Kırık Hayatlar Bağlamında İstanbul’da Toplumsal Değişim

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 1, 102 - 119, 31.05.2023

Özge Cengiz

Öz

Osmanlı geleneksel hayatındaki değişimler Tanzimat Fermanı’nın ilan edilmesiyle beraber hız kazanır. Değişim sürecine padişah III. Selim ve sonrasında II. Mahmut dönemiyle girilse de, yaygınlaşma ve toplumu etkisi altına alma zamanı Tanzimat dönemi içerisinde olur. Toplumsal hayat pratikleri içinde yaşanan bu dönüşümler, devrin yansıtıcısı olan edebi metinlere de sirayet eder. Bu bağlamda siyasi tarih içinde yaşanan olaylar, genelde edebi metinler özelde romanın ana izleğini belirler. Nitekim, bu dönem romanları yaşanan kültürel değişimin, çalkantılı siyasi hayatın ve toplumun sosyalleşme biçiminin izlerini taşır. Toplumun yeniden inşa sürecinden geçtiği bu devirde, sosyal yaşamın temel unsurları olan; gelenekler, mekânsal deneyimler, beden üzerinden yansıtılan kılık-kıyafet değişimi ve yeme-içme pratikleri gibi temel unsurlar, modernleşme teşebbüslerinin etkisinde kalır. Değişimin etkisi altında belirlenen konular çerçevesinde şekillenen Tanzimat ve Servet-i Fünûn dönemi anlatılarında toplumsal hayatın ana sorunsalı olan bu konular, ayrıntılı ve bazen de eleştirel bir dille aktarılır. Eleştirel bağlamın güçlenmesi adına dönemsel karşılaştırmalar yapılarak da konunun varmak istediği nokta belirginleştirilir.
Tanzimat devri romanına yansıyan bu değişimler daha çok toplumu bilinçlendirme ve yönlendirme amacıyla ölçülü bir Batılılaşmayı anlatma çabası barındırsa da Servet-i Fünûn romanı için aynı şey söz konusu olmaz. Dönem yazarları, dönüşen hayat pratiklerini sanatsal bir biçiminde anlatmayı amaç edinirler. Servet-i Fünûn romanı yazarları bir yol gösterici olmak yerine, tanıştığı yeni medeniyetin yaşamını ve kültürünü özümseyen aileleri anlatıp daha çok onların iç dünyalarına, çatışmalarına ve kapalı bir hayat içinde sürdürdükleri konak hayatlarına yönelik bir aktarımı tercih ederler. Çalışmada, modernizmin etkisiyle değişen sosyal hayat, devrin en önemli yazarlarından olan Halit Ziya Uşaklıgil’in kaleme aldığı son romanı olan Kırık Hayatlar üzerinden yansıtılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Halit Ziya Uşaklıgil, iSTANBUL, AİLE, TOPLUMSAL HAYAT, KIRIK HAYATLAR

Social Change in İstanbul with in the context of “Kırık Hayatlar”

Öz

The changes in the Ottoman traditional life gain speed with the promulgation of edict of Tanzimat. Although the process of change was initiated with the period of Sultan Selim III and then the Mahmud II, the time to spread and influence the society happens within the Tanzimat period. These transformations in the practices of social life also spread to literary texts, which are reflectives of the period. In this context, the events that take place in political history, literary texts in general, determine the main plot of the novel in particular. As a matter of fact, the novels of this period carry the traces of cultural change, the turbulent political life and the socialization of society. In this era when society is going through a reconstruction process, the basic elements of social life, such as traditions, spatial experiences, change of clothes reflected on the body, eating and drinking practices reflected on the body, remain under the influence of modernization attempts. In the narratives of the Tanzimat and Servet-i Fünûn periods, which are shaped within the framework of the issues determined under the influence of change, these issues, which are the main problems of everyday life, are conveyed in a detailed and sometimes critical language. In order to strengthen the critical context, periodic comparisons are made to clarify the point that the subject wants to reach. Although these changes reflected in the novel of the Tanzimat period are more of an effort to explain a moderate Westernization in order to raise awareness and guide society, the same is not the case for the Servet-i Fünûn novel. The authors of the period aim to explain the transformed life practices in an artistic form. The authors of the period aim to explain the life experiences which are transform in an artistic form. Instead of being a guide, the authors of Servet Fünûn's novel prefer to tell about families who have absorbed the life and culture of the new civilization they have met, but rather a transfer to their inner worlds, conflicts and a closed life towards to their mansion life they live in. In this study, social life, which has changed under the influence of modernism, will be reflected through "Kırık Hayatlar", the last novel written by Halit Ziya Uşaklıgil, one of the most important writers of the era.

