Türkiye’de Demokrasinin Bilimi ve Bilimin Demokrasisi: Celal Şengör’ün Feyerabend Kavrayışı Üzerine Eleştirel Bir Analiz

Yıl 2018, , 71 - 93, 28.06.2018

Ali Can Çınar

https://doi.org/10.35235/uicd.436939

Öz

Türkiye’de modern
bilim, Batı toplumlarındaki doğal gelişiminin aksine siyasi ve sosyal açıdan
köklü değişimlerin yaşandığı bir reform süreci içinde ve politik bir karar
neticesinde tesis edilmiştir. Buna göre 1933 Üniversite Reformu’nda Batı’daki
hâkim bilim paradigması bilimsel kurumlara taşınırken, sürecin yarattığı
şartlar başta üniversiteler olmak üzere kurumları öncelikle bilimsel faaliyete
değil, bütünüyle toplumun modernleşmesinin aracı olmaya sevk etmiştir. Dönem
içindeki etkin bilim paradigması olan pozitivizmin epistemoloji anlayışıyla
bilim adamının yüklendiği politik misyon Türkiye’de bilimi bir tür özcülük
formu haline getirmiş görünmektedir. Bu durum bilimin sınırlarını fazlasıyla
dar ve ideolojik bir alana hapsetmiş ve günümüzde bilimi, bağlı olduğu sosyal
ve tarihsel kontekst içinde inceleyen sosyal bilim çalışmaları için oldukça
elverişsiz bir bilimsel ortam yaratmıştır. Buna göre çalışma, Türkiye’nin önde
gelen bilim adamlarından Celal Şengör’ün, bilimsel yöntemin evrenselliğini ve
bilimin demokratik toplumlardaki yerini tartışmaya açan bir düşünür olarak
Feyerabend’i kavrayış tarzından hareketle, Türkiye’deki bilimsel ortodoksinin
günümüze kadar geçen sürede geçirdiği muhtemel değişimin tespitini ve sosyal
bilimsel/sosyolojik perspektifin imkanları ölçüsünde eleştirisini yapmayı
amaçlamaktadır.  

Anahtar Kelimeler

Türkiye, Bilim, Demokrasi, Paul FEYERABEND, Celal ŞENGÖR, Sosyoloji

The Science of Democracy and The Democracy of Science in Turkey A Critical Analysis on Conception of Celal Şengör's Feyerabend

Öz

Unlike the natural development of
modern science in western countries, the modern science in Turkey was
established in the process of reform where there were radical changes both
politically and socially. Accordingly, while in 1993 university reform, science
paradigm which was dominant in the west was transferred to the scientific
institutions, the conditions arisen by this process dispatched the institutions
particularly universities to become a modernization tool of the society as a
whole, not primarily for scientific activities. The political mission a
scientist takes with an epistemological understanding of positivism which was
efficient in the period made the science into essentialism form in Turkey. This
situation trapped the borders of the science in a quite narrow and ideological
space and created a rather unfavorable scientific environment for social
science studies which nowadays analyze the science in social and historical
context. Thus, this study, with the reference to one of the prominent scientists
in Turkey, Celal Şengör’s style of comprehension of Feyerabend as a philosopher
who brought the universality of scientific methods and the place of science in
democratic societies up for discussion, aims to identify the probable change of
the scientific orthodox until today in Turkey and to criticize within the
bounds of possibility of social scientific/sociological
perspective.

