Osmanlı’da Kadın Entelektüeller: Halide Edip Adıvar ve Sırpuhi Düsap Örneği

Yıl 2020, , 104 - 122, 26.06.2020

Yıldız Deveci Bozkuş

https://doi.org/10.35235/uicd.668102

Öz

Bu çalışmada Osmanlı İmparatorluğu’nun son dönemlerinde biri Ermeni diğeri Türk toplumu içerisinde öne çıkmış birer kadın yazar olan Sırpuhi Düsap ile Halide Edip Adıvar’ın hayatı ve eserleri incelenecektir. Her iki yazarın, gerek içinde bulunduğu toplumsal yapı gerekse de işledikleri temalar nedeniyle birbiriyle ortak yönleri olduğu anlaşılmaktadır. Bu açıdan çalışmada, gerek Düsap gerekse Adıvar’ın özel hayatı, aldıkları eğitimler, karakter yapıları ve kadın sorunlarına bakış açıları incelenerek her iki yazarın içinde bulundukları dönem itibariyle nasıl diğer kadınlardan farklı bir noktada durdukları ve kendi dönemlerinde kendi toplumları üzerindeki etkilerine yer verilecektir. Düsap, Ermeni Edebiyatı ve Ermeni kadın yazarları arasında önemli bir yere sahiptir. Benzer şekilde Adıvar’ın da gerek Milli Mücadele döneminde gerekse de öncesinde toplumun farklı kesimleriyle iç içe olduğu ve kadınların eğitimi konusuyla yakından ilgilenen bir yazar olduğu bilinmektedir. Her ne kadar Adıvar eserlerinde, Düsap’tan farklı olarak Milli Mücadele konusuna daha fazla yer vermiş olsa da, bu eserlerin içeriğine bakıldığında genel oalrak kadınların verdikleri mücadeleler ve Milli Mücadele yıllarındaki sorunların eserlerinin temalarında önemli bir yeri olduğu görülmektedir. Bu açıdan Adıvar’ın eserlerinde Milli Mücadele yıllarında çeşitli zulüm ve işkencelere maruz kalmış kadınlar ile hayatını ülkesinin kurtuluşuna adamış kadınlar ön plandadır. Düsap’ın eserlerinde ise kadının ikinci sınıf insan muamelesi görmesi konusundaki toplumsal duyarsızlıklara yönelik eleştiriler ön planda olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Halide Edip Adıvar, Sırpuhi Düsap, Kadın, Ermeni, Osmanlı

Women Intellectuals in Ottoman Empire: Examples of Halide Edip Adıvar and Sırpuhi Düsap

Öz

In this study, the two women writers, one of them is Turkish and the other one is Armenian, who were influential during the last period of the Ottoman Empire, Halide Edip Adıvar and Sırpuhi Düsap, and their life and works will be examined. It is understood that both authors have in common with each other in terms of both the social structure in which they were and the themes they work. This study will examine the both Düsap and Adıvar's life, their education, character and their perspective on women's issues; how they stand differently than other women of their time and finally their impact on society. Düsap has an important place in the Armenian literature and Armenian women writers. Similarly, Adıvar is known as the author who intertwined with different segments of society and was interested with the education of women during the Turkish national movement period and before it. Although Adıvar gave more space to the subject of national movement than Düsap when we look at the content of these works, it is observed that the issue of women's struggle and national movements are the most dominant themes. In Adıvar's works, the women who had been subjected to torture and had been dedicated their life to the independence of their country are at the forefront. In Düsap's works, the critics towards the social insensitivity on the inferior treatment of women are in the foreground.

Anahtar Kelimeler

Halide Edip Adıvar, Sırpuhi Düssap, Armenian, Ottoman, Women

Kaynakça

• Aktokmakyan, M. (2009). Sırpuhi Düsap: Ermeni Kadın Edebiyatının Başlangıcı. E.T.01.03.2009 http://www.arasyayincilik.com/tr/basindan/sirpuhi-dusap-ermeni-kadin-edebiyatinin-baslangici/149
• Arabacı, H. M. (2007). Milli Mücadelenin Hazırlık Safhasında Halide Edib Adıvar’ın Faaliyetleri ve Mustafa Kemal Atatürk. Dumlupınar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 19, Aralık 2007, ss. 271 – 294.
• Argunşah, H. (2015). Halide Edib’te Değişen Kadının Romandaki İzdüşümleri Seviyye Talip’ten Ateşten Gömlek’e. TÜBAR-XXXVII, 2015-Bahar, ss.27-52.
• Arnavoudian, E. (2003). Novelist, democrat and feministArmenian. News Network / Groong, May 19, E.T.01.02.2015: http://www.groong.org/tcc/tcc-20030519.html
• Bele, T. (2010). Halide Edip Adıvar'ın Hayatı: Kurtuluş Savaşı'na Giden Yolda. İstanbul: Siyah Beyaz Yayınları.
• Düsap, S. (2016). İstanbul Kadın Müzesi, E.T.12.06.2016: http://www.istanbulkadinmuzesi.org/sirpuhi-dusap
• Düssap, S. (1885), Siranuş, K.Polis: Nşan K. Berberyan, E.T: 01.02.2015: https://www.facebook.com/SrpouhiDussap/photos/a.683558541701050.1073741827.683499441706960/683558401701064/?type=3&theater
• Ekmekçioğlu, Lerna (2010), Melissa Bilal, Bir Adalet Feryadı: Osmanlı'dan Türkiye'ye Beş Ermeni Feminist Yazar. İkinci Baskı, İstanbul: Aras Yayınları.
• Enginün, İ. (1986). Halide Edib Adıvar. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Etker, Ş. (2012). Vahan Efendi (H.S. Vahanyan) ve Kimya Biliminin Temel İlkeleri, Osmanlı Bilimi Araştırmaları, XIII/2, ss.41-64.
• Erdal, K. (2007). Halide Edip Adıvar ve Üniversiteler. U.Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl: 8, Sayı: 13,2, ss.317-335.
• Eseyan, M. (2010). 20. Yüzyıla Girerken Ermeni Edebiyatında Modernite, Yeni Burjuvazi ve Sınıfsal Çatışmalar (Sosyal Bilimler Enstitüsü Kültürel Çalışmalar Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) İstanbul Bilgi Üniversitesi, İstanbul.
• Koptaş, R. (2016). Sırpuhi Düsap’a bir mezar taşı. E.T.12.06.2016: http://hayatoldugugibi.blogspot.com.tr/2006/09/srpuhi-dsapa-bir-mezar-ta.html
• Sakallı, Fatih. (2012). Halide Edip Adivar'ın Hikâyelerinde Milli Mücadele'yi Yaşayan Kadınlar. Gazi Akademik Bakış, Cilt 5, Sayı (10), ss.137-146.
• Şahin, V. (2008). Kurmaca Tekniği Bakımından Halide Edip Adıvar’ın “Handan” Romanı. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 18 (2), ss.99-126.
• Sharourian, A. S. (1963). Why We Should Read... 'Srpouhi Dussap - Her Life and Work. Yerevan: Armenian State University.
• Siranuş Romanı ve ‘Sınıf’ta Kalan Bir Aşk Hikayesi. E.T.8 Aralık 2015: http://maralaktokmakyan.blogspot.com.tr/2015/12/siranus-roman-ve-snfta-kalan-bir-ask.html
• Շարուրյան, Ա. Ս. (1961). Սրբուհի Տյուսաբ /Ծննդյան 120 և մահվան 60-ամյակի առթիվ/ Պատմա-բանասիրական հանդես, N 3-4, pp. 166-180 [Şaruryan, A. S. (1961). Srbuhi Tyüsap/Tsnndyan 120 Yev Mahvan 60-amyaki artiv/Patma-Banasirakan Handes, N 3-4, pp.166-180].
• Rowe, V. (2003). A History Of Ermenian Womens Writing: 1880 – 1922, İngiltere: Cambridge Scholars Press.
• Tüfekçi, E. B. (2016). Sırpuhi Düsap: “Bir erkek vasat bir yazar olabilir ama bir kadın asla! E.T.9 Nisan 2016: https://gaiadergi.com/sirpuhi-dusap-bir-erkek-vasat-bir-yazar-olabilir-ama-bir-kadin-asla/
• Uslu, M. F. (2017). Osmanlı’da Modern Ermenice Edebiyatın Ana Hatları. E.T. 12.04.2017: https://oggito.com/osmanlida-modern-ermenice-edebiyatin-ana-hatlari-02201611742
• Yıldız, Z. (2016). Tüm Yönleriyle Halide Edip Adıvar. E.T.31.10.2016: http://www.turkedebiyati.org/tum-yonleriyle-halide-edip-adivar/
• Yorulmaz, O. B. (1991). Türk Edebiyatında Hindistan. (Yayınlanmamış̧ Doktora Tezi). Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yeni Türk Edebiyatı Ana Bilim Dalı, İstanbul.