HZ. ÖMER’İN BASRA VALİSİ MUĞÎRE B. ŞU’BE’Yİ GÖREVDEN ALMASIYLA İLGİLİ RİVAYETLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2018, Cilt: 3 Sayı: 1, 39 - 52, 30.03.2018

Ömer Aktaş

Öz

ÖZET

Muğîre b. Şu’be, Hz. Ömer döneminin en
önemli ve aktif devlet adamlarından bir tanesidir. O, Hz. Ömer’in birlikte
çalışmak için en çok tercih ettiği bürokratlardandır. Muğîre, Hz. Ömer’e
valilik, müşavirlik ve tercümanlık yapmıştır. Hz. Ömer’in en yakın çalışma
ekibi içerisinde olan Muğîre b. Şu’be’nin, görevli olduğu Basra valiliği
esnasında, İslâm’ın haram saydığı bir kadınla evlilik dışı ilişkiye girerek Basra
valiliğinden azledilmesine neden olduğu iddiaları kaynaklarda bulunmaktadır. Bu nedenle bu çalışmada, Muğîre b.
Şu’be’nin Basra valiliğinden azledilmesine neden olduğu iddia edilen zina
iddialarıyla ilgili rivayetler üzerinde durulacaktır.

Anahtar sözcükler: Muğîre b. Şu’be, Hz.
Ömer, Basra, Zina, Haddi Kazf

Anahtar Kelimeler

Muğîre b. Şu’be, Hz. Ömer, Basra, Zina

Kaynakça

• KAYNAKLAR Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Muhammed eş-Şeybânî (241/855), Müsned, thk., Şuayb Arnavud-Adil Mürşid, nşr., Müessesetü’r-Risale 1421/2001.
• Ahmed Cevdet Paşa, Peygamberler ve Halifeler Tarihi (Kısas-ı Enbiyâ ve Tevârîhu’l-Hulefâ), sad., Ali Arslan, İstanbul 2011.
• Aktaş, Ömer, Muğîre b. Şu’be’nin Hayatı ve Kişiliği, (Basılmammış Doktora Tezi), CÜSBE, Sivas 2018.
• Âmirî, Ebû Zekeriyyâ İmâdüddîn Yahyâ b. Ebî Bekr (893/1488), Behcetü’l-Mehâfil ve Buğyetü’l-Emâsil fî Telhîsi’s-Siyer ve’l-Mu’cizât ve’ş-Şemâil, I-II, nşr., Daru Sadr, Beyrut trz.
• Apak, Adem, Ana Hatlarıyla İslâm Tarihi (2) Hulefâ-i Râşidîn Dönemi, İstanbul 2012.
• Askerî, Ebû Hilâl Hasan b. Abdullah, Cemheretü’l-Emsâl, nşr., Daru’l-Fikr, I-II, Beyrut trz.
• Bâkıllânî, Ebû Bekr Muhammed b. Tayyib b. Muhammed el-Basrî (403/1013), el-İntisâr Li’l-Kur’ân, thk., Muhammed Assâm el-Kuzât, I-II, Beyrut 1422/2001.
• Beğavî, Ebu’l-Kasım Abdullah b. Muhammed Şâhinşâh (317/929), Mu’cemu’s-Sahâbe, thk., Muhammedü’l-Emin Muhammed el-Çekenî, I-V, Beyrut 1421/2000.
• Bekrî, Ebû Ubeyd Abdullah b. Abdülaziz el-Endelûsî (487/1094), Mu’cemü Mesta’cem min Esmâi’l-Bilâdî ve’l-Mevâdi, I-IV, Beyrut 1403/1983.
• Belâzürî, Ahmed b. Yahya b. Câbir (279/892), Fütûhu’l-Buldân, Beyrut 1988.
• Belâzürî, Ahmed b. Yahya b. Câbir (279/892), Ensâbu’l-Eşrâf, thk., Süheyl Zekkâr-Riyad Ziriklî, I-XIII, Beyrut 1417/1996.
• Câbirî, Muhammed Âbid, Arap-İslâm Siyasal Aklı, çev., Vecdi Akyüz, İstanbul 2001.
• Cevad Ali (1408/1987), el-Mufassal fî Târihi’l-Arab Kable’l-İslâm, nşr., Dârüs-Sâkî, I-XX, 4. Baskı, 1422/2001.
• Dineverî, Ebû Hanife Ahmed b. Davud (282/894), el-Ahbâru’t-Tıval, thk., Abdülmünim Amir-Cemaleddin eş-Şeyyal, Kahire 1960.
• Diyarbekrî, Hüseyin b. Muhammed b. el-Hasan (966/1559), Târîhu’l-Hamîs fî Ahvâli Enfesi’n-Nefîs, I-II, Beyrut trz.
• ed-Dûrî, Abdülazîz “Divan”, DİA, İstanbul 1994, IX, 377-381.
• Ebû’l-Arab et-Temîmî, Muhammed b. Ahmed (333/945), el-Mihne, thk., Ömer Süleyman el-Ukaylî, Riyad 1404/1984.
• Fesevî, Ebu Yusuf Ya’kub b. Süfyân el-Fesevî (277/890), el-Ma’rifetü ve’t-Târih, thk., Ekrem Ziya el-Ömerî, I-III, Beyrut 1401/1981.
• Gadbân, Münîr Muhammed, el-Muğîre b. Şu’be es-Siyâsiyyü’l-Mücâhid, Kahire 1433/2012.
• Halebî, Ebü’l-Ferec Nûrüddîn Alî b. Burhânüddîn İbrâhîm b. Ahmed (1044/1635), es-Sîretü’l-Halebiyye, (İnsânü’l-Uyûn fî Sîreti’l-Emîni’l-Me’mûn), I-III, Beyrut 1427/2006.
• Halîfe b. Hayyât (240/854), Tarih, thk., Ekrem Ziya el-Ömerî, Beyrut 1397/1977.
• Halîfe b. Hayyât (240/854), et-Tabakât, thk., Süheyl Zekkâr, nşr., Daru’l-Fikr, 1414/1993.
• Hamidullah, Muhammed, “Hendek Gazvesi”, DİA, İstanbul 1998, XVII, 194-195.
• Hasan İbrahim Hasan, Siyasi-Dini-Kültürel-Sosyal İslâm Tarihi, trc., İsmail Yiğit ve Arkadaşları, I-XIV, İstanbul 2011.
• Heysemî, Ali b. Ebî Bekir b. Süleyman (807/1405), Mecmeu’z-Zevâid ve Menbe’u’l-Fevâid, thk., Hüsâmeddin el-Kudsî, I-X, Kahire 1414/1994.
• Hutayt, Ahmed, el-Muğire b. Şu’be es-Sekafî, Beyrut 1992.
• İbn Abdilberr, Ebû Ömer Yusuf b. Abdillah b. Muhammed (463/1071), el-İstiâb fî Ma’rifeti’l-Ashâb, thk., Ali Muhammed Bicâvî, I-IV, Beyrut 1412/1992.
• İbn Abdirabbih, Ebû Ömer Şehabüddin Ahmed (328/940), el-Ikdü’l-Ferîd, I-VIII, Beyrut 1404/1984.
• İbn Asâkir, Ebü’l-Kâsım Ali b. el-Hasan b. Hibetillâh (571/1176), Târihu Dımaşk, thk., Amr b. Ğarâmetü’l-Amravî, nşr., Dâru’l-Fikr 1415/1995.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekir, el-Kitabü’l-Musannef fi’l-Ehâdîsi ve’l-Âsâr, thk., Kemal Yusuf el-Hut, I-VII, Riyad 1409/1988.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Ahmed b. Ali (852/1448), el-İsâbe fî Temyizi’s Sahâbe, thk., Âdil Ahmed Abdülmevcûd ve Ali Muhammed Meûz, I-VIII, Beyrut 1415/1995.
• İbn Hallikan, Ebu’l-Abbas Şemsüddin (681/1282), Vefeyâtu’l-A’yân ve Enbâu Ebnâu’z-Zaman, thk., İhsan Abbas, I-VII, Beyrut trz.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed b. Said el-Endelüsî (456/1063), Cemheretü Ensâbi’l-Arab, Beyrut 1403/1983.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed b. Said el-Endelüsî (456/1063), Cevamiu’s-Sire, thk., İhsan Abbas, Mısır 1900.
• İbn Hibbân, Muhammed b. Hibbân b. Ahmed b. Ebî Hatim (354/965), es-Sîretü’n-Nebeviyye ve Ahbâru’l-Hulefâ, tsh., Hafız Seyyid Aziz Bey ve Komisyon, I-II, Beyrut 1417/1997.
• İbn Hişam, Ebû Muhammed Abdülmelik b. Hişam, es-Sîretü’n-Nebeviyye, thk., Mustafa es-Sakâ, İbrahim el-Ebyârî, Abdülhafız Çelebî, I-II, Mısır, 1375/1955.
• İbn Sa’d, Ebû Abdillâh Muhammed (230/844), et-Tabakâtü’l-Kübrâ, thk., Ali Muhammed Ömer, I-XI, Kahire 1421/2001.
• İbn Seyyidünnâs, Ebü’l-Feth Fethuddîn Muhammed b. Muhammed (734/1334), Uyûnü’l-Eser fî Fünûni’l-Meğâzî ve’ş-Şemâil ve’s-Siyer, thk., İbrahim Muhammed Ramazan, I-II, Beyrut 1414/1993.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekr (751/1350), Zâdü’l-Meâd fî Hedyi Hayri’l-İbâd, I-V, Beyrut 1415/1994.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fida İsmail (774/1372), Kısasu’l-Enbiya, thk., Mustafa Abdülvahid, I-II, Kahire 1388/1968.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fida İsmail (774/1372), el-Bidâye ve’n-Nihâye, nşr., Daru’l-Fikr, I-XV, 1407/1986.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fida İsmail (774/1372), el-Fusûl fi’s-Sîre, Muhammed Îdü’l-Hatrâvî-Muhyiddin Mestû, nşr., Müessesetü U’lûmü’l-Kur’an 1403/1983.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim ed-Dîneverî (276/889), el-Maârif, thk., Servet Ukkâşe, Kahire 1992.
• İbnü’l-Arâbî, Ebû Bekir (543/1148), el-Avâsım mine’l-Kavâsım fi Tahkiki Mevkıfi’s-Sahâbet-i Ba’de Vefâti’n-Nebî, thk., Muhibbiddin el-Hatîb, Suudi Arabistan 1419/1998.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî (597/1201), el-Muntazam fî Târîhi’l-Mülûk ve’l-Ümem, thk., Muhammed Abdülkâdir Atâ-Mustafa Abdülkâdir Atâ, I-XIX, Beyrut 1412/1992.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî (597/1201), Telkîhu Fühûmi Ehli’l-Eser fî Uyûni’t-Tarîh ve’s-Siyer, Beyrut 1997.
• İbnü’l-Esîr, İzzüddin Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed (630/1233), Üsdü’l-Ğabe fî Ma’rifeti’s-Sahâbe, nşr., Daru’l-Fikr, Beyrut 1409/1989.
• İbnü’l-Esîr, İzzüddin Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed (630/1233), el-Kâmil fi’t-Tarih, thk., Ömer Abdüsselam Tedmûrî, I-X, Beyrut 1417/1997.
• İsfehânî, Ebü’l-Ferec Ali b. Hüseyin (356/967), Kitâbü’l-Eğânî, thk., İhsan Abbas-İbrahim es-Seâfin-Bekir Abbas, I-XXIII, Beyrut 1429/2008.
• İbnü’l-Kelbî, Ebü’l-Münzir Hişâm b. Muhammed b. Sâib b. Bişr el-Kûfî(204/819), Kitâbü’l-Esnâm, thk., Ahmet Zeki Paşa, Kahire 2000.
• Kazvînî, Zekeriyyâ b. Muhammed b. Mahmûd (682/1283), Âsârü’l-Bilâd ve Ahbâru’l-İbâd, nşr., Dâru Sâdır, Beyrut trz
• Kılıç, Ünal, Peygamber ve Dört Halife Günlerinde Şehir Yönetimi ve Valilik, Konya 2004.
• Makdisî, Mutahhir b. Tahir (355/966), el-Bed’ü ve’t-Târih, I-VI, Porsaid trz.
• Makrîzî, Ebü’l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Ali b. Abdilkâdir (845/1441), İmtâ’u’l-Esmâ, thk., Muhammed Abdülhamîd en-Nümeysî, I-XV, Beyrut 1420/1999.
• Mevlânâ Şiblî Numânî, Sîretü’n-Nebî (Son Peygamber Hz. Muhammed), I-II, çev., Yusuf Karaca, İstanbul 2014.
• Mizzî, Cemâlüddin Ebi’l-Haccac Yusuf (742/1341), Tehzîbü’l-Kemâl fî Esmâi’r-Ricâl, thk., Beşşâr Avvâd Ma’ruf, I-XXXV, Beyrut 1400/1980.
• Mustafa el-A’zamî, “Asr-ı Saadet’te Yazı ve Vahiy Kâtipleri”, Bütün Yönleriyle Asr-ı Saadette İslâm, ed., Vecdi Akyüz, I-IV, Ensar Neşriyat, İstanbul 2007.
• Müslim, Müslim b. Haccac (261/875), Sahîh, thk., Muhammed Fuâd Abdülbâkî, I-V, Beyrut trz.
• Nevevî (676/1276), Ebu Zekeriyâ Yahyâ b. Şeref, Tehzîbü’l-Esmâ ve’l-Luğât, I-IV, Beyrut trz.
• Nüveyrî, Şihabüddin Ahmed b. Abdilvehhab (733/1333), Nihâyetü’l-Ereb fî Fünûni’l-Edeb, I-XXXIII, Kahire 1423/2003.
• Sallâbî, Ali Muhammed, Hz. Ömer (ra), (Hayatı, Şahsiyeti ve Dönemi), trc., Mehmet Akbaş, İstanbul 2008.
• Suyutî, Celalüddin Abdurrahman b. Ebî Bekr (911/1505), Husnü’l-Muhâdara fî Tarîhi Mısır ve’l-Kahire, I-II, thk., Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim, Mısır 1387/1967.
• Sıddıquı, Muhammad Yasın Mazhar, Organisation of Government Under the Prophet, Delhi 2009.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr (310/923), Târihu’l-Ümem ve’l- Mülûk, I-XI, Beyrut 1387/1967.
• Takkûş, Muhammed Süheyl, Tarihu’l-Hulefâi’r-Râşidîn el-Fütûhati ve’l-İncâzâti’s-Siyasiyye, nşr., Dâru’n-Nefâis, 1424/2003.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre (279/892), es-Sünen, thk., Ahmet Muhammed Şakir, Muhammed Fuâd Abdülbâkî, İbrahim Utve Avz, I-V, Mısır 1395/1975.
• Wellhausen, Julius, Arap Devleti ve Sukutu, çev., Fikret Işıltan, Ankara 1963.
• Vâkıdî, Muhammed b. Ömer (207/823), Kitâbü’l-Meğâzî, I-III, thk., Marsden Jones, Beyrut 1409/1998.
• Ya’kûbî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Ebî Ya’kûb (292/905), Tarihu’l-Ya’kûbî, I-II, thk., Abdu’l-Emir Mühenna, Beyrut 1431/2010.
• Yâkut el-Hamevî, Ebû Abdullah Şihabüddin Yakut b. Abdullah (626/1229), Mu’cemü’l-Büldan, I-VII, Beyrut 1415/1995.
• Zehebî, Şemsüddin Muhammed b. Ahmed b. Osman (748/1347), Siyeru A’lâmi’n-Nübelâ, I-XXV, thk., Şuayb Arnavud, nşr., Müessesetü’r-Risale, 1405/1985.
• Zeydân, Corcî (1861-1914), Târîhu’t-Temeddüni’l-İslâmî, I-II, Beyrut trz.
• Ziriklî, Hayreddîn (1396/1976), el-A’lâm, I-VIII, Beyrut 2002.