Meslek Folkloru Bağlamında Siftah: Gaziantep Örneklemi

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 1, 23 - 34, 31.05.2023

Ayşenur Özdal

Öz

Türkiye’de folklor üzerine yapılmış çalışmalar daha önceleri kırsalla ve eski olanla ilgilenirken son yıllarda kent merkezlerinde oluşan, yeni, güncel kültürün de araştırmalara konu edildiği görülmektedir. Kent merkezlerinde oluşan güncel kültürü ele alan çalışmalarla halk biliminde saha anlayışındaki çeşitlilik artmıştır.. Alan Dundes’in “en az bir ortak faktörü paylaşan insan topluluğu” olarak ifade ettiği halk kavramıyla toplumdaki en küçük gruplar üzerinde dahi folklor çalışmalarının yapılabileceği anlaşılmıştır. Bu anlayışla herhangi bir ortak kültürel unsura sahip gruplara ait dil, inanç, giyim kuşam özellikleri, sözlü edebiyat varlığı gibi konulara derinlemesine bakan çalışmalar yapıldığı görülmektedir. Küçük toplulukları ele alan çalışmalar içerisinde batıda “occupational folklore” ifadesi ile karşılık bulan, son yıllarda Türkiye’de de üzerinde durulan bir konu olan meslek folkloru çalışmaları göze çarpmaktadır. Bu çalışmada meslek folkloru bağlamında küçük ticarethane sahibi olan esnafların “siftah” olgusu etrafında gelişmiş inanç ve pratikleri Gaziantep örnekleminde ele alınmıştır. Gaziantep’teki esnaflar ve müşteriler ile yapılan görüşmeler ve gözlem tekniğiyle elde edilen malzeme değerlendirilerek siftaha yönelik kabullerin neler olduğu, bunların kökenleri belirlenmeye çalışılmıştır. Bunun sonucunda siftah inancının esnaf arasında canlılığını koruduğu, kalıplaşmış davranışlar, ortak uygulamaların yanında bireysel kabullerle de inancın şekillendiği ve esnaf için takvimsel süreçlerin düzenlenmesinde siftahın etkili kabul edildiği görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

ritüel, inanç, bereket

Siftah In The Context of Occupational Folklore: Gaziantep Sample

Öz

While studies on folklore in Turkey were previously concerned with the countryside and the old, it is seen that the new, contemporary culture that has emerged in the city centers in recent years has also been the subject of research. The entire content of the understanding in the field in business and science, which deals with the current culture consisting of city centers. It has been understood that folklore studies can be carried out even on the smallest groups in the society, with the concept of public, which Alan Dundes defines as "a human community that shares at least one common factor". With this understanding, it is seen that there are studies that look deeply into subjects such as language, belief, clothing characteristics, oral literature belonging to groups with any common cultural element. Among the studies dealing with small communities, occupational folklore studies, which has been met with the expression "occupational folklore" in the west, and which has been a subject that has been emphasized in Turkey in recent years, stand out. In this study, in the context of occupational folklore, the beliefs and practices of artisans who own small business houses around the phenomenon of "siftah" are discussed in the sample of Gaziantep. Interviews with tradesmen and customers in Gaziantep and the material obtained by the observation technique were evaluated and it was tried to determine what the assumptions about the surface were and their origins. As a result of this, it has been seen that the siftah belief maintains its vitality among the tradesmen, the belief is shaped by stereotyped behaviors, common practices as well as individual acceptances, and it has been seen that siftah is considered effective in organizing the calendar processes for tradesmen.

Anahtar Kelimeler

ritual, belief, abundance

Kaynakça

• AÇA, Mustafa (2015). "Meslek Folkloru Araştırmaları Tarihine Bir Bakış", Uluslararası Türk Dünyası Kültür Araştırmaları Dergisi, S. 1, s. 111-137.
• ADAM, Baki (2020). "Dua, Rukye, Havas İlmi, Tılsım ve Büyü", Halk İnanışları. (ed. Dursun Arık, Ahmet Hikmet Eroğlu). Ankara: Grafiker Yayınları.
• AKALIN, Şükrü (2011). Türkçe Sözlük. Ankara: TDK Yayınları.
• AND, Metin (2012). Oyun ve Bügü-Türk Kültüründe Oyun Kavramı. İstanbul: YKY.
• ÇAĞATAY, Neşet (1974). Bir Türk Kurumu Olan Ahilik. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
• DANT, Tim (2019). "Fetişizm ve Nesnelerin Toplumsal Değeri", (çev. Türker Körük). Doğu Batı Düşüncesi Dergisi, S.2, s. 181-199.
• DUNDES, Alan (1998). "Halk Kimdir" (çev. Metin Ekici). Milli Folklor, S. 37, s. 139-153.
• GENNEP, Arnold van (2022). Geçiş Ritleri-Tabular, Batıl İnançlar, Büyüler, Ayinler ve Törenler. (çev. Oylum Bülbül Beşler). İstanbul: Nora Kitap.
• GÜNGÖR, Ali İsra (2020). "Kurbanla İlgili İnanış ve Uygulamalar", Halk İnanışları. (ed. Dursun Arık, Ahmet Hikmet Eroğlu). Ankara: Grafiker Yayınları.
• HONKO, Lauri (2006)."Ritüellerin Oluşum Süreçleri" (çev. Ruhi Ersoy). Milli Folklor, S. 69, s. 129-140.
• KAFESOĞLU, İbrahim (2002). Türk Milli Kültürü. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• KALAFAT, Yaşar (1995). Doğu Anadolu'da Eski Türk İnançlarının İzleri. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• KARAMAN, Kasım (2010). "Ritüellerin Toplumsal Etkileri", Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 21, s. 227-236.
• MARSHALL, Gordon (2005). Sosyoloji Sözlüğü. (çev. Osman Akınhay, & Derya Kömürcü) Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
• OĞUZ, Öcal (2010). “Araştırmaların Tarihi”, Türk Halk Edebiyatı. (ed. Öcal Oğuz). İstanbul: Grafiker Yayınları.
• OLGUN, Hakan (2016). "İbadet, Ritüel ve Kurban". Milel ve Nihal, C. 13, S. 2, s. 82-99.
• ÖRNEK, Sedat Veyis (2014). 100 Soruda İlkellerde Din, Büyü, Sanat, Efsane. Ankara: BilgeSu.
• SEGAL, Robert A (2012). “Dinsel Mit-Ritüel Kuram” (çev. Naim Atabağsoy). Milli Folklor, S. 94, s. 173-187.
• YEŞİL, Yılmaz (2012). “Türk Dünyasında geçiş dönemi ritüelleri ve bu ritüellerde icra edilen türler”. Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
• URL-1: www.languages.oup.com. (E.T.:01 02, 2023) Oxford Languages and Google: https://languages.oup.com/google-dictionary-tr/