Çoklu Zekâ Kuramı Ekseninde Dede Korkut Anlatıları

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 2, 180 - 201, 30.11.2024

Aynur Koçak , Tuğba Mezlin

https://doi.org/10.61729/uhad.1565105

Öz

Oğuzların kültürünü, değerlerini, hayatı yaşayış biçimini aktaran Dede Korkut Kitabı Türk toplumunun zekâsını ortaya koymada yararlanılabilecek en zengin kaynaklardan biridir. Oğuz toplumunun zekâsını ve ortak bilincini yansıtan Dede Korkut Kitabı’nda zekânın farklı boyutları da görülmektedir. Howard Gardner’ın geliştirdiği “Çoklu Zekâ Kuramı”nda insanların farklı zekâ alanlarına sahip oldukları ve potansiyelini açığa çıkarıp şartlar elverişli hâle geldiğinde her insanda bu zekâ alanlarının görülebileceği ifade edilmiştir. Bu yönüyle eğitim ile doğru orantılı olan Çoklu Zekâ Kuramı, Türk toplumunun kendi kendini eğitebilmesi yoluyla edebî eserlerde farklı zekâ alanlarında tezahür etmiştir. Gardner “Zihin Çerçeveleri” isimli eserinde Çoklu Zekâ Kuramını ortaya koyarak zekâ alanlarını, dil zekâsı, müzikal zekâ, uzamsal zekâ, kişisel zekâ, kişilerarası zekâ, matematik zekâsı, bedensel zekâ olarak sınıflandırmış ve ardından doğa zekâsı, varoluşçu zekâ, ruhsal zekânın varlığı üzerine tartışmalara da “İntelligence Reframed” eseriyle cevap vermiştir. Araştırmacı, bu zekâ alanları içerisinden ancak doğa zekâsını kuramına açıkça gözlenebilir olmasından dolayı sekizinci zekâ olarak dahil etmiştir. Gardner’ın kuramında ifade edilen sekiz zekâ alanı Dede Korkut Kitabı’nda tespit edilebilmektedir. Çoklu Zekâ Kuramının izleri birçok edebî eserde gözlenmekte olup Dede Korkut Hikâyeleri içerisinde de sekiz zekâ alanı görülebilmektedir. Ancak eserde tüm zekâ alanlarına sahip olan yegâne isim Dede Korkut’un kendisidir. Bu zamana kadar Dede Korkut Kitabı’na Türk toplumunun sahip olduğu üst bir zekânın ürünü olarak bakılmamıştır. Bu çalışmada sekiz zekâ alanı tanımlanmış, bu zekâ alanlarının Dede Korkut’a nasıl uyarlanabildiği ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Dede Korkut Kitabı, Çoklu Zekâ, Howard Gardner, Zekâ Alanları

Dede Korkut Narratives in the Axis of Multiple Intelligence Theory

Öz

The Book of Dede Korkut, which conveys the culture, values and way of life of the Oghuzs, is one of the richest sources that can be used to reveal the intelligence of the Turkish society. Different dimensions of intelligence are also seen in the Book of Dede Korkut, which reflects the intelligence and common consciousness of the Oghuz society. In the “Theory of Multiple Intelligences” developed by Howard Gardner, it is stated that people have different areas of intelligence and that these areas of intelligence can be seen in every person when conditions become favorable by revealing their potential. In this respect, the Theory of Multiple Intelligences, which is directly proportional to education, has been manifested in different areas of intelligence in literary works through the self-education of Turkish society. Gardner put forward the Theory of Multiple Intelligences in his work “Frames of Mind” and classified the areas of intelligence as linguistic intelligence, musical intelligence, spatial intelligence, personal intelligence, interpersonal intelligence, mathematical intelligence, physical intelligence and then responded to the debates on the existence of natural intelligence, existential intelligence, spiritual intelligence with his work “Intelligence Reframed”. The researcher included natural intelligence as the eighth intelligence in his theory because it is clearly observable. The eight areas of intelligence expressed in Gardner's theory can be identified in the Book of Dede Korkut. The traces of Multiple Intelligence Theory are seen in many literary works and eight intelligence areas can be observed in Dede Korkut Stories. However, Dede Korkut himself is the only person in the work who has all areas of intelligence. Until this time, the Book of Dede Korkut has not been viewed as the product of a higher intelligence possessed by the Turkish society. In this study, eight intelligence areas are defined and how these intelligence areas can be adapted to Dede Korkut is discussed.

