ŞEHRİSTÂNÎ'NİN AHVAL TEORİSİNİ ELEŞTİRİSİ

Yıl 2017, Cilt: 2 Sayı: 2, 162 - 174, 30.06.2017

Halil Çurak

Öz

Özet:
Allah’ın
sıfatları sorunu, İslâm düşünürleri tarafından, düşünce ve inanç bakımından
üzerinde en çok tartışılan konulardan birisidir. İslâm mezhepleri Allah’ın
bütün kemal sıfatlarla muttasıf olduğu hususunda ittifak halinde oldukları
halde, bu sıfatların manaları, nitelikleri, zatla olan ilişkileri, Allah’ın
bunlarla olan vasfının boyutu, adlandırılmaları ve taksimi konusunda farklı
görüşlere sahip olmuşlar ve tartışmalar yapmışlardır. IV/X. asra kadar İslâm
dünyasında Allah’ın zatı ve sıfatları arasındaki ilişkiyi açıklamak üzere iki
teori geliştirilip kabul görmüştü. İlahi sıfatların zat ile kaim olduğu ve
bunun dışında bu sıfatların varlıklarının bulunmadığı; sıfatların zattan
ayrılığının kabulünün Allah dışında ezeli varlıkların da (taaddüd-ü kudema)
kabulü anlamına geleceği anlayışı Mu’tezile’nin ekserisi tarafından kabul gören
bir düşünce olmuştur. İlahi sıfatların hem zihinde hem de zihnin dışında var
oldukları, gerçek varlığa sahip oldukları ve sıfatların Allah’ın zatından ne
ayrı ne de gayrı olduklarını benimseyen Ehl-i sünnet görüşü. IV/     X. yüzyılda Mu’tezile’den olan Ebû Hâşim
el-Cubbâî (ö. 321/933) kendisinden önceki zat-sıfat konusunda ortaya atılan bu
görüşleri yeterli bulmayarak kendince bir çözüm oluşturmak adına hal teorisini
ortaya atmıştır. Ancak bu teori de meseleyi çözüme kavuşturmak yerine daha da
farklı boyutlar kazanmasına ve tartışmalara sebep olmuştur. Bu teoriyi
eleştirenlerden birisi de VI/XII. asırda yaşamış olan Eş’arî kelamcısı
Şehristânî’dir ( ö. 548/1153).

Anahtar Kelimeler

Şehristani, Ebû Hâşim, sıfat, Allah, Ahval

Kaynakça

• Abdülhamid, İ. (2011). İslam’da İtikadi Mezhepler ve Akaid Esasları (M. S. Yeprem, Çev.). Ankara: TDV Yayınları.
• Âmidî, S. (t.y.). Gâyetü’l-merâm fî ilmi’l-kelâm. Kâhire: el-Meclisü’l-A’la.
• Bağdâdî, A. (1991). Mezhepler Arasındaki Farklar (E. R. Fığlalı, Çev.). Ankara: TDV Yayınları.
• Behiy, M. (1948). İslam düşüncesinin İlahi Tarafı (F. Sezgin). İstanbul: Hüsnütabiat Matbaası.
• Boer, T. J. (1960). İslamda Felsefe Tarihi (Y. Kutluay, Çev.). Ankara: Balkanoğlu Matbaası.
• Bulut, H. İ. (2016). İslam Mezhepleri Tarihi. Ankara. DİB Yayınları.
• Cürcânî, S. Ş. (1997). Kitâbu’t-Ta’rîfât (A. Erkan, Çev.), İstanbul: Bahar Yayınları.
• Cüveynî, İ. H. (2012). Kitâbu’l-İrşâd: İnanç Esasları Kılavuzu ( A. B. Baloğlu ve dğr., Çev.), Ankara: DİB Yayınları.
• Eş’arî, E.H. (1980). Makâlâtü’l-islâmiyyîn ve’h-tilâfi’l-musallîn (H. Ritter, Tas.), Weisbaden: Franz Steiner.
• Eş’arî, E. H. (2005). Dinin İnanç İlkeleri (M. Çevik). Ankara: İlahiyat Araştırma-İnceleme Yayınları.
• Fahri, M. (1992). İslam Felsefesi Tarihi ( K. Turhan, Çev.), İstanbul: İklim Yayınları.
• Frank, R. M. (2014,Nisan). Ebû Hâşim’in Ahval Teorisi: Yapısı ve İşlevi (H. N. Güdekli, Çev.), Marmara Üniversitesi ilahiyat Fakültesi Dergisi,225-236.
• İbn Haldun, M. (2004). Mukaddime, 2 cilt ( H. Kendir, Çev.), İstanbul: Yeni Şafak Yayınları.
• İbn Hazm, A.A. (t.y.). el-Fasl fi’l-milel ve’l-ehvâi ve’n-nihal, Kâhire: Mektebetü’l-Hancî.
• İlhan, A. (1994). Ebû Hâşim el-Cübbâî, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (ss. 147-148). Ankara: TDV Yayınları.
• İsferâyînî, T.M. (1983). et-Tebsır fi’d-dîn (K. Y. el-Hût, Nşr.), Beyrut: Alemü’l-Kütüb.
• Kâdi, A. (2013). Şerhu’l-Usûli’l-Hamse: Mu’tezile’nin Beş İlkesi, 2 cilt (İ. Çelebi, Çev.), İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Kâdî, B. (2014). Tavâliu’l-Envâr: Kelâm Metafiziği ( İ. Çelebi ve M. Çınar, Çev.), İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Koloğlu, O. Ş. (2011). Cübbâîler’in Kelâm Sistemi, İstanbul: İSAM Yayınları.
• Mu’tık, A. A. (1996). el-Mu’tezile, Riyad: Mektebetü’r-Rüşd.
• Nesefî, E. M. (2004). Tebsıratü’l-edille fî usûli’d-dîn, 2 cilt (H. Atay, Haz.), Ankara: DİB Yayınları.
• Özler, M. (1995). İslâm Düşüncesinde Tevhid, İstanbul: Nûn Yayınları.
• Râzî, F. (t.y.). İtikâdâtü fıraki’l-müslimîn vel’müşrikîn ( A.S. en-Neşşar, Nşr.), Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Râzî, F. (1978). Kelâm’a Giriş [el-Muhassal] ( H. Atay, Çev.), Ankara: Ankara Ünv. İlahiyat Fak. Yayınları.
• Sâbûnî, N. (1995). el-Bidâye fî usûli’d-dîn (B. Topaloğlu, Haz.), Ankara: DİB Yayınları.
• Sevgili, M. (2014, Haziran). Cüveynî’nin İstirsâl Meselesi ile Ahval Teorisi ve Bu Konular Etrafında cereyan Eden Tartışmalar, Siirt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2015, 139-158.
• Şehristânî, M. A. (t.y.). el-Milel ve’n-nihal ( A. F. Muhammed, thk.), Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Şehristânî, M. A. (2004). Nihâyetü’l-ikdâm fî ilmi’l-kelâm ( A. F. el-Mezidi, thk.), Beyrut: Dârul-Kütübi’l-İlmiyye.
• Taftazânî, Ö. (2011). Şerhu’l-Akaid ( T.H. Alp, Çev.), İstanbul: Rıhle Kitap Yayınları.
• Yavuz, Y.Ş.(1989). Ahval, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (ss.190-192). Ankara: TDV Yayınları.