Population Factor in the Establishment and Development of Rural Settlements in Dörtyol (Hatay) District

Yıl 2024, , 140 - 164, 30.06.2024

Tuğba Başer , Eylül Karagel

https://doi.org/10.35235/uicd.1453595

Öz

Altınçağ, Çat, Kapılı, Karakese, Karakese, Konaklı, Kuzuculu, Yeşilköy and Yeniyurt settlements of Dörtyol district, which is one of the 15 districts of Hatay province, constitute the study area. The favourable climatic conditions, fertile soils, vegetation, water resources, etc. of the study area have ensured the continuous settlement of this region in the historical process. Its location on the route that provides the link between Anatolia and Mesopotamia has always increased its importance. Altınçağ, Yeşilköy and Yeniyurt settlements, which are among the rural neighbourhoods forming the study area, were established on the plain floor. Other rural neighbourhoods have chosen to establish themselves on the foothills, mountain slopes and high mountainous areas. The fact that rural settlements were established on different morphographic units directly affected the population amounts. The establishment purposes of the settlements established on different morphographic units also differ. While crop production activities are important in rural settlements established in lowland areas, they are replaced by animal husbandry and forestry activities as they move towards mountainous areas. The main purpose of the study is to determine the extent to which population among the geographical factors that are effective on the establishment and development of rural settlements affects these settlements. In order to reveal this situation, the establishment locations and characteristics of the settlements and the amount of population they have were analysed according to the periods. The periods of population increase and decrease were determined and their reasons were tried to be explained. Three periods affecting the study area were identified. These are the periods between 1970-1975, 1985-1990 and 2007-2015.

Anahtar Kelimeler

Hatay, Dörtyol, Rural settlements, Establishment and development, Population

Dörtyol İlçesi (Hatay) Kırsal Yerleşmelerinin Kuruluş ve Gelişmesinde Nüfus Faktörü

Öz

Hatay ilinin 15 ilçesinden biri olan Dörtyol ilçesine bağlı Altınçağ, Çat, Kapılı, Karakese, Konaklı, Kuzuculu, Yeşilköy ve Yeniyurt yerleşmeleri çalışma sahasını oluşturmaktadır. Çalışma sahasının elverişli iklim koşulları, verimli toprakları, bitki örtüsü, su kaynakları vb. gibi yaşamaya elverişli imkânları bu yörenin tarihsel süreç içerisinde sürekli yerleşilmesini sağlamıştır. Konum itibariyle Anadolu ile Mezopotamya arasındaki bağı sağlayan güzergâh üzerinde bulunması her daim önemini arttırmıştır. Çalışma sahasını oluşturan kırsal yerleşmelerden Altınçağ, Yeşilköy ve Yeniyurt ova tabanında kurulmuştur. Diğer kırsal mahalleler ise dağ eteği, dağ yamacı ve yüksek dağlık alanda kendilerine kuruluş yeri seçmişlerdir. Kırsal yerleşmelerin farklı morfografik birimler üzerinde kurulmuş olması nüfus miktarlarını doğrudan etkilemiştir. Farklı morfografik ünitelere kurulmuş olan yerleşmelerin kuruluş amaçları da farklılık göstermektedir. Ovalık sahada kurulmuş olan kırsal yerleşmelerde bitkisel üretim faaliyetleri önemli iken, dağlık alana doğru çıkıldıkça yerini hayvancılık ve ormancılık faaliyetlerine bırakmaktadır. Kırsal yerleşmelerin kuruluş ve gelişmesi üzerinde etkili olan coğrafi faktörler içerisindeki nüfusun bu yerleşmeleri ne ölçüde etkilediğini belirlemek çalışmanın temel amacıdır. Bu durumu ortaya çıkarabilmek için yerleşmelerin kuruluş yerleri ve özellikleri ile sahip oldukları nüfus miktarları dönemlere göre incelenmiştir. Nüfus artış ve azalışlarının yaşandığı dönemler tespit edilerek sebepleri açıklanmaya çalışılmıştır. Çalışma sahasını etkileyen 3 dönem tespit edilmiştir. Bunlar; 1970-1975 arası, 1985-1990 arası ve 2007-2015 arası dönemlerdir.