Anahtar Kelimeler

The Book of Dede Korkut, Multiple Intelligences, Howard Gardner, Fields of Intelligence

Kaynakça

• AKBIYIK, Yaşar (1999). “Dede Korkut Destanlarında Dua Motifleri”, Erdem, S. 34, s. 1-15.
• ALSAÇ, Fevziye (2018). “Dede Korkut Hikâyeleri’nde Kültürel Bellek Bağlamında Gelenekler”, Journal of Turkish Language and Literature, C. 4, S. 1, s. 17-35.
• BERGSON, Henri (1986). Yaratıcı Tekâmül. İstanbul: M.E.B. Yayınları.
• BOZDAĞ, Muhammed (2020). Ruhsal Zekâ. İstanbul: Deren Matbaacılık.
• BÜTÜNER, Şahin (2021). “Çevre Bilinci Oluşturmada Türk Mitolojisinin Rolü: Dede Korkut Hikâyelerine Ekoeleştirel Bir Yaklaşım”, Türk Dünyası Araştırmaları, C. 129, S. 255, s. 433-448.
• CHOMSKY, Noam (2011). Dil ve Zihin İncelemelerinde Yeni Ufuklar. (çev. Ferit Burak Aydar). İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• ÇUHADAR, Hakan C. (2017). “Müziksel Zekâ”, Ç. Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 26, S. 3, s. 1-12.
• EKİCİ, Metin (2019). “13. Dede Korkut Destanı: Salur Kazanın Yedi Başlı Ejderhayı Öldürmesi Boyunu Beyan Eder Hanım Hey”, Milli Folklor, S. 122, s. 5-13.
• ELİADE, Mircea (2005). Dinler Tarihi: İnançlar ve İbadetlerin Morfolojisi. (çev. Mustafa Ünal). Konya: Serhat Kitabevi.
• GARDNER, Howard (1983). Multiply Intelligences. New York: Basic Books.
• GARDNER, Howard (1999). Intelligence Reframed: Multiply Intelligences for the 21st Century. New York: Basic Books.
• GARDNER, Howard (2021). Zihin Çerçeveleri: Çoklu Zekâ Kuramı. (çev. Ebru Kılıç, Güneş Tunçgenç). İstanbul: Alfa Basım Dağıtım.
• GOLEMAN, Daniel (2005). Emotional Intelligence, the 10th Anniversary Edition. New York: Bantam Books.
• GOLEMAN, Daniel (2009). Ecological Intelligence, New York: Broadway Books.
• GOLEMAN, Daniel (2006). Social Intelligence, The New Science of Human Relationships. New York: Bantam Books.
• GÖKYAY, Orhan Şaik (2006). Dedem Korkudun Kitabı. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• JOLLY, Alison (2004). Lucy’nin Mirası, İnsanın Evriminde Cinsellik ve Zekâ. (çev. Nalan Özsoy). İstanbul: Kitap Yayınevi.
• KALKAN, Uğur (2016). Kuantum Zekâ. Adana: Ekrem Matbaası.
• KARABAŞ, Seyfi (1996). Dede Korkut’ta Renkler. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• KOÇAK, Aynur ve Işılay Kara Tekgül (2020). “Bilgeliğin Tacını Takan Alp Salur Kazan”, Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, C. 13, S. 31, s. 960-976.
• KÖSE, Utku (2022). Yapay Zekâ Felsefesi. İstanbul: Doğu Kitabevi.
• MATE, Gabor (2022). Dağınık Zihinler. (çev. Engin Süren). İstanbul: Hep Kitap.
• MITHEN, Steven (1999). Aklın Tarih Öncesi. (çev. İrem Kutluk). Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
• OĞUR, Ümit (2024). Dijital Folklor, Üçüncül Sözlü Kültür Döneminde Halk Anlatıları. Ankara: Grafiker Yayınları.
• OLERON Pierre (1992). Zekâ. (çev. Ela Güngören). İstanbul: İletişim Yayınları Cep Üniversitesi.
• ÖGEL, Bahaeddin (2000). Türk Kültür Tarihine Giriş IX. Türk Halk Musikisi Aletleri. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı.
• PİAGET, Jean (2019). Zekâ Psikolojisi. (çev. İsmail Hakkı Yılmaz). İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
• SÖMEN, Onur (2019). “Dede Korkut Boylarında Geçen Formulistik Sayıların İzleri”, Türk Dünyası Araştırmaları, C. 121, S. 238, s. 29-50.
• TYLOR, Edward Brunett (2024). İlkel Kültür. (çev. Eren Kanat). İstanbul: Çavdar Yayıncılık.
• WİNNİCOTT, Donald (2017). İnsan Doğası. (çev. Pelin Koç). İstanbul: Pinhan Yayıncılık.