HADİSLERİN HİKMET/HİKEMÎ YORUMU -Sadreddin Konevî’nin Kırk Hadis Şerhi Özelinde-

Yıl 2017, Cilt: 2 Sayı: 1, 1 - 35, 31.03.2017

Ferhat Gökçe

Öz

Hadislerin yorumlanmasıyla ilgili temel kavramlardan birisi hikmettir. Hadisin
söylenme nedeni üzerine yapılan yorumlar anlamına gelen hikmet, şerî hükümlerin
maksatlarını tespit eden “hikmetu’t-teşrî’” ilminin de temelini
oluşturmaktadır. Şer’î hükümlerin ve Hz. Peygamber’in hadislerindeki maksatların
tespit edilmeye çalışıldığı bu ilim, bazı kimseler tarafından şerî ilimlerin en
üstünü olarak kabul edilmiştir.  Hadis
şârihlerimiz, hadis şerhlerinde bu alanı kullanmakla birlikte hikmet
yorumculuğuyla daha çok mutasavvıflar ilgilenmiştir. Tasavvuf geleneğinde
hikmet yorumculuğunun en güzel örneklerinden birisini Sadreddin Konevî
vermiştir. Konevî’nin Şerhu’l-Erbaîne Hadîsen isimli kırk hadis şerhi,
tasavvufî hadis yorumculuğu konusunda önde gelen eserlerden birisidir. Konevî, hadis
yorumcularının sadece dil ve gramerle ilgili açıklamalarla hadislerin
hükümlerine yönelip, hadislerin hikmetlerini ihmal etmelerini eleştirerek bu
eserini yazmıştır. Bu çalışmada Konevî’nin söz konusu eserinden hareketle
hadislere yönelik hikmet yorumculuğu üzerinde durulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Sadreddin Konevî, Hadis, Tasavvuf, Hadis Yorumculuğu, Hikmet

Kaynakça

• Afîfî, Ebû’l-Alâ, İslam Düşüncesi Üzerine Makaleler, (çev. Ekrem Demirli), İz Yay., İstanbul, 2000.
• Ahmed b. Hanbel, Muhammed, el-Musned, I-VI, Çağrı Yay., İstanbul, 1981.
• Ali el-Muttakî, Alâuddîn, Kenzu’l-Ummâl fî Suneni’l-Ekvâli ve’l-Efâl, (Bekrî Hayyânî, Safvet es-Sekâ), Muessesetu’r-Risâle, y.y., 1981.
• Ateş, Süleyman, İşari Tefsir Okulu, Yeni Ufuklar Neşriyat, İstanbul, 1998.
• Avcı, Seyit, “Keşf Yoluyla Hadis Rivayeti Meselesi”, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, IV, 2004, sayı:4.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmâîl, el-Câmiu’s-Sahih, I-IV, Çağrı Yay., İstanbul, 1981.
• Cevherî, İsmaîl b. Hammad, es-Sihah Eseru’l- Luga ve Sıhahi’l-Arabiyye, (thk. Ahmed Abdulgafur Attâr), Dâru’l-Kutubi’l-Arabî, y.y., t.y.
• Dârimî, Ebû Abdillah Muhammed b. Abdurrahmân, es-Sunen, I-II, Çağrı Yay., İstanbul, 1981.
• Demirli, Ekrem, Fatiha Suresi Tefsiri, (Önsöz), Kapı Yay., İstanbul, 2014.
• ……….., Sadreddin Konevî’de Bilgi ve Varlık, İz Yay., İstanbul, 2005.
• ……….., “Sadreddin Konevi” mad., T.D.V.İ.A., XXXV.
• Dihlevî, Şah Veliyullah, Huccetullâhi’l-Bâliğa, I-II, (çev. Mehmet Erdoğan), İz Yay., İstanbul, 2002.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş’as es-Sicistânî, es-Sunen, I-V, Çağrı Yay., İstanbul, 1981.
• Ebû Tâlib el-Mekkî, Muhammed b. Ali b. Atiye el-Hârisî, İlmu’l-Kulûb, (thk. Abdulkâdir Ahmed Atâ), Kâhire, t.y.
• Ergin, Osman, Sadreddin al-Qunavi ve Eserleri, Şarkiyat Mecmuası, 1957, sayı: II.
• Gökçe, Ferhat, İslâm İrfân Geleneğinde Hadis Yorumu, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara, 2011.
• Hakîm et-Tirmizî, Ebû Abdillah Muhammed, Nevâdiru’l-Usûl fi Ahâdîsi’r-Resûl, I-IV, (thk. Abdurrahmân Umeyra), Dâru’l-Cîl, Beyrut, 1992.
• ………., el-Menhiyyât, (thk. Muhammed Osman el-Huşt), Kahire, t.y., [Kitâbu’l-Menhiyyât -Hadislerdeki Yasakların Sebep ve Hikmetlerine Dair, çev. Yavuz Köktaş, İnsan Yay., 2008].
• İbn Fâris, Ebû’l-Hasen Ahmed, Mu’cemu Mekâyisi’l-Luga, (thk. Abdusselâm Muhammed Hârûn), Dâru’l-Cîl, Beyrut, 1998.
• İbn Mâce, Muhammed b. Yezid el-Kazvinî, es-Sunen, I-II, (thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî), Çağrı Yay., İstanbul, 1981.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Muhammed b. Mukerrem el-Mısrî, Lisânu’l-Arab, I-XV, Dâru Sâdir, Beyrut, t.y.
• İbnu’l-Arabî, Muhyiddîn Ebû Abdillah Muhammed el-Hâtemî et-Tâî, el-Futûhâtu’l-Mekkiyye, I-XIV, (thk. Osman Yahya), el-Heyetu’l-Mısriyyeti’l-Âmmeti li’l-Kitâb, Kahire, 1972.
• ………., Fusûsü’l-Hikem, (thk. Ebu’l-Alâ Afîfî), Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, Kahire 1946. [ (çev. M. Nuri Gencosman), Kırkambar Yay., İstanbul, 2003].
• Kara, Mustafa, “Hikmet mad.”, T.D.V.İ.A., XVII.
• Kâşânî, Abdurrezzâk, Letâifu’l-İ’lâm fî İşârâti ehli’l-İlhâm, (Tasavvuf Sözlüğü), (çev. Ekrem Demirli), İz Yay., İstanbul, 2004.
• Kelâbâzî, Ebû Bekir Muhammed b. İshak, Bahru’l-Fevâid, (thk. Muhammed Hasan İsmail, Ahmed Ferid el-Mezîdî) Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut, 1999.
• Kelâbâzî, Ebû Bekir Muhammed b. İshak, et-Ta’arruf li Mezhebi Ehli’t-Tasavvvuf, (thk. Ahmed Şemsuddin), Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut, 1993. [Doğuş Devrinde Tasavvuf, çev. Süleyman Uludağ, Akçağ Yay., İstanbul, 1979].
• Kılıç, M. Erol, “İbnu’l-Arabî” mad., T.D.V.İ.A., XX.
• Koca, Ferhat, “Hikmet” mad., T.D.V.İ.A., XVII.
• Konevî, Sadreddin, Şerhu’l-Erbaîne Hadîsen, (Tasavvufî Hadis Şerhleri ve Konevî’nin Kırk Hadis Şerhi İçerisinde), İFAV, İstanbul, 1990.
• ……….., Kırk Hadis Şerhi, (çev. Ekrem Demirli), İz Yay., İstanbul, 2013.
• ……….., Kırk Hadis Şerhi ve Tercümesi, (Hasan Kamil Yılmaz), Mebkam Yay., Konya, 2009.
• ……….., Kırk Hadis Şerhi, (terc. ve thk. Abdullah Aydınlı), İFAV, İstanbul, 2015.
• Köktaş, Yavuz, İlk Dönem Sufîlerinin Hadisleri Anlama Çabaları: Hakim Tirmizî'nin Yaklaşımı, Karadeniz Basın-Yayım, Rize, 2004.
• Kutluer, İlhan, “Hikmet” mad., T.D.V.İ.A., XVII.
• Lane, William Edward, Meddu’l-Kâmûs -Arabic English Lexicon-, Librairie Du Liban, Beyrut, 1997.
• Munâvî, Muhammed b. Abdurrauf, Feyzu’l-Kadîr Şerhu’l-Câmii’s-Sağîr, I-VI, Mektebetu’t-Ticâriyyetu’l-Kübrâ, Mısır, 1356.
• Muslim, Ebu’l-Huseyn Muslim b. Haccâc, el-Câmiu’s-Sahîh, I-III, (thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî), Çağrı Yay., İstanbul, 1981.
• Nesâî, Ebû Abdurrahmân Ahmed b. Şuayb, es-Sunen, I-III, Çağrı Yay., İstanbul, 1981.
• Nevevî, Muhyiddin Yahya b. Şeref, Şerhu Sahîhi Muslim, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, Beyrut, 1392.
• Özervarlı, M. Sait, “Hikmet” mad., T.D.V.İ.A., XVII.
• Sulemî, Ebû Abdurahman Muhammed b. el-Huseyn, Hakâiku’t-Tefsîr, (thk. İskah Yazıcı), Samsun, 1997.
• Taşköprüzâde, Ahmed b. Mustafa, Miftâhu’s-Saade ve Misbahu’s-Siyâde fî Mevzûâti’l-Ulûm, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut, 1985.
• Tatlı, Bekir, “Sadreddin Konevî’nin (ö.673/1274) Hadisçiliği Meselesi”, Çukurova Ünviersitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 14 (2), 2014.
• Tirmizî, Ebû İsâ Muhammed b. İsâ, es-Sunen, I-V, Çağrı Yay., İstanbul, 1981.
• Yetkin, Saffet Kemâlüddin, “Tasavvuf ve Istılahları”, A.Ü.İ.F.D., sayı:4, Ankara, 1952.
• Yılmaz, Hasan Kamil, Tasavvufî Hadis Şerhleri ve Konevî’nin Kırk Hadis Şerhi, İFAV Yayınları, İstanbul, 1990.
• Yılmaz, Muhammet, “Sadreddin Konevî’nin Huzurunda Okunan İbnu’l-Esîr’in Câmi’u’l-Usûl Adlı Eserinin Semâ Kayıtları”, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 13 (2).
• Zehebî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed, Siyeru A’lâmi’n-Nubelâ, I-XXIII, (thk. Şuayb Arnaût) Beyrut, 1985.