Kültür Tarihi İçinde İğnenin Anlamları Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 1, 81 - 99, 31.05.2024

Sümeyra Özyavuz

https://doi.org/10.61729/uhad.1440818

Öz

İnsanın günlük yaşamında sıklıkla kullanmış olduğu iğnenin, tarihi süreç içerisinde köklü bir geçmişi vardır. Başlangıçta doğada hazır bulunan malzemeler kullanılarak üretilmiş olan iğnelerin, zamanla yaşanan değişimler ve gelişimler sonucu maddi boyutunda da farklılaşmaları meydana getirmiştir. Üretildiği malzemeye göre anlam ve değer kazanan iğnenin, toplumsal yaşamda çok boyutlu bir karşılığı vardır. Bu yapıyı anlayabilmek için insanı inceleyen farklı disiplinlerden de yararlanmak gerekmektedir. Teknolojik gelişimleri izleyebildiğimiz iğnenin maddi yapısındaki değişimler sonucunda, farklı kullanım alanlarının da doğmasına sebep olmuştur. Başlangıçta basitçe dikiş dikmek ya da giysiyi bir arada tutmak amacıyla üretilmiş olan iğneleri, zamanla kullanılan malzemenin değerine göre farklı sınıfsal durumların göstergesi haline dönüştüğü görülmüştür. Maddi kültür başlığı altında incelediğimiz iğnenin bağlamı dışında da sahip olduğu farklı anlamlar tespit edilmiştir. Anlatılardaki işlevleri, âşıklık geleneğindeki yeri ve önemi, halk hekimliği uygulamalarındaki kullanım alanları son olarak da inanç bağlamında gelişmiş olan manevi boyuttaki kazandığı anlamlar incelenerek, toplumun sahip olduğu anlam dünyası açıklanmaya çalışılmıştır. İğnenin toplumsal cinsiyet rolleri bakımından da her iki cinsiyet üzerindeki etkisi ve sonuçları ele alınmıştır. Bu çalışma kapsamında, halkın günlük yaşamında sahip olduğu iğnenin, kültürel varlığı çok boyutlu şekilde incelenerek, maddi ve manevi yapısındaki değişimler ve kazandığı simgesel anlamlar tespit edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

iğne, halkbilimi, maddi kültür, moda, simge

A Study on the Meanings of the Needle in Cultural History

Öz

The needle, which people frequently use in their daily lives, has a deep-rooted history in the historical process. Initially, needles were produced using materials readily available in nature, but as a result of the changes and developments over time, differentiations have also occurred in their material dimension. The needle, which gains meaning and value according to the material it is produced from, has a multidimensional counterpart in social life. In order to understand this structure, it is necessary to benefit from different disciplines that examine human beings. As a result of the changes in the material structure of the needle, which we can trace technological developments, it has also led to the emergence of different areas of use. Needles, which were initially produced simply for sewing or holding clothes together, have been transformed into indicators of different class situations depending on the value of the material used over time. The needle, which we examined under the heading of material culture, has different meanings outside its context. By examining its functions in narratives, its place and importance in the tradition of minstrelsy, its use in folk medicine practices, and finally the meanings it has gained in the spiritual dimension developed in the context of belief, the world of meaning that the society has was tried to be explained. The effects and consequences of the needle on both genders in terms of gender roles were also discussed. Within the scope of this study, the cultural existence of the needle in the daily life of the people is examined in a multidimensional way and the changes in its material and spiritual structure and the symbolic meanings it has gained are tried to be determined.