Anahtar Kelimeler

Hatay, Dörtyol, Kırsal yerleşmeler, Kuruluş ve gelişme, Nüfus

Etik Beyan

Etik beyana gerek yoktur

Kaynakça

• Akkayan, T. (1979). Göç ve değişme, İstanbul Üniversitesi Edebiyat. Fak. Yay. No:2573, İstanbul.
• Alagöz, C.A. (1944). Coğrafya gözüyle Hatay, A.Ü. DTCF Dergisi, II(2), s.203-216, Ankara.
• Başer, T. (2024). Kırsal yerleşmelerin kuruluş ve gelişmesinde etkili olan coğrafi faktörler: Dörtyol (Hatay) ilçesi örneği (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Hatay.
• Baykara, T. (2000). Anadolu’nun tarihi coğrafyasına giriş-I, Anadolu’nun idari taksimatı, 2.Basım, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, Yayın No. 160, Ankara.
• Çetin, B. (2012). Antakya ve İskenderun-Dörtyol çevresinde suburbanizasyon (banliyöleşme), A.Ü. Doğu Coğrafya Dergisi, 17(28), s.259-281, Erzurum.
• Dinç, Y. (2022). Büyükşehir belediyeli illerde kentsel alanların ve kent-kır nüfusunun belirlenmesi (Hatay örneği), Coğrafya Bilimleri Dergisi, 20(1), s.208-210
• Doğanay, F. (2002). Türkiye’de kırsal yerleşmeler ve geliştirilen politikalar, Planlama 2(3), s.90-96.
• Geray, C. (1975). Türkiye’de kırsal yerleşme düzeni ve köy kent yaklaşımı, Siyasal Bilgiler Fakülte Dergisi, 30(1), s.45-66
• Gül, A. (1996). Üzeyr sancağının sosyo-iktisadi yapısı (1521-1573), (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Gümüş, E. (1998). Türkiye’de yerleşme, Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir.
• Karasar, N. (2012). Bilimsel Araştırma Yöntemi: Kavramlar-İlkeler-Teknikler, Nobel Yayınları, Ankara.
• Karpat, H. K. (2010). Etnik yapılanma ve göçler, Timaş Yayınları, İstanbul.
• Koca, H. (2005). Kuruluşu-gelişmesi ve fonksiyonel özellikleri yönüyle Dörtyol şehri, Aktif Yayınevi, İstanbul.
• Kuzucular, Ş. (2012). Dörtyol, Hatay, Çukurova tarihi ve Türkmenleri, Color Ofset Matbaacılık, İskenderun.
• Özdemir, E. (2014). Tarama yöntemi. Metin, M. (Ed.) Eğitimde Bilimsel Araştırma Yöntemleri Kitabı, s.77-97, Pegem Akademi, Ankara.
• Özgüç N. (1996). Beşeri coğrafya’ da veri toplama ve değerlendirme yöntemleri, İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Yayını, No:105, İstanbul.
• Özgür, E, M. (2011). Nüfus coğrafyası, Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih- Coğrafya Fakültesi, Ankara Parmaksızoğlu, İ. (1982). Evliya Çelebi seyahatnamesi, Kültür Bakanlığı Yayını, Ankara.
• Tekeli, İ. (2011). Göç ve ötesi, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
• Tekbıyık, A. (2014). İlişkisel tarama bilimsel araştırma yöntemleri, Pegem Akademi, Ankara.
• Tunçdilek, N. (1984). Türkiye köylerinin yapısal özelliklerine toplu bir bakış, İ.Ü. DBCE, Bülten, 1(1), s.23-40, İstanbul.
• Üçeçam Karagel, D. (2018). Hatay ili yerleşme coğrafyası I (Yerleşmelerin kuruluşu, gelişmesi ve idari coğrafya özellikleri), Pegem Akademi Yayınları, Ankara.
• Üner, S. (1972). Nüfusbilim Sözlüğü, Hacettepe Üniversitesi Yayınları, 77, s:23–38.
• Yücel, T. (1988). Türkiye’de kır yerleşme tipleri, Türk Kültürü Araştırmaları, XXVI(I), s.61–69, Ankara.
• Harita Genel Komutanlığı. 1/25.000 Ölçekli Topoğrafya Paftaları (P36d2, P36c1, P36c2, P36d3,p36c4, R36a2 ve R36b1) Ankara.
• Harita Genel Komutanlığı. 1/50.000 Ölçekli Topoğrafya Paftaları (O36a, O36b, O36c, O36d) Ankara.
• Harita Genel Komutanlığı. 1/100.000 Ölçekli Topoğrafya Paftaları (O36, O37, P35, P36, P37, R35, R36), Ankara.
• TBMM (2012). 12.11.2012 Tarih ve 6360 Sayılı “On Üç İlde Büyükşehir Belediyesi ve Yirmi Altı İlçe Kurulması ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun”, Resmi Gazete Tarih: 06.12.2012, Sayı: 28489.
• TÜİK, (1940-2000). Genel Nüfus Sayımları, Ankara.
• TÜİK, (2007-2022). Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemleri İstatistik Verileri 442 Sayılı Köy Kanunu, (1924). Kabul Tarihi: 18.03.1924