-126.
• GÜMÜŞ, İbrahim (2019). “Aşık Veysel’in Kara Toprak Şiirine Ontolojik Bir Yaklaşım” Sosyal Bilimler Enstitüsü, C. 12, S.1, ss. 176-187.
• GÜNAY, Umay (1993). “Aşık Veysel ve Aşık Tarzı Şiir Geleneği”, S.1, ss. 21-42.
• KESKİN, Hasan (2002). “Kur’an’da Meleklerin Hz. Âdem’e Secdesinin Yorumu”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, S. VI/II.
• ÖGEL, Bahaeddin (1989). Türk Mitolojisi. İstanbul: Türk Tarih Kurumu.
• SARITAŞ, Süheyla (2017). “Türk Mitolojisinde Ak İyeler: Türk Mitolojisine Giriş” F.A. Turan, M. Ozan (Editörler). Ankara Gazi Kitabevi, 49-61.
• ŞAYHAN, Fatih (2018). “Altay Türklerinin İnanmalarındaki Su Kültünün Mitsel Okuması”, Bilig- Türk Dünyası, S. 87, ss. 83-100.
• ŞENOCAK, Ebru (2021). “Aşık Veysel’in Şiirlerinde Toprak Ana”, Turkish Studies -International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. Ankara, 12/21 s. 503-518.
• TAŞ, İsmail (2002). Türk Düşüncesinde Kozmogoni- Kozmoloji. Konya: Kömen Yayınları.
• YILDIZ Altın, K. (2019). “Kült ve Kültür Arasında: Yeni Bir Kült Tanımlamasına Doğru”, Motif Akademi, C. 12, S. 28, ss. 1052-1068.
• YILTER, Sait (2017). “Gılgamış Destanı ve Altay Türklerine Ait ‘Yaratılış Efsanesi’nde ‘Tanrı’ ve ‘Yaratılış’ Kavramlarının Karşılaştırılması”, Uluslararası Sosyal Bilimler, C. 2, S. 4, ss. 29-40.