Anahtar Kelimeler

Turkey, Science, Democracy, Paul FEYERABEND, Celal ŞENGÖR, Sociology

Kaynakça

• Anlı, Ö. (2016). Bilim savaşları modern bilim imgesinin dönüşümü. Ankara: Phoenix.
• Arslan, H. (1994). Çevirenin önsözü. Bilim dedikleri, (ss.15-18). Ankara: Vadi.
• Arslan, H. (1995). Pozitivizm bir bilim ideolojisinin anatomisi. S. Şen (Ed.), Türk aydını ve kimlik sorunu. Ankara: Bağlam.
• Arslan, H. (1999) Bilim, bilimsel bilgi ve iktidar. Doğu Batı, 7, 63-89.
• Arslan, H. (200). Postmodernite, postmodernizm ve Türkiye. Postmodern sosyal analiz ve postmodern eleştiri. (ss. 1-7) .İstanbul: Paradigma.
• Arslan, H. (2007). Epistemik cemaat bir bilim sosyolojisi denemesi. İstanbul: Paradigma.
• Arslan, H. (2012). Jöntürkler jönkürtler ve muhafazakârlar. İstanbul: Paradigma.
• Arslan, H. (2013). Aydınlanmış devlet patronluğunda bilim 1933 türk üniversite reformu ve sürgün alman bilim adamları. Muhafazakâr Düşünce, 35, 25-51.
• Arslan, H. (2015). Tercüme. Sözün düşüşü, (ss.X-XVI). İstanbul: Paradigma.
• Bauman, Z. (2007). Modernite ve holocaust. (S. Sertabiboğlu Çev.) İstanbul: Sarmal.
• Caputo, J. (2002). Postmetafizik bir rasyonaliteye doğru. H. Arslan (Ed.) İnsan bilimlerine prolegomena dil gelenek ve yorum. İstanbul: Paradigma.
• Chalmers, A. (2008) Bilim dedikleri. (H. Arslan Çev.) İstanbul: Paradigma.
• Feyerabend, P. (1991). Bilim kilisesi: özgür bir toplumda bilim. (C. Cerit, Çev.) İstanbul: Pınar.
• Feyerabend, P. (1997). Vakit öldürmek. (N. Çatlı, Çev.) İstanbul: Ayrıntı.
• Feyerabend, P. (1999). Özgür bir toplumda bilim, (A. Kardam, Çev.) İstanbul: Ayrıntı.
• Feyerabend, P. (1999b) Yönteme karşı, (E. Başer, Çev.) İstanbul: Ayrıntı.
• Gieryn T. (2012). Bilimin sınırları. M. Şenses (Ed.), Bilimin sınırları ve bilimsel ihtilaflar bilim sosyolojisi tartışmaları. (ss. 3-72). İstanbul: Paradigma.
• Hanioğlu, Ş. (2006). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e zihniyet, siyaset ve tarih. İstanbul: Bağlam.
• Koyre, A. (2004). Bilim tarihi yazıları. (K. Dinçer Çev.) Ankara: Tübitak.
• Mahçupyan, E. (1999). Kemalizm, pozitivizm ve iktidar devlet/ulema ilişkilerinde modern durum. Doğu Batı, 7, 107-125.
• Mitchell, W. J. T. (2005). İkonoloji/imaj, metin, ideoloji. (Arslan H. Çev.). İstanbul: Paradigma.
• Şengör, C. (1992, Şubat). Bilim felsefesi ve feyerabend amigoluğu. Cumhuriyet Bilim Teknik, 259, 17.
• Şengör, C. (1992, Şubat). Bilim felsefesi, feyerabend ve mağaraya davet. Cumhuriyet Bilim Teknik, 256, 12-13.
• Şengör, C. (1999). Zümrütname. İstanbul: YKY Yayınları.
• Şengör, C. (2011, Temmuz). Bilim ve demokrasi. Cumhuriyet Bilim Teknik, 1267, 18.
• Şengör, C. (2015). Dışkı yedirmek işkence değildir. Radikal Gazetesi, Erişim Tarihi: 02.05.2018, http://www.radikal.com.tr/yazarlar/armagan-caglayan/diski-yedirmek-iskence-degildir-1477196/.
• Şengör, C. (2015a). Bilgiyle sohbet. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Şengör, C. (2015b). Aptalı tanımak. İstanbul: Ka Kitap.
• Şengör, C. (2015c). Newton neden türk değildi. İstanbul: Ka Kitap.
• Şengör, C. (2016). Bir toplum nasıl intihar eder. İstanbul: Ka Kitap.
• Şenses, M. (2010). Sosyal fenomenler olarak bilimsel ihtilaflar İstanbul: Paradigma.
• Şenses, M. (2012). Bilim sosyolojisinde ihtilafların yeri ve önemi. Bilimin sınırları ve bilimsel ihtilaflar bilim sosyolojisi tartışmaları. (ss. XI-XIX). İstanbul: Paradigma.
• Woolgar, S. (1999). Bilim bilim idesi üzerine sosyolojik bir inceleme. (H.Arslan Çev.) İstanbul: Paradigma.
• Zürcher, E. (2015). Modernleşen Türkiye'nin tarihi. (Y. Saner Çev.) İstanbul: İletişim.