Anahtar Kelimeler

needle, folklore, material culture, fashion, symbol

Kaynakça

• ACAR, H. Volkan (2016). “Türk Halk Hekimliğinde Akupunktur ve Bağlantılı Teknikler”, Lokman Hekim Dergisi, S.6, s. 10-18.
• ALIGHIERI, Dante (2011). İlahi Komedya. (çev. Rekin Teksoy). İstanbul: Oğlak Yayınları.
• ANŞİN, Gülizar (2023). “Kadında dövmenin sosyolojik dili: Mardin Örneği”. Yüksek Lisans Tezi: Niğde Ömer Halis Demir Üniversitesi.
• ARSLAN, Sude (2019) “Anne Sütü ve İsin İğneyle Yarattığı Kültür Mirası: Anadolu Kadınının Gizli Dili Geleneksel Dövme” Tübitak Projesi.
• BEGİÇ, Hacer Nurgül ve Ceren Öz (2019). “Geleneksel El Sanatlarımızdan Elazığ ‘Palu Çakması’nın Sürdürülebilirliği Üzerine Bir Çalışma”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S.2, s. 181-190.
• BLANCK, Horst (1999). Eski Yunan ve Roma'da Yaşam. (çev. İslam Tanrıkurt) İstanbul: Arıon Yayınevi.
• BORATAV, Pertev Naili (2016). 100 Soruda Türk Folkloru. Ankara: BilgeSu.
• CASSIER, Ernst (2005). Sembolik Formlar Felsefesi-II Mitik Düşünme. (çev. Milay Köktürk) Ankara: Hece Yayınları.
• ÇELEBİ, Cesim vd. (2001) Yaşayan Kültür Ahlat. Ankara: Kültür Ve Turizm Bakanlığı.
• ÇERİKAN UĞUR, Fidan (2014). “Türk kültüründe demir”. Yüksek Lisans Tezi. Denizli: Pamukkale
• Üniversitesi.
• DEMİR, Rugeş (2023). “Halk Kültüründe İğne Motifi ve İşlevleri: Türk Masalları Örnekleminde”. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, S. 44, s. 1649-1668.
• EMİROĞLU, Kudret (2022). Gündelik Hayatımızın Tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• ERDAN, Emre vd. (2020). “Doğum ve Koruyuculuk ile İlişkili Fibula-İğne Kullanımı”. Türkiye Bilimler Akademisi Arkeoloji Dergisi, S.27, s.129- 150.
• EREN, Hasan (1999). Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü. Ankara: Bizim Büro Basım Evi.
• ERSOY, Necmettin (2000). Semboller ve Yorumları- 1. İstanbul: Dönence.
• FIRAT, Mümtaz (2019). Kaybolan İzler. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• GÜRBİLEK, Nurdan. (2023). Örme Biçimleri. İstanbul: Metis Yayınları.
• HEBDIGE, Dick (2004). Altkültür Tarzın Anlamı. (Çev. Sinan Nişancı) İstanbul: Babil Yayınları.
• İNAN, Abdülkadir (1986). Tarihte ve Bugün Şamanizm. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• İNAYET, Alimcan vd. (2017). Gelenek Görenek ve İnançlar. Ankara, 8. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• JENKS, Chris (2007). Toplumsalın Parçalanışı. (Çev. Nihal Demirkol) İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• KADİRZADE İ., Kadir (2005). Âdetler İnançlar ve Türklerin Soy Kütüğü Meselesi. (Çev. Ahmet Doğan) Ankara: Akçağ Yayınları.
• KARATAŞ, Turan (2001). Ansiklopedik Edebiyat Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Perşembe Kitapları.
• KOÇU, Reşat Ekrem (1969). Türk Giyim Kuşam ve Süslenme Sözlüğü. Ankara: Sümerbank Kültür Yayınları.
• MALİNOWSKİ, Bronislaw (1990). Büyü Bilim ve Din. (Çev. Saadet Özkal) İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• ORDU, Bilal (2020). “Kütahya'da büyü ve büyü ile ilgili uygulamalar”. Yüksek Lisans Tezi. Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.
• ÖNCÜL, Kürşat (2012). Kültürümüzde Dövme Geleneği. Kars: Kafkas Üniversitesi Türk Halkbilimi Uygulama ve Araştırma Merkezi Yayınları.
• ÖRNEK, Sedat Veyis (1966). Sivas ve Çevresinde Hayatın Çeşitli Safhalarıyla İlgili Bâtıl İnançların ve Büyüsel İşlemlerin Tetkiti. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• ÖRNEK, Sedat Veyis (2014). 100 Soruda İlkellerde Din, Büyü, Sanat, Efsane. Ankara: BilgeSu.
• ÖRNEK, Sedat Veyis (2018). Türk Halkbilimi. Ankara: Bilge ülger Su.
