ESBÂB-I NÜZÛL BAĞLAMINDA ELESTÜ Bİ RABBİKÜM KÂLÛ BELÂ MÎSÂKININ KEYFİYET ANALİZİ

Yıl 2018, Cilt: 3 Sayı: 2, 109 - 132, 01.08.2018

Ali Parlak

Öz

Bu çalışmada Araf sûresi 172. âyette
bahsedilen mîsâk (söz alma) konusu incelenmiştir. Tefsir kaynaklarında âyetin
yorumlanması ile ilgili iki farklı yaklaşım bulunmaktadır. Bunlardan birincisi
rivayet merkezli yaklaşımdır. Bu yaklaşıma göre burada zikredilen mîsâk insanlar
yaratılmadan önce ruhlar âleminde alınmıştır. Dirayet merkezli yaklaşıma göre
ise bu insanların Allah’ı bilip tanıma kapasitesine sahip olduğunu gösteren
temsili bir anlatımdır. Kanaatimizce Hz. Peygamber’e karşı muhalefetin
şiddetlendiği bir zaman diliminde indirilen bu âyetin peygamberlik ve vahiy
bağlamında anlaşılması daha isabetli bir yaklaşımdır. Burada Hz. Peygamber’i
müşriklere karşı teskin etme hedeflenmekte ve onun tarih boyunca cereyan eden
bir geleneğin, peygamberlik ve vahiy geleneğinin bir takipçisi olduğu, onun
karşılaştığı eleştiri ve muhalefetle ondan önce gönderilen bütün peygamberlerin
de karşılaştığı vurgulanmaktadır. İster rivayetler bağlamında isterse temsili
bir anlatım olarak kabul edelim; âyetin Hz. Peygamber ve Müslümanların zor
günler geçirdiği bir dönemde bugün bizlerin bile anlamakta zorlandığı bir mana
ve mefhumdan söz etmesi hikmetten uzak bir durumdur. Âyetin tarihsel süreç
içinde vahiy ve peygamber gönderilmesi ile ilgili olduğu, somut bir gerçekliğe
delalet ettiği hemen sonra gelen ve Allah’ın âyetleri kendisine geldiği halde
ondan yüz çeviren bir kişinin kıssası anlatılarak teyit edilmektedir.  Biz bu çalışmada mîsâk almanın peygamberler
gönderilmek suretiyle gerçekleştiğini ve âyetin literal yapısının da buna
delalet ettiğini ispatlamaya çalıştık.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Esbâb-ı nüzul, Mîsâk, Kâlû belâ, Elest Bezmi

Kaynakça

• Altuntaş, Mehmet. “Kur’an’da Peygamberlere Gönderilen ‘Suhuflar/Kitaplar’ Üzerine Bir Değerlendirme”. Turkish Studies11/12 (2016): 1-24. Altuntaş, Mehmet. “İşârî Tefsir Ve Cemal Halvetî’nin Fâtiha ile Fîl-Nâs Sûrelerine İlişkin İşârî Yorumları”. Uluslararası Amasyalı Âlimler Sempozyumu, (Amasya, 21-23 Nisan 2017). Ed. Şuayip Özdemir – Ayşegül Gün 223-234. Ankara: KIBATEK, Aralık 2017. Ay, Mahmut. Kur’an Kıssalarını Sîret Bağlamında Okumak -Hz. Mûsa Kıssası Örneği. İstanbul: Ensar Yayınları, 2017.Gürkan, Salime Leyla. “Mîsâk”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30: 172-173. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.Halefullah, Muhammed Ahmed. Kur’an’da Anlatım Sanatı el-Fennu’l-Kasasî. Trc. Şaban Karataş. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2002. Hasîrîzâde, Elif Efendi. “Zürriyyetün”, En Nuru’l Furkan Fî Şerhi Lugati’l-Kur’an. 1:416-417. Yayına Hazırlayanlar. Mustafa Koç. Eyyüp Tanrıverdi. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu, 2015.İbn Manzur, Ebû’l- Fazl Cemâluddin Muhammed b. Mükerrem. “Zhr”, Lisânü’l-Arab. 4: 598-609. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003. İsfahânî, Râğıb. “Zhr”, el- Müfredât fî Elfâzi’l-Kur’an. 1: 540-541. Beyrut: Dâru’ş-Şamiyye, 2002.Mevdûdi, Ebu’l-Âla. Tefhîmu’l-Kur’an. İstanbul: İnsan Yayınları, 1991.Mukâtil b. Süleyman, Ebu’l-Hasen. Tefsîru Mukâtil b. Süleyman. Thk. Ahmed Ferid. Beyut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.Özafşar, Mehmet Emin. Hadisi Yeniden Düşünmek Fıkhî Hadisler Bağlamında Bir İnceleme. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2000.Özsoy, Ömer. Kur’an ve Tarihsellik Yazıları. Ankara: Kitâbiyat, 2004.Özsoy, Ömer. “Vahiy Geleneği Bağlamında İkiz Doğum Olarak Kur’an Vahyi: Kuran Metni ve Kurucu Ümmet”. Kur’an Çalışmaları Vakfı Sempozyum Dizisi 2, (İstanbul: Ekim 2017): 215-226. Öztürk, Mustafa – Ünsal, Hadiye. Kur’an Tarihi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2016.Öztürk, Mustafa. Kur’an Kıssalarının Mahiyeti. İstanbul: Kuramer Yayınları, 2016.Öztürk, Mustafa. Kur’an, Vahiy, Nüzûl. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2016.Öztürk, Mustafa. Tefsirin Halleri. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2013. Öztürk, Mustafa .“Kur’an Hükümlerinin Tarihsel ve Yerel Bağlamı: Cahiliye Devri Arap Toplumunda Ahval-i Şahsiyye Hukuku Örneği”, Birey ve Toplum: Altı Aylık Sosyal Bilimler Dergisi 1/2 (2011): 43-104.Sofuoğlu, M. Cemal – Şener, Abdulkadir – Yıldırım, Mustafa. Yüce Kur’an ve Açıklamalı-Yorumlu Meali. İzmir: TDV Yayınları, 2016. Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr. Camiu‘l- Beyân an Te’vîli Âyi’l-Kur’an. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999. Ünsal, Hadiye. Erken Dönem Mekkî Sûrelerin Tahlili. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2016.Zemahşerî, Ebu’l Kasım Mahmud b. Ömer. el-Keşşaf an Hakâiki Ğavamidi’t-Tenzil. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.