MUHYİDDİN İBNÜ'L-ARABÎ'NİN ŞAM TASAVVUF DÜŞÜNCESİNE TESİR KANALLARI VE MEŞHUR TAKİPÇİLERİ

Yıl 2016, Cilt: 1 Sayı: 1, 51 - 73, 29.12.2016

Abdulcebbar Kavak

Öz

: Muhyiddin İbnü’l-Arabî (ö. 638/1240), tasavvufî düşünce
alanındaki yorumları ile XIII. asırdan
beri adından bahsedilen seyyah bir sûfîdir.
Tasavvufun kurumsallaşmasıyla beraber İslam dünyasında
yaygınlaşan
farklı tarikat mensuplarını
etkileyen İbnü’l-Arabî, kendisi için
kullanılan Şeyh-i
Ekber lakabıyla tarikatlar üstü saygın bir konum elde etmiştir. Hayatının son döneminde
yerleştiği Şam, en yaygın
eserlerinden “Fusûsu’l-Hikem”i
kaleme aldığı ve “el-Fütûhâtü’l-Mekkiyye” ye de son şeklini
verdiği önemli
bir merkez olmuştur. Şam’ın
tasavvufî hayatında bıraktığı derin
izlerin etkisi, günümüze
kadar devam etmiştir. İbnü’l-Arabî’nin Şam’daki tanınmış takipçileri
arasında Afîfüddin et-Tilimsânî (ö. 690/1291), Abdülğanî en-Nablusî (ö. 1143/1731), Ahmed b. Süleyman el-Ervâdî (ö.
1275/1858), Muhammed el-Hânî (ö.
1279/1862), Emîr Abdülkadir
el-Cezayirî (ö. 1300/1883)
yer almaktadır.

Anahtar Kelimeler

: Muhyiddin İbnü’l-Arabî, Şam, Tasavvuf Felsefesi, Abdülğanî en-Nablusî, Muhammed el-Hânî, Ahmed b. Süleyman el-Ervâdî

Kaynakça

• el-Acmî, Muhammed b. Nasır, er-Resâilu’l-mütebâdile beyne Cemâleddin el-Kasimî ve Mahmud Şükrî el-Âlûsî, Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 2001.
• Afîfî, Ebü’l-Alâ, “İbn Arabî”, İslam Düşüncesi Tarihi, haz. Mian M. Şerif, çev. Mustafa Armağan, İstanbul: İnsan Yay., 2014.
• -----, et-Tasavvuf es-sevretu’r-rûhiyye fi’l-İslâm, Dâru’ş-Şa’b, Beyrut t.s.
• Ahmed, Ali, el-Endülüsiyyûn ve’l-meğâribe fî bilâdi’ş-Şâm, Dimaşk: Dâru’t-Talâs, 1989.
• Ali, Ahmed İsmail, Târîhu Bilâdi’ş-Şâm, Kahire: my., 1984.
• Alaaddin, Bekrî, Bir Çağın Öncüsü Abdulgânî Nablûsî Hayatı ve Fikirleri, çev. Veysel Uysal, İstanbul: İnsan Yay., 1995.
• el-Anzî, Ahmed Şamih el-Hamîd, el-Hayâtü’l-fikriyye fi’l-asri’l-Memlüki’s-sânî fî Mısır veŞâm ve’l-Hicâz, Dimaşk: Menşûrâtü’l-Hey’eti’l-‘Âmmeti’s-Sûriyye Li’l-Küttâb, 2010.
• el-Arîfî, Muhammed Abdurrahman, Mavkifu İbn Teymiyye mine’s-sûfiyye, Mektebetü Dâri’l-Minhâc, Riyad 1430.
• Âşûr, Said Abdülfettah, Mısır ve’ş-Şâm fî asri’l-Eyyûbiyyîn ve’l-Memâlik, Beyrut: Dâru’n-Nahdati’l-Arabiyye, ts.
• Atâ, Abdülkadir Ahmed, et-Tasavvufu’l-İslamî beyne’l-asâleti ve’l-iktibâs fî asri’n-Nablusî, Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1987.
• Atvân, Hüseyin, el-Cuğrâfiyyetü’t-târîhiyye li bilâdi’ş-Şam, Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1987.
• ----- er-Rivâyetü’t-târîhiyye fî bilâdi’ş-Şam fi’l-asri’l-Emevî, y.y: Dâru’l-Cîl, 1986.
• Azzavi, Abbas, “Muhyiddin ibn Arabi ve Ğulatuttasavvuf”, el-Kitâbu’t-tizkârî Muhyiddini’bni’l-Arabî, Kahire: Dâru’l-Kâtibi’l-Arabî li’t-Tibâati ve’n-Neşr, 1969.
• el-Bağdâdî, İsmail Paşa, Hediyyetü’l-‘ârifîn esmâu’l-müellifîn ve âsâru’l-musannifîn, İstanbul: Matbaatü’l-Vekâleti’l-Maârifi’l-Celîle, 1951.
• Bağdâdî, Mevlânâ Hâlid-i, Dîvan, İstanbul: Fethi Demir Matbaası, 1955 (tıbkı basım).
• el-Bağdâdî, Muhammed b. Süleyman el-Hanefî, el-Hadîkatü’n-nediyye fî âdâbbi’t-tarîkati’n-Nakşbendiyye ve’l-behçeti’l-Hâlidiyye, Mısır: el-Matbaatü’l-‘İlmiyye, 1310.
• Bâsil, Viktor Said, Vahdetü’l-vücûd inde İbni’l-Arabî ve Abdilğanî en-Nablusî, Beyrut: Dâru’l-Fârâbî, 2006.
• Câmî, Abdurrahman, Nefehâtü’l-üns min hadarâti’l-kuds, terc. ve şerh: Lamiî Çelebî, haz. Süleyman Uludağ, Marifet Yayınları, İstanbul 1993.
• Ceyhan, Semih, “Afîfüddin Tilimsânî”, DİA, 2012, Cilt: 41
• Cezâyirî, Emîr Abdülkadir, el-Mevâkif fî ba’zı işârâti’l-Kur’ân ile’l-esrâri ve’l-me’ârif I-III, Dimaşk: Dâru Neynevâ, 2014.
• Chodkiewicz, Michel, Sahilsiz Bir Umman Muhyiddin İbn Arabi, çev. Atila Ataman, İstanbul: Gelenek Yay., 2003.
• Commins, David dean, Osmanlı Suriyesinde Islahat Hareketleri, çev. Selahaddin Ayaz, İstanbul: Yöneliş Yay., 1993.
• Çakmaklıoğlu, M. Mustafa, “İbnü’l-Arabî’nin Nübüvvet-Velâyet Hakkındaki Görüşleri ve İbn Teymiyye’nin Bu Husustaki Eleştirileri”, Tasavvuf İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi, (İbnü’l-Arabî Özel Sayısı-1), 2008, Sayı: 21.
• Çelebi, Kâtip, Mîzânü’l-Hakk fi’htiyâri’l-ehakk, çev. Süleyman Uludağ, İstanbul: Kabalcı Yay., 2008.
• Çokreşî, İbrahim, Kitâbu’l-işârât, yazma nüsha.
• De Jong, Frederick, “Mustafa Kemaleddin el-Bekrî (1688-1749): Halvetiyye Geleneğinin Yeniden İhyası ve Islahı?“, çev. Ramazan Muslu, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 11/2005.
• Demirli, Ekrem, Tasavvufun Altın Çağı, İstanbul: Sufi Kitap, 2015.
• Dernîka, Muhammed Ahmed, Mu’cemü’l-müellifîne’s-sûfiyyîn, Trablus: el-Müessesetü’l-Hadîse li’l-Kitab, 2006.
• Ebü’n-Nasr, Cemil M., Modern Dünya’da Sûfî Tecrübe, çev Kadir Özköse, Konya: Ensar Yay., 2008.
• Enver, Ali, Mevlevî Şâirler, haz. Tahir Hafızoğlu, İstanbul: İnsan Yay., 2010.
• el-Ervâdî, Ahmed b. Süleyman, en-Nûru’l-Muzhar fî tarîkati seyyidi’ş-Şeyhi’l-Ekber, Süleymaniye Ktp., Sütlüce Dergâhı Elif Efendi, nr. 254.
• Ferğâlî, Ali Ma’bed, Abdülganî en-Nablusî hayatuhu ve ârâuhu, Kahire: Mektebetü’l-Îmân, 2005.
• Geylânî, Abdülkadir, Fütûhu’l-gayb, çev. İlyas Aslan, Derya Çakır, İstanbul: Gelenek Yay., 2012.
• Gümüşhânevî, Ahmed Ziyâeddin, Câmi’u’l-usûl fi’l-evliyâi ve envâ’ihim ve evsâfihim ve usûli kulli tarîkin ve muhimmâti’l-murîdi ve şurûti’ş-şeyhi ve kelimâti’s-sûfiyyeti ve ıstılâhihim ve envâ’i’t-tasavvufi ve makâmâtihim, Mısır 1319.
• Gündüz, İrfan, Gümüshânevî Ahmed Ziyâüddîn, Hayatı, Eserleri, Tarîkat Anlayısı ve Hâlidiyye Tarîkatı, İstanbul: Seçil Ofset, 1984.
• Gürer, Dilaver, Abdülkâdir Geylânî Hayatı, Eserleri, Görüşleri, İstanbul: İnsan Yay., 2009.
• Güven, Mustafa Salim, Ebu’l-Hasan Şâzilî ve Şâziliyye, (Basılmamış Doktora Tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 1999.
• Ğallâb, Muhammed, “el-Ma’rifetu inde Muhyiddîn İbn Arabî”, el-Kitâbu’t-tizkârî Muhyiddini’bni’l-Arabî, Kahire: Dâru’l-Kâtibi’l-Arabî li’t-Tibâati ve’n-Neşr, 1969.
• Hannâ, Abdullah, “Taharrükâtü’l-‘Amme fî Dimaşk ve Haleb fi’l-karneyni’s-sâmine ‘aşere ve’t-tâsi’a ‘aşere”, el-Mu’temeru’d-Düvelî es-Sânî li tarîhi Biladi’ş-Şâm, Câmi’atu Dimaşk, Dimaşk 1978.
• el-Hânî, Abdülmecid, el-Hadâiku’l-verdiyye fî hakâiki ecillâi’n-Nakşbendiyye, Erbil: Matbaatu Ârâs, 2009.
• Harîrîzâde, M. Kemaleddin, Tibyânü vesâili’l-hakâyık fî beyân-ı selâsili’t-tarâik I-III, Süleymaniye Ktp., İbrahim Efendi, nr. 430-432.
• Hilmî, Mustafa, İbnu’t-Teymiyye ve’t-tasavvuf, Dâru’d-Da’va, İskenderiyye 1982.
• Hitti, Philip K., Târîhu Suriye ve Lübnan ve Filistin, çev. Corc Haddâd, Abdülkerim Rafik, takd. Cebrail Cebbûr, Beyrut: Dâru’s-Sakâfe, ts.
• İbnü’l-Arabî, Muhyiddîn, Fusûsu’l-hikem, haz. Ebü’l-Âlâ Afîfî, Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, ts.
• ------ el-Fütûhâtü’l-Mekkiyye, tahk. Osman Yahya, takd. İbrahim Medkûr, Kahire: el-Mektebetü’l-Arabiyye, 1985.
• ------ Şerhu risâleti rûhi’l-kuds fî muhâsebeti’n-nefs, şerh. Mahmud Mahmud el-Gurâb, Matbaatu Nadr, Dimaşk 1994.
• İbn Haldûn, Abdurrahman b. Muhammed, Mukaddime, Beyrut: Dâru’l-ihyâi’t-turâsil Arabî, 1988
• İbn Teymiyye, Ahmed, Mecmû’u Fetâvâ (Kitâbu’t-tasavvuf), haz. Abdurrahman b. Muhammed en-Necdî, , Riyad: Dâru Âlemi’l-Kütüb 1991.
• el-İsfahânî, Ebû Nu’aym Ahmed b. Abdillah, Hilyetü’l-Evliya, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1988.
• İzutsu, Toshihiku, İbnü’l-Arabî’nin Fusûs’undaki Anahtar Kavramlar, çev. Ahmed Yüksel Özemre, İstanbul: Kaknüs Yay., 2005.
• Kara, Mustafa, Metinlerle Osmanlılarda Tasavvuf ve Tarikatlar, İstanbul: Sır Yay., 2008.
• Kartal, Abdullah, “Metafizik Dönemden Geriye Bakmak” İbnü’l-Arabî’nin İlk Sûfîlerin Bazı Görüşleri Hakkındaki Eleştirileri, Tasavvuf, (İbnü’l-Arabî Özel Sayısı-2), 2009, Sayı: 23.
• Kavak, Abdulcebbar, Mevlânâ Hâlid-i Nakşibendî ve Hâlidîlik, Nizamiye Akademi Yayınları, İstanbul 2016.
• Kehhâle, Ömer Rıza, Mu’cemü’l-müellifîn teracumu musannifiyi’l-kütübi’l-Arabiyye, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1993.
• el- Kettâni, Abdulhay, Fihrisu’l-fehârisi ve’l esbat ve mu’cem’ul-meacimi ve’l meşihat ve’l müselselat, Beyrut 1982.
• Kevserî, Muhammed Zâhid, İrgâmü’l-merîd fî şerhi’n-nazmi’l-atîd li-tevessüli’l-mürîd, Kahire, 2000.
• Kılıç, Mahmud Erol, Şeyh-i Ekber İbn Arabî Düşüncesine Giriş, İstanbul: Sufi Kitap, 2013.
• Kılıç, “Muhyiddin İbnü’l-Arabî”, DİA, 1999, XX.
• Kürd Ali, Muhammed, Dimaşk Medînetü’s-sihr ve’ş-Şi’r, Dimaşk: Dâru’l-Fikr, 1984.
• el-Kürdî, Taha b. Yahya, Rihletü’ş-Şeyh Tâhâ el-Kürdî, tahk. Ali Necm İsa, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2007.
• Medkûr, İbrahim Beyyûm, “Vahdetü’l-vücûd beyne İbn Arabî ve Spinoza”, el-Kitâbu’t-tizkârî Muhyiddini’bni’l-Arabî, Kahire: Dâru’l-Kâtibi’l-Arabî li’t-Tibâati ve’n-Neşr, 1969.
• Mehâsine, Muhammed Hüseyin, Târîhu Medîneti Dimaşk Hilâle’l-Hükmi’l-Fatimî, Dimaşk: el-Evâil li’n-Neşri ve’t-Tevzî’ vel-Hademâti’t-Tibâiyye, 2001.
• Mekkî Efendi, Ahmed Neyli Efendi, İbn Arabî Müdafaası, haz. Halil Baltacı, İstanbul: Gelenek Yay., 2004.
• Memiş, Abdurrahman, Hâlidi Bağdâdî ve Anadolu’da Hâlidîlik, İstanbul: Kitabevi, 2000.
• Miftâh, Abdülbaki, Buhûs havle kütübi ve mefâhîmi’ş-Şeyhi’l-Ekber Muhyiddin ibni’l-Arabî, Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2011.
• Muhammed Tahir Efendi, Osmanlı Müellifleri, İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1333.
• Müderris, Abdülkerim, Binemâleyi Zanyârân, Tahran: Ânâ Yay., 1389.
• Nâbî, Yûsuf, Nâbî Dîvânı I-II, tahk. Ali Fuat Bilkan, MEB Yayınları, İstanbul 1997.
• en-Nablusî, Abdülganî, el-Mecâlisu’ş-Şâmiyye fi’l-Mevâ’izi’r-Rûmiyye, tahk. Hibe el-Malih, Dimaşk: Dâru Nûri’s-Sabah, 2011.
• ----- el-Ukûdü’l-lü’lüiyye fî tarîki’s-sâdeti’l-Mevleviyye, tahk. Bekri Alaaddin, Dimaşk: Dâru Neynuvâ, 2009.
• Özel, Ahmet Murat, “Şâzeliyye”, DİA, 2010, Cilt: XXXVIII.
• Özel, “Abdülganî b. İsmail en-Nablusî”, DİA, 2006 Cilt: 32.
• Özköse, Kadir, Sûfî ve İktidar(Fülanî Islahat Hareketi), Konya: Ensar Yay., 2008.
• Pazarbaşı, Erdoğan, Vânî Mehmed Efendi ve Araisü’l-Kur’an, Van: Van Belediyesi Kültür ve Sosyal işler Müdürlüğü Yay., 1997.
• Sâmî, Şemseddin, Kâmûsu’l- a’lâm, İstanbul: Mihrân Matbaası, 1306.
• Savvâf, Hasan Zeki, Dimaşk Akdemu Asime fi’l-‘Alem, Dimaşk: Dârü’l-Küteybe, 2004.
• es-Selefî, Hamdî Abdülhamid, ed-Dûskî, Tehsîn İbrahim, Mu’cemu’ş-şu’arâi’l-Kurd, Erbil: Dâru Sipîrêz, 2008.
• eş-Şa’rânî, Abdülvahhâb, el-Yevâkît ve’l-Cevâhir fî beyâni akâidi’l-ekâbir, Mısır: el-Matbaatü’l-Meymeniyye, 1306.
• eş-Şarkâvî, Abdullah, Şerhü’l-Hikemi’s-Sûfiyye, tahk. Muhammed Abdülkadir Nessâr, Ahmed Ferîd el-Mezîdî, Kahire: Dâru’l-Kerez, 2008.
• eş-Şattî, Muhammed Cemîl, A’yânu Dimaşk, Dimaşk: Dâru’l-Beşâir, 1994.
• Şehbenderzâde Filibeli Ahmed Hilmi, Senûsîler, Sad. Dursun Gürlek, İstanbul: Bedir Yay., 1997.
• et-Tâdefî, Muhammed b. Yahya, Kalâidü’l-cevâhir fî menâkıbi Abdilkadir, Mısır: Matbaatu Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1956.
• Taftazânî, Ebü’l-Vefâ, “et-Tarikatü’l-Ekberiyye”, el-Kitâbu’t-tizkârî Muhyiddini’bni’l-Arabî, Kahire: Dâru’l-Kâtibi’l-Arabî li’t-Tibâati ve’n-Neşr, 1969.
• Tanrıkorur, Ş. Barihüda, “Mevleviyye”, DİA, 2004, XXVIIII.
• Tek, Abdürrezzak, “İbnü’l-Arabî’yi Müdafaa Amacıyla Kaleme Alınan Fetvâlar”, Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, (İbnü’l-Arabî Özel Sayısı-2), (2009).
• et-Temîmî, Abdülcelil, “el-Emîr Abdülkadir el-Cezâyirî fi’s-senevâti’l-Ûlâ min ikâmetihi bi Dimaşk”, el-Mu’temeru’d-Düvelî es-Sânî li tarîhi Biladi’ş-Şâm, Câmi’atu Dimaşk, Dimaşk 1978.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Büyük Osmanlı Tarihi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay., ts.
• Vassâf, Hüseyin, Sefîne-i Evliyâ, İstanbul: Kitabevi, 2011.
• Vicdânî, Sadık, Tomâr-ı Turuk-ı ‘Aliyye, İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1338.
• Ya’kûbî, Ahmed b. Ebî Ya’kûb b. Câfer b. Vehb b. Vâdıh el-Ya’kûbî, Târîhu’l-Ya’kûbî, Beyrut: Dâru Sadır, 1992.
• Yesribî, Seyyid Yahya, Felsefe-i İrfan, Kum: Merkez-i İntişârât Defter-i Teblîğât-ı İslamî Havzâ-i İlmiye-i Kum, 1377.
• Yılmaz, H. Kamil, Anahatlarıyla Tasavvuf ve Tarikatlar, İstanbul: Ensar Neşriyat, 2014.