• SAMİ, Şemseddin (2007). Kâmûs-ı Türkî. İstanbul: Çağrı Yayınları.
• SİDDİNG, Abu Bakar (2019). Tarihöncesi Toplumlarda İnsan- Hayvan İlişkisi. Konya: Çizgi Kitabevi Yayınları.
• SMİTH, Adam, (2011). Ulusların Zenginliği-2.(Çev. Metin Saltoğlu) Ankara: Palme Yayıncılık.
• STRAUSS, Claude Levi (1983). Din ve Büyü. (Çev. Ahmet Güngören) İstanbul: Yol Yayınları.
• TİMUR, Hayriye (2023). “Metalaşan Görsel İsyan: Punk”. Kocaeli Üniversitesi İletişim Fakültesi Araştırma Dergisi, S.22, s.77-99.
• TRYIARSKI, Edward (2011). Türkler ve Ölüm. (Çev. Hatice Er) İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
• UYANIK, Nurdan (2015). “Manisa İlinde Yapılan İğne Oyalarının Değerlendirilmesi”. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• ÜLGER, Züleyha (2012). “Aydın (merkez) ve çevresinde halk hekimliği”. Yüksek Lisans Tezi. Aydın: Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ÜNSAL, Direm (2019). “Bilecik ilinde bulunan iğne oyası ürünlerinin incelenmesi”. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• WOODWARD, Ian (2016). Maddi Kültürü Anlamak. (Çev. Ferit Burak Aydar) İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• ÇELEBİ, Cesim vd., (2001) Yaşayan Kültür Ahlat. Ankara: Kültür Ve Turizm Bakanlığı.
• KISAKÜREK, Arda ve Evin Esmen Kısakürek (a). Bizimkiler İlkler PDF: Anadolu Merkezli Dünya Tarihi https://www.scribd.com/doc/52758296/47933144-Anadolu-Merkezli-Dunya-Tarihi-Bizimkiler-A-lkler-1-Kitap (E.T.: 09.03.2024)
• KISAKÜREK, Arda ve Evin Esmen Kısakürek (c). Bizimkiler Hristiyanlık. PDF: Anadolu Merkezli Dünya Tarihi https://www.scribd.com/doc/47933672/Anadolu-Merkezli-Dunya-Tarihi-Bizimkiler-5-kitap- Hristiyanl%C4%B1k (E.T.: 09.03.2024)
• KISAKÜREK, Arda ve Evin Esmen Kısakürek (d). Bizimkiler Kömür ve Demir. PDF: Anadolu Merkezli Dünya Tarihi https://www.scribd.com/doc/193046883/22-kitap-k-r(E.T.: 09.03.2024)
• KISAKÜREK, Arda ve Evin Esmen Kısakürek (b). Bizimkiler Müslüman Türkler. PDF: Anadolu Merkezli Dünya Tarihi https://www.scribd.com/doc/47934124/Anadolu-Merkezli-Dunya-Tarihi-Bizimkiler-8-Kitap-Musluman- Turkler(E.T.: 09.03.2024)
• URL-1: https://www.uralakbulut.com.tr/wp- content/uploads/2014/10/D%C4%B0K%C4%B0%C5%9ED%C4%B0KMEK-60-B%C4%B0N-YIL-%C3%96NCE- GEL%C4%B0%C5%9ET%C4%B0-6-EK%C4%B0M-2014 (E.T.: 09.12.2023)
• URL-2: https://medyumseyrani.com/sabun-buyusu-nedir/(E.T.:30. 12. 2023)
• URL-3: https://archive.org/details/turk-soylence-sozlugu-2022/mode/1up
• URL-4: https://arkeofili.com/giysiler-ne-zaman-ortaya-cikti/(E.T.:16. 12. 2023)
• URL-5: https://www.jstor.org/stable/community.18670363(E.T.:16. 12. 2023)
• URL-6: https://library.hungaricana.hu/en/view/ORSZ_NEMZ_CMNH_1994_SA_02_Biro/?pg=25&layout=s (E.T.: 17.12. 2023)
• URL-7: https://library.hungaricana.hu/en/view/ORSZ_NEMZ_CMNH_1994_SA_02_Biro/?pg=24&layout=s (E.T.: 17.12. 2023)
• URL-8: https://www.jstor.org/stable/community.18629612 (E.T.: 18. 12. 2023)
• URL-9: https://www.jstor.org/stable/community.18629617 (E.T.: 08. 01. 2024)
• URL-10: https://www.jstor.org/stable/community.18629628 (E.T.: 18. 12. 2023)
• URL-11: https://www.5harfliler.com/orme-bicimleri/ (E.T.:30.12. 2023)
• URL-12: https://fahrenheitmagazine.com/tr/sanat/plastik/Louise-Burjuva%27n%C4%B1n-tekstil-
• %C3%A7al%C4%B1%C5%9Fmalar%C4%B1-%C3%BCzerine-b%C3%BCy%C3%BCk-bir-retrospektif-sunuyor. (E.T.:30.12. 2023)
• URL-13: https://library.hungaricana.hu/en/view/ORSZ_NEMZ_CMNH_1994_SA_02_Biro/?pg=31&layout=s(E.T.: 17.12.2023)
• URL-14: https://www.jstor.org/stable/community.18646511 (E.T.:16. 12. 2023)
• URL-15: https://www.jstor.org/stable/community.26321654 (E.T.:16. 12. 2023)