Anahtar Kelimeler

ISTANBUL, FAMILY, SOCIAL LİFE, KIRIK HAYATLAR, HALİT ZİYA UŞAKLIGİL

Kaynakça

• AKYÜZ, Kenan (1995). Modern Türk Edebiyatının Ana Çizgileri 1860-1923, İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• BERKES, Niyazi (2022). Türkiye’de Çağdaşlaşma. İstanbul: YKY Yay.
• DURALİ, Yılmaz (1997). Roman Kavramı ve Türk Romanının Doğuşu, Ankara: Akçağ Yay.
• ESGİN, Ali (2020). “Gündelik Hayat Sosyolojisi: Tarihsel Süreç ve Temel İlkeler”, Gündelik Hayat Sosyolojisi Temalar, Sorunsallar ve Güzergâhlar, (ed. Ali Esgin, Güney Çeğin), Ankara: Phoenix.
• GARDİNER, Michael (2016). Gündelik Hayat Eleştirileri, Ankara: Heretik Yay.
• GÖKÇEK, Fazıl (2012). “Tanzimat Dönemi Türk Romanı İçin Bir Çerçeve Denemesi”, Küllerinden Doğan Anka Ahmet Mithat Efendi Üzerine Yazılar, İstanbul: Dergâh Yay., s. 15-36.
• HUYUGÜZEL, Ömer Faruk (1984). Hüseyin Cahit Yalçın’ın Hayatı ve Edebi Eserleri Üzerine Bir Araştırma, , İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay.
• İLHAN, Vahit (2007). “Gündelik Hayatta E-Yaşam: İhtiyaç-Arzu Çelişkisi Çerçevesinde Yeni İletişim Teknolojileri Bağımlılığı”, İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, S. 30, s. 59-78.
• KANTER, Beyhan (2009). “Servet-i Fünûn edebiyatı romanlarında aile, kadın ve çocuk”. Doktora Tezi. Elazığ: Fırat Üniversitesi.
• KANTER, Beyhan (2021). “Arzunun Yıkıcılığı Servet-i Fünûn Romanlarını Kırık Hayatlar Üzerinden Okumak”, Halit Ziya Uşaklıgil, İstanbul: Kültür Bakanlığı Yay., s. 155-166.
• KARADENİZ, Seval (2014). “Önsöz”, Kırık Hayatlar, İstanbul: Özgür Yay., s. 7-10.
• KERMAN, Zeynep (2008). Uşaklıgil’in Romanlarında Batılı Yaşayış, İstanbul: Dergâh Yay.
• KOÇU, Reşat Ekrem (2015). Türk Giyim Kuşam ve Süslenme Sözlüğü, İstanbul: Doğan Kitap.
• ORTAYLI, İlber (2021). Osmanlı Toplumunda Aile, İstanbul: Kronik Yay.
• UŞAKLIGİL, Halit Ziya (1998). Hikâye, İstanbul: Yapı Kredi Yay.
• UŞAKLIGİL, Halit Ziya (1989). Kırık Hayatlar, İstanbul: İnkılap Kitabevi.