Lafızların Delâletleri Dışında Kullanım Tezâhürleri

Yıl 2020, Cilt: 5 Sayı: 2, 21 - 41, 31.12.2020

Yasir Alothman

Öz

Dil veya diller toplumsal olgular olup insanlar arası iletişim araçlarından biridir. Bu iletişimin gerçekleşmesi için de sürekli olmak isteyen her hangi bir dilin, kavram ve anlamlar üzerine delâlet eden lafızları kullananların isteklerini yerine getirmeye yardımcı olan unsurlara sahip olması gereklidir. Lafızlar, cahiliye döneminde toplumsal yaşama göre belirlenip kavramlar ve ifadeler de yaşamının yenilenmesi ve gelişmesi ile yenilenip farklılaşınca dil bu ihtiyaçlara paralel gitmeli ve kendisinde bulunan lafızları geniş bir şekilde içermelidir. Arap dil bilimcileri lafızların anlamlarını takip etme, kökenlerini açıklama ve asıl anlamın zaman geçmesi ile kaybolup kelimenin kazandığı yeni anlamı açıklama konusuyla çok ilgilenmişlerdir. Araplarda telif hareketinin başlangıcında lafızların anlamlarını açıklama konusuyla ilgilenen, el-Garîb isimli eserler ortaya çıkmıştır. Bu tür eserler o dönemde Kur’ân ve sünnette geçen garîb lafızları ele almışlardır. Arap dili ve diğer dillerdeki delâlet değişimleri olgusu önemli dil inceleme konusu olmuştur. Bu çalışmada biz de bu olguyu klasik ve modern dilcilerin görüşlerini eşleştirerek kelime, cümle veya terkip içerisindeki mânaları anlama çerçevesinde incelemeye çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

: Arap Dili, , Lafızlar, Değişim, Gelişim, Delâlet

Kaynakça

• Abdülkāhir el-Cürcânî, Ebû Bekr Abdülkāhir b. Abdirrahmân b. Muhammed el-Cürcânî. Esrârü’l-belâġa. thk. Mahmûd Muhammed Şâkir. Kahire: Matbaatü’l-Medenî, ts. Abdüttevvâb, Ramazan. et-Teṭavvuru’l-lüġavî meẓâhiruhû ve ‘ılelühû ve ḳavânînühû. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 3. Basım, 1997. Abûd, Ah’lâm Fâdıl. “Mezâhiru’t-teṭavvuru’d-delâlî, fî kütübi laḥni’l-‘âmme mine’l-ḳarni’s̱-s̱ânî ḥattê nihâyeti’l-ḳarni’r-râbiu’l-hicrî”. Mecelletü Külliyyeti’t-Terbiyeti’l-Esâsiyye 2/2 (2012), 154-183. Avde, Halîl Ebû Avde. et-Teṭavvuru’d-delâlî beyne lüġati’ş-ş‘iri’l-câhilî ve lüġatü ehli’l-Kur’ân. ez-Zerkâ: Mektebetü’l-Menâr, 1985. Avîd, Abdülazîz b. Muhammed. Ta‘ârużu delâlâti’l-elfâẓ ve’t-tercîḥ beynehümâ. er-Riyad: Mektebe Dâru’l-Menêhic, 1431. Cebel, Abdülkerîm Celîl Muhammed b. Hasen. fî İlmi’d-delâle dirâsetün teṭbîkiyyetün fî şerḥi’l-Enbârî li’l-müfeḍḍâliyyât. Kahire: Dâu’l-M‘arifeti’l-Câmi‘ıyye, 1997. Cevherî, Ebû Nasr İsmâîl b. Hammâd. eṣ-Ṣıḥâḥ Tâcü’l-luġa Ṣıḥâḥü’l-‘Arabiyye. thk. Ahmed Abdülgafûr Attâr. Kahire: Dâru’l-İlm li’l-Melêyîyn, 4. Basım, 1990. Dâye, Fâyiz. İlmü’d-delâleletü’l-‘Arabî en-naẓariyyetü ve’t-taṭbîḳ. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 2. Basım, 1996. Ebü’l-Bekā el-Kefevî,.el-Külliyyât. thk. Adnân Dervîş&Muhammed el-Mısrî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, ts. Emîn, Daldâr Gafûr Hamad. el-Bah s̱ü’d-delâlî fi’l-müctemeâti’l-fıḳhiyye el-mütehaṣṣise. Amman: Dâru Dicle, 2014. Enîs, İbrahim. Delâletü’l-Elfâz. Kahire: Mektebetü’l-Encülû’l-Mısriyye. 1976. Enîs, İbrahim. el-Mu‘cemü’l-Vasît licem‘ı lüġati’l-‘Arabiyye. b.y.: Mektebetü’ş-Şarkı’d-Devliyye, 4. Basım. 2004. Feyyûmî, Ebü'l-Abbâs Hatîbüddehşe Ahmed b. Muhammed b. Alî el-Feyyûmî el-Hamevî. el-Miṣbâḥu’l-münîr fî ġarîbi’ş-şerḥi’l-kebîr li’r-Râfiʿî. thk. Abdullah Azîm eş-Şenâvî. Kahire: Dâr Maârif, 2. Basım, ts. Halîl b. Ahmed, Ebû Abdirrahmân el-Halîl b. Ahmed b. Amr b. Temîm el-Ferâhîdî (el-Fürhûdî). Kitâbü’l-ʿAyn. thk. Abdülhamîd Hindâvî. 8 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003. İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Fâris b. Zekeriyyâ b. Muhammed er-Râzî el-Kazvînî el-Hemedânî. eṣ-Ṣâḥibî fî fıḳhi’l-luġa. Kahire: Matbaatü’l-Müeyyed el-Mektebetü’s-Selefiyye, 1910. İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî er-Rüveyfiî. Lisânü’l-ʿArab. 15 Cilt. Kahire: Dâru Sâdır, ts. İbnü’l-Esîr, Ebü’s-Seâdât Mecdüddîn el-Mübârek b. Esîrüddîn Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî. en-Nihâye fî ġarîbi’l-ḥadîs̱ ve’l-es̱er. ed-Dimâm: Dâr İbn Hazm, 1421. İbnü’s-Sikkît, Ebû Yûsuf Ya‘kūb b. İshâk es-Sikkît. Iṣlâḥu’l-manṭıḳ. thk. Muhammed Mur’ab. b.y.: Dâru İhyâ Türâsi’l-‘Arabî, 1423. Kadûr, Ahmed Muhammed. Mebâdiü’l-lisâniyyât. Dımaşk: Dâru’l-Fikr’, 3. Basım, 2008. Matar, Abdülazîz. Lahnü’l-‘âmme fî ḍav’i’d-dirâsâti’l-lüġaviyyeti’l-hadîs̱e. Kahire: Dâru’l-Meârif, 1981. Menkûr, Abdülcelîl. İlmü’d-delâle uṣûlühû ve mebâhis̱ühû fi’t-türâs̱i’l-‘Arabî. Dımaşk: İttihâdü’l-Kitâbi’l-Arab, 2001. Mübârek, Muhammed. Fıḳhi’l-luġa ve ḫaṣâiṣu’l-‘Arabiyye. Dımaşk: Dâru’l-Fikr’, 2. Basım, 1964. Müslim. Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî, Ṣaḥîḥ-i Müslim. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 5 Cilt. Kahire: Dâru İhyâ Türâsi’l-‘Arabî, ts. Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî, Ṣaḥîḥ-i Müslim bi şerḥi’l-İmâmi’n-Nevevî. Kahire: Müessese Kurtuba, 1995. Olman, Stivin. Devru’l-kelime fi’l-luġ. çev. Kemal Bişr. Kahire: Mektebetü’ş-Şebâb, 1986. Ömer, Ahmed Muhtâr. İlmü’d-Delâle. Kahire: Âlemü’l-Kütüb, 1985. Sâıdî, Abdürrezzâk Ferâc. “Ta‘mîmü’d-delâle fî elfâẓı’l-ibl’”. Mecelletü Dâre, 1/23, (1418), 99-139. Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî es-Süyûtî eş-Şâfiî, el-Müzhir fî ʿulûmi’l-luġa. thk: Muhammed Câd el-Mevlâ vd., Kahire: el-Mektebetü’l-Asriyye, ts. Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî es-Süyûtî eş-Şâfiî. M‘ucemü Meḳâlîdi’l-ulûm fi’l- ḥudûd ve’r-rüsûm. thk. Muhammed İbrâhîm Ubâde. Kahire: Mektebetü’l-Âdâb, 1424. Vâfî, Ali Abdülvâhid. İlmi’l-luġa. Kahire: Nühzatü Mısır li’t-Tabâati ve’n-Neşr ve’t-Tevzî‘, 2004. Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî ez-Zemahşerî. Esâsü’l-belâġa. thk. Muhammed Bâsil Uyûn es-Sevd. 2 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.