Az Bilinen Bir Toplum, Balkan Mısırlıları; Coğrafi Yayılışları ve Kökenleri

Yıl 2020, , 71 - 103, 26.06.2020

Yüksel Bekir Hoş

https://doi.org/10.35235/uicd.713761

Öz

Türkçede “Kıpti” olarak ifade bulan, gerçekte Mısırın kadim yerli halkından olan “Kıpti” toplumunu tarif eden ancak gündelik yaşamda ve tarihi metinlerde sadece Romanları tarif etmekte kullanılagelmiş bir kelimenin, Balkanlarla alakalı kullanımında Mısır, coğrafi olarak Balkan yarımadasından farklı bir yerde, Afrika’da göze çarpmaktadır. Öyleyse Balkan yarımadasına hem bulunduğu kıta ve hem de jeokültürel farklılığından dolayı ilintisiz görünen Mısır’ın Balkan yarımadası ile oldukça ciddi bir bağı olmalıdır. Söz konusu bağ, değişik Balkan ülkelerinde ismi farklı şekilde telaffuz edilen, Türkçede ise “Kıpti” şeklinde ifade bulan sözcükte açığa çıkmaktadır. Balkanlarda Mısırlı denilen bir toplum, bu toplumun kökeni ve Balkanlara gelişi ile ilgili tarihi olasılık ve coğrafyada bıraktığı günümüzdeki toplum kalıntısı bu çalışmada dil bilimsel verilerle verilerle de açıklanmaya çalışılacaktır. Hali hazırda Balkan yarımadasında Mısırlılara yönelik veriler belli belirsizdir ve dağınıktır. Çoğu yerde Roman toplumu ile iç içe geçmiş ve ayrılması güç bir hal alan bu meselenin izahına gerek duyulmuştur. Ancak bu toplumun yerleştikleri sahalar, fiziki ve beşeri coğrafya kriterleri açısından ele alındığında, dünyadan farklı milletlere dair örneklerle birlikte düşünülerek onomastik veriler de eklendiğinde “Mısırlılar” denilen toplum hakkında etno kültürel bağlamda mekansal bir analiz ile müşahhas hale getirilmeleri amaçlanmıştır. Söz konusu toplum, yaşadıkları sahada incelenmiş, farklı dillerde bu toplumun çağrılış şekli ve toplumun kendi kendisini adlandırması üzerinde de durulmuştur. Buna ek olarak bilhassa Arnavutluk başta olmak üzere Kosova’da da toprağa bağlı özellik gösteren Mısırlı toplumun fiziki coğrafya ile birebir alakası ve Roman toplumu ile farklılıkları ve tabii ki benzeşme noktaları üzerinde de durularak konunun incelenme yelpazesinin genişletilmesi ve daha kapsamlı bir bakış getirilmesi amaçlanmıştır. Mısırlı toplumun gerek Mısırlı gerek Yevc ve gerekse Mısırlı manasına gelen değişik isimler alarak Sırbistan, Makedonya ve Yunanistan’da bilhassa Batı Trakya’daki varlıklarına da çalışmada ayrıca yer verilmiştir. Mısırlılık ve Mısırlı olma durumunun, Mısır’dan Mısırlıların göçleri yanında Mısır’dan Roman göçleri ile olan ilgisi de zikredilmiştir. Bu toplumun yaşam alanının antik ve eski eserlerdeki bilgiler ve günümüzde sahadaki aktiviteleri ile ne derece örtüştüğü de zikredilerek günümüzdeki varlıklarının geçmişten gelen izlerle olan ilişkisi belirtilmiş ve etnik açıdan kesin bir yargıya gitmeksizin olasılıkların mantıki, tarihi ve mekânsal boyutları dâhilinde değerlendirmede bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Balkan, Mısırlı, Aşkali, Kıpti, Kimlik

A Lesser Known Community, Balkan Egyptians; Their Geographical Spread and Origins

Öz

There is an uncertainty about the use in the Balkans of the concept expressed in Turkish by the word “Kıpti”, meant to describe the Coptic community as one of Egypt’s ancient native populations, but often used in the daily life and in historical texts to describe the Roma people. Do Roma and Copts constitute the same community? If this is not the case, what do they have in common and what are the essential space differences between them? Such questions have mostly been ignored. Although an Egyptian identity may seem at first sight very distant to the Balkan peninsula, the relation to Egypt is not a mere coincidence. In spite of seeming unrelated to the Balkan peninsula due to its distance and geocultural differences, it is clear that Egypt has a serious connection with the Balkans. This connection is evident in the word “Coptic”, known in Turkish as “Kıpti” and pronounced differently in various Balkan countries. A nation known as Egyptian lives in the Balkans and this paper constitutes an effort to explain through the actual situation of the community, as well as through the remained onomastic data, the origin of this nation and the historical adventure of its arriving to this geographical area. Undoubtedly, in the early researches, the data about the relation of Egyptians with the Balkan peninsula are unclear and confusing. In most cases they have been intertwined with the Roma community, resulting in a situation that makes it difficult to discern between them. However, if taking in consideration the areas where this community is settled in terms of physical and human geography criteria, adding the onomastic data considering examples of different nations in the world, it is possible to make an attempt to provide an opinion about the communidy called “Egyptians” with respect to the analysis of otheir place and origin. The community in question has been examined also in respect of the place they live, the way in which they are named in different languages, as well as their self-naming. In addition, it has been aimed to expand the examination scope of the subject and to provide a more comprehensive view by emphasizing the relevance of physical geography for the Egyptian community, which manifests in most places a character of loyalty to the land, as well as its similarity with the Roma society. Beside the Egypt relationship and Egyptian identity, the Roma migrations from Egypt have also been mentioned. Finally, this paper presents a general evaluation on logical, historical and spatial dimensions beyond ethnic judgments, which includes mentioning of the extent to which the living space of this community and their current activity on the area overlaps with the ancient and old written works, as well as the definition of relationship between present-day generation and the traces inherited from the past. 

Anahtar Kelimeler

Balkan, Egyptian, Ashkali, Copt, Identity

Kaynakça

• ASLAN, Cahit. “Fellahların Sosyolojisi, Arapuşakları, Nusayrîler, Hasibiler, Kilaziler, Haydariler, Arap Alevileri”, Karahan yay, Adana, 2005, s.53
• BAKO, Cemal. “Sırbistan’da Türk Kaleleri”., KTAD – Medeniyet Araştırma Bilim Dergisi Sayı 2 yıl 1 Prizren, 2002, s.2
• CROWE, David. M. “A History of the Gypsies of Eastern Europe and Russia” St.Martin’s Press, New York, 1995, s.2
• CUNO, Kenneth M.-WALZ, Terence, “Introduction: The Study of Slavery in Nineteenth-Century Egypt, Sudan and the Ottoman Mediterranean” (içinde) Kenneth M. Cuno-Terence Walz, “Race and Slavery in the Middle East: Histories of Trans-Saharan Africans in Nineteenth-Century Egypt, Sudan, and the Ottoman Mediterranean.” s. 1-15.: The American University in Cairo. Kahire ve New York, 2010, s.9
• DJORDJEVIC, Dragoljub B- TODOROVİC, Dragan.“Jemka Has Risen” “Tekkias, Tarikats and Sheiks of Niş Romas” s.21 Univerzitet u Nišu Filozofski Fakultet, Niş, 2009, s.21.
• ENHAJI, Moha. “Multilingualism, Cultural Identity, and Education in Morocco”,Springer, Fes, 2004, s.23
• ERYILMAZ, Bilal. “Osmanlı Devletinde Gayri Müslim Tebaanın Yönetimi”, Risale: İstanbul, 1996, S.51-52
• FRASER, Angus. “The Gypsies”, Peoples of Europe Series, Blackwell, Oxford, 1992, s. 113-122. HOENES, Sigrid Hodel. “Life and Death in Ancient Egypt: Scenes from Private Tombs in New Kingdom Thebes” 1991, s.268
• IONOV, Mihail. “Nemski i avstriiski patepisi za Balkanite. XVII- sredata na XVIII v.”, Nauka i Izkustvo, Sofya, 1979, s.128-9
• INSTAT, (Arnavutluk İstatistik Enstitüsü). “Romët dhe egjiptianët në Shqipëri: Profili social-demografik dhe ekonomik bazuar në Censusin 2011” s.3 JENNINGS, Ronald C. “Black Slaves and Free Blacks in Ottoman Cyprus, 1590-1640” Journal of the Economic and Social History of the Orient, 30 (3), 1987, s. 288.
• JIREČEK, Konstantin Josef. “Knjažestvo Bălgarija, Čast părva, Bălgarska dăržava”, Filibe,1899,s.148.
• KARIVIERI, Arja. "Creating Contacts: Trade and Exchange along the Via Egnatia from the Roman to the Early Byzantine Period", International Congress of Classical Archeology Meetings Between Cultures in the Ancient Mediterranean, Bollettino di Archeologia on Line, Özel Sayı. Roma, 2008, s.15
• MALCOR, Linda A-LITTLETON. "From Scythia to Camelot", Routledge, New York, 2000, s.16
• MARUSHİAKOVA, Elena-POPOV, Veselin. “The Gypsies in Ottoman Empire”, "University of Hertfordshire Press", Hatfield, 2001, s.16
• MOKTHAR, Gamal. “General History of Africa”, Heinemann, California, 1990, s.27,34,38,40. QUIRKE, Stephen. “Exploring Religion in Ancient Egypt”, Wiley Blackwell, West Sussex, 2014,s.12
• STOIANOVICH, Traian. “Balkan Worlds: The First and Last Europe” Routledge, New York, 1994,s.89
• TÜMERTEKİN, Erol. “Beşeri Coğrafya” (1994). s.188
• ÜNLÜ, Tülin Selvi. “19. Yüzyılda Mersin’in Kentsel Gelişimi”, Mersin Ü. SBE Yüksek Lisans Tezi, Mersin, 2007 s.49 ve İbrahim Oğuz, “Tarsus Şer’iye Sicillerine Göre Mersin Kentinin Kuruluş Öyküsü”, Yüksek Lisans Tezi, 2005, MTSO, s. 75.
• VAN KLAVEREN, Jakop. (Ahmet Asker çevirisinden) "Die Entwicklung der Korruption in Aegypten: Von Mohammed Al Pasha bis zum Khediven Ismael", Konstanz Sempozyumu için bildiri. Oldenburg, 1982. S. 223,225,226,227.
• ZEMON, Rubin. "History of the Balkan Egyptians" Interculturalism and the Bologna Process., European Commission Liaison Office s.4
• http://www.ancientegyptonline.co.uk/ahmose-nefertari.html http://cezmyurtsever-seyhantarihi.blogspot.com.tr/2010/10/misirli-ibrahim-pasa-adana-kalesini.html
• http://jfgfestival.com/wp-content/uploads/2014/12/map.jpg
• http://www.omniglot.com/writing/afrikaans.htm
• http://www.voanews.com/a/afrikaner-farmers-migrating-to-georgia-129900258/145298.html
• http://greece.greekreporter.com/2016/07/14/the-african-greeks-of-avato-full-documentary/
• http://www.kryeministri-ks.net/repository/docs/Kushtetuta.e.Republikes.se.Kosoves.pdf
• http://names.mongabay.com/data/black.html. “U.S. Census Bureau, Population Division, Population Analysis” (Birleşik Devletler Sayım Bürosu Nüfus Şubesinin Nüfus Analizleri adlı kaynağı gösterilmiş)
• http://www.rts.rs/page/stories/sr/story/125/drustvo/250161/askalije-manjina-medju-manjinama.html
• http://www.cukar.org/Makaleler/698422131_(190-192)%20aytolu%20kara.pdf
• http://www.sabah.com.tr/akdeniz/2013/01/20/yakin-tarihimizde-goc-hareketleri (Hüseyin Çimrin’in gazete makalesi)
• http://www.voanews.com/a/afrikaner-farmers-migrating-to-georgia-129900258/145298.html
• https://www.washingtonpost.com/archive/politics/1999/07/15/gypsies-seek-protection-in-kosovo-camps/56bceeb3-47f4-4141-9363-43fc03195d19/utm_term=.6d4253762b45