Belâgat İlminin Kur’ân-ı Kerîm’in İ‘câz ve Tefsir Araştırmalarına Etkisinin Tarihi Seyri

Yıl 2020, Cilt: 5 Sayı: 2, 217 - 239, 31.12.2020

Zafer Akyüz

Öz

Yüce Allah tarafından insanlığa gönderilen son ilahi kitap Kur’ân-ı Kerim’i kitap olarak kabul eden Müslümanların, onun içindeki ilahi mesajları anlama ve uygulama gayretleri neticesinde çeşitli ilim dalları ortaya çıkmıştır. Bu ilimlerden biri de belâgat ilmidir. Belâgat ilminin ana gayesi, Kur’ân-ı Kerim’in içindeki ilâhî mesajların anlaşılmasını sağlamaktır. Bu nedenle belâgat ilmi ile tefsir ilmi arasında sıkı bir ilişki vardır. Belâgat ilmi bilinmeden Kur’ân-ı Ke-rim’i tefsir etmek ve onu anlamak adeta imkânsızdır. Bu makalede, Kur’ân, belâgat, tefsir, i‘câz ve etki kelimelerinin lügat ve ıstılâhî manaları üzerinde durulmuş, belâgat-i‘câz ve belâgat-tefsir ilişkisine temas edilmiştir. Ayrıca Kur’ân-ı Kerim’in i‘câzî yönünün açıklanması ve bu ilahi kitabın daha iyi anlaşılması için bu alanda yapılan çalışmalar dönemlere ayrılmış, belâgatin i‘câz ve tefsir alanında yapılan çalışmalar nasıl etki ettiğinin tarihi seyri ortaya konulmaya gayret edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kur'ân-ı Kerim,, belâgat, tefsir, araştırma, i'câz, etki, tarih, seyir

Kaynakça

• KAYNAKÇA Abbâs, Fadl Hasan, el-Belâga Funûnuhâ ve Efnânuhâ ‘İlmu’l-Me’ânî, Dâru’n-Nefâis, Ammân 2008.
• Abbâs, Fadl Hasan, İ‘câzü’l-Kur’âni’l-Kerîm, Dâru’n-Nefâis, Amman 2016.
• Abdulkadir, Hüseyin, Eserü’n-Nuhât fi’l-Bahsi’l-Belâğî, Darü Ğarîb, Kahire tsz . Akdemir, Hikmet, “Belâgat İlmi ve Kur’ân Tefsirindeki Yeri”, Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2/2 (Haziran 1996).
• Akyüz, Zafer, Fadl Hasan Abbâs ve Belâgat İlmindeki Yeri, Kimlik Yayınları, Kayseri 2019.
• Akyüz, Zafer, “Fadl Hasan Abbâs’a Göre İ‘câz ve Çeşitleri”, Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 7/1 (2020).
• el-‘Alevî, Yahya b. Hamza b. Ali, et-Tırâz li Esrâri’l-Belâğati ve ‘Ulûmi’l Hakâiki’l-İ‘câz, el-Mektebetü’l-‘Unsuriyye, Beyrut 1423.
• el-‘Askerî, Ebû Hilâl, es-Sınâ‘ateyn, (Thk. Ali Muhammed el-Bicâvî- Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim), Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-‘Arabiyye, Kahire 1371/1952. Ayvaz, Kübra, “Muhammed Abdullah Draz’ın ‘La Morale Du Koran’; ‘Kur’ân Ah-lakı’ Adlı Eserinde Ele Aldığı Nazari Ahlak Görüşü ve Kur’ân Referansları-nın Tahlili”, İstanbul Sebahattin Zaim Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü (Ya-yınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 2018.
• el-‘Avâyisa, Abdullah Hammâd Abdullah, el-Belâğatu’l-Kur’âniyye ‘İnde’l-‘Allâme Üstâz Doktor Fadl Hasan ‘Abbâs ve Eseruhâ fi’l-İ‘câzi ve’t-Tefsîr, Câmi‘atu ‘Ulûmi’l-İslâmiyye, Ammân tsz.
• el-Bakillânî, Ebûbekir Muhammed b. Et-Tayyib, İ‘câzu’l-Kur’ân, (Thk. Ahmed Sa-kar), Daru’l-Me‘ârif, Mısır tsz.
• el-Beyzâvî, Nâsırüddîn Ebû Sa’îd Abdullah b. Ömer b. Muhammed eş-Şîrâzî, Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vîl ve Me‘ahû Hâşiyetu’l-Kâzerûnî, Dâru’l-Fikr, Beyrût 1416/1996.
• Boullata, Issa J., “Kur’ân’ın Belâgat Açısından Tefsîri: İ‘câz ve İlgili Konular”, Din Bilimleri Akademi Dergisi, (Çev. İbrahim Hilmi Karslı), V (2005), Sayı 4.
• el-Cârim, Ali - Emîn, Mustafa, el-Belâğatû’l-Vâdıha, Eda Neşriyat, İstanbul tsz.
• el-Câhız, Ebû ‘Osmân ‘Amr b.Bahr, el-Beyân ve’Tebyîn, Mektebetü’l-Hânecî, Kahire 1998.
• el-Câhız, Ebû ‘Osmân ‘Amr b.Bahr, el-Hayevân, Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, Beyrut 1424.
• el-Cürcânî, Ebûbekir Abdulkâhir b. Abdurrahman, Delâilü’l-İ‘câz, (Ta‘lîk: Mahmud Muhammed Şakir), Mektebetü’l-Hânecî, Kahire tsz.
• el-Cürcânî, Ali b. Muhammed b. Ali, et-Ta‘rîfât, Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, Beyrut 1983.
• Dayf, Şevkî, el-Belağa Tatavvurun ve Târîhun, Dâru’l-Me‘ârif, Kahire tsz.
• İbn Ebi’l-Esba‘, ‘Abdulazim b. Abdulvâhid, Bedî‘u’l-Kur’ân, (Thk. Hanefî Muham-med Şeref), Mahzatü Mısır, Mısır tsz.
• İbnü’l Esîr, Ziyâüddin, el-Meselü’s-Sâir fi Edebi’l-Kâtibi ve’ş-Şâ‘ir, (Thk. Ahmed el-Hûfî-Bedevî Tabâne), Dâru’n-Nahza, Kahire tsz.
• İbnü’l-Esir, el-Mübarek b. Muhammed b. Muhammed, en-Nihâye fi Ğarîbi’l- Hadîsi ve’l-Eser, (Thk. Tahir Ahmed ez-Zâhir-Mahmud et-Tahâvî), el-Mektebetü’l-İlmiyye, Beyrut 1979. İbn Faris Ahmed, Mekâyîsu’l-Luğa, (Thk. Abdusselam Harun), Darü’l-Fikr, Beyrut 1979.
• Gündüz, Muhammed Recai, “Dr. Aişe Abdurrahman’ın Kur’an’daki Bazı Ziyade Harflerle Müteradif Kelimeler Hakkındaki Metoduna Eleştirel Bir Bakış”, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, II (2015).
• Gür, Süleyman, “Beyzâvî Tefsirinde Belâgat İlmi ve Uygulanışı”, Atatürk Üniversi-tesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Erzurum 2008. el-Kattân, Mennâ‘ b. Halil, Mebâhis fî ‘Ulûmi’l Kur’ân, Mektebetü’l Me‘ârif, 2000.
• Kılıç, Hulusi, “Belâgat”, DİA, İstanbul 1992.
• el-Kefevî, Ebü’l-Bekâ Eyyûb b. Mûsâ el-Hüseynî, el-Külliyat (Mu‘cemun fi’l-Mustalahâti ve’l-Furûki’l Luğaviyye), (Thk. Adnan Derviş-Muhammed el-Mısrî), Müessesetü’r-Risâle, Beyrut tsz.
• İbn Kuteybe Abdullah b. Müslim, Te’vîlü Müşkili’l Kur’ân, Daru’l Kütübi’l İlmiyye, (Thk. İbrahim Şemsüddin), Beyrut tsz. İbn-i Manzûr, Muhammed b. Mükrem, Lisânu’l-‘Arab, (Thk. ‘Abdullah Ali el-Kebîr-Hâşim Muhammed eş-Şâzelî), Dâru’l-Me‘ârif, Kahire tsz.
• el-Merâğî, Ahmed Mustafa, Târîhu ‘Ulûmi’l-Belâğati ve’t-Ta‘rîfü bi Ricâlihâ, Mektebetü Mustafa el-Hâlebî, Mısır 1950.
• er-Rummânî-el-Hattâbî-el-Cürcânî, Selâsü Resâil fi İ‘câzi’l-Kur’âni’l-Kerim, Dâru’l-Me‘ârif, (Thk. Muhammed Halefullâh-Muhammed Zağlûl Selam), Mısır tsz.
• es-Se‘âlibî, ‘Abdulmelik b. Muhammed, Sıhru’l-Belağa ve Sirru’l-Berâ‘a, (Thk. ‘Ab-du’s-Selâm el-Hufî), Dâru’l-Kütübi’l ‘İlmiyye, Beyrut/Lübnan tsz.
• es-Sekkâkî, Yusuf b. Ebûbekir b. Muhammed, Miftâhu’l-‘Ulûm, (Thk. Ekrem Osman Yusuf), Matba‘aatü Dâri’r-Risâle, Bağdat 1982.
• es-Seyyid, Şefî‘, el-Bahsu’l-Belâğî ‘İnde’l-‘Arab Te’sîlün ve Takyîm, Dâru’l-Fikri’l-‘Arabî, Kahire tsz.
• es-Suyûtî, Celalüddin, ed-Dürerü’l-Müntesire fi’l-Ehâdâsi’l-Müştehire, (Thk. Muham-med b. Lütfî es-Sabbâğ), ‘İmâdetü Şuûni’l-Mektebât-Câmi‘atü’l-Melik Su‘ûd, Riyad tsz.
• Tülücü, Süleyman, “Kur’ân-ı Kerim’in Nuzul Süreci İçinde Arap İleri Gelenleri İle Edip ve Şairlerinin Ona Karşı Tavır ve Takdirleri”, Diyanet İlmi Dergisi, 1994, XXX, 3 (Temmuz, Ağustos, Eylül 1994), 37-50.
• Ebû ‘Ubeyde, Ma‘mer b. Müsennâ, Mecâzu’l-Kur’ân, (Thk. Muhammed Fuat Sez-gin), Kahire 1381.
• ez-Zebîdî, Muhammed b. Muhammed b. ‘Abdurrezzak el-Hüseynî, Tâcu’l-‘Arûs min Cevâhiri’l-Kâmûs, Dâru’l-Hidