Sühreverdî el-Maktül’ün Mugalataya (Safsata) Bakışı

Yıl 2017, Cilt: 2 Sayı: 2, 104 - 116, 30.06.2017

Kamil Kömürcü

Öz

Mugalata, mantıkta ele alınan konulardan
biridir. Kimi zaman safsata olarak da adlandırılan mugalata hatalı bir akıl
yürütme türüdür. Bir çıkarım çeşitli yönlerden hatalı olabilir. Bir akıl yürütme
bazen formu, kimi zaman maddesi bazen de her ikisi bakımından bozuk olur. Form
yanlışları, kıyas kurallarının ihlal edilmesi sonucu ortaya çıkar. Madde
yanlışlar ise ya lafızdan ya da manadan kaynaklanır. Mantıkçılar doğru akıl
yürütmeleri yanlış olanlardan ayırt etmek için mugalata üzerinde durmuşlardır. Sühreverdî
el-Maktül de bu konuyu incelemiştir. Sühreverdî’ye göre mugalata vehmiyyat ve
müşebbihat türü öncüllerden oluşur. Mugalatayı öğrenmenin faydası ondan
kaçınmak ve imtihandır. Mugalatanın amacı ise alıştırmalar yoluyla zihni
keskinleştirmektir. Bunun yanında ona göre mugalata zihinsel bir alıştırmadır. Sühreverdî
nazarında mugalatanın genel sebebi, bir şey ile onun benzerini birbirinden
ayıramamaktır. Sühreverdî, eserlerinde birçok hata çeşidi üzerinde durmuştur.
Bunların tam sayısını tespit etmek oldukça güç bir durumdur.

Anahtar Kelimeler

Sühreverdî el-Maktül, mugalata, kıyas, hatalı çıkarım, suret yanlışı

Kaynakça

• Aristoteles, Sofistik Çürütmeler Üzerine, (çev. Oğuz Özügül), İstanbul 2007.
• Emiroğlu, İbrahim, Mantık Yanlışları, Ankara 2004.Şihabüddin Sühreverdî, Hikmetü’l-İşrâk, (Mecmûme-i Musennefât-ı Şeyh-i İşrâk; içinde) (Tashih: Henry Corbin), Tahran 1373.
• Esîrüddin el-Ebherî, Keşfu’l-Hakâik fi-Tahriri’d-Dakâik, (Thk. ve Neşr. H. Sarıoğlu), İstanbul 1998.
• Fârâbî, İlimlerin Sayımı, (A. Arslan), Ankara 1999.
• Fârâbî, Kitâbu’l-Burhan, (Çev. Ö. Türker, Ö.M. Alper), İstanbul 2008.
• Fenârî, Şerhu İsagûci, İstanbul 1309.
• Gazâlî, Düşünmede Doğru Yöntem (Mihakku’n-Nazar, çev. A. Kayacık), İstanbul 2002.
• İbn Sînâ, Sofistik Deliller (Kitabu’ş-Şifa: es-Safsata, çev. Ö. Türker), İstanbul 2006.
• Kömürcü, Kamil, “Esîrüddin el-Ebherî’nin Muğalata’ya (Safsata) Bakışı”, İslâmî İlimler Dergisi, C. 5, S. 2, Güz 2010a.
• Kömürcü, Kamil, “İbn Sînâ’ya Göre Mantık Yanlışları ve Sebepleri”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. XIV, S. 2, 2010b.
• Kutbuddîn Şîrâzî, Şerhu Hikmeti’l-İşrâk, (Edit: A. Nûrânî, M. Muhakkık), Tahran 1383.
• Şemsüddün eş-Şehrezûri, Şerhu Hikmeti’l-İşrâk, (Tashih ve tahkik: Hüseyin Ziyâî Torbâtî), Tahran 1993.
• Şihabüddin Sühreverdî, el-Lemehât, (Mecmûme-i Musennefât-ı Şeyh-i İşrâk; içinde, edit: H. Corbin, S. H. Nasr, N. Habibi), Tahran 2001.
• Şihabüddin Sühreverdî, el-Meşârî’ v’el-Mutârâhât (Tahkik ve tashih: Dr. Maksud Muhammedî, Eşref Ali Pûr), Beyrut-Bağdat 2011.
• Şihabüddin Sühreverdî, İşrâk Felsefesi (çev. Tahir Uluç), İstanbul 2012.Şihabüddin
• Şihabüddin Sühreverdî, Mantıku’t-Telvîhât, (Thk. A. E. Feyyaz), Tahran 1955.
• Türker, Ömer, İbn Sînâ Felsefesinde Metafizik Bilginin İmkânı Sorunu, İstanbul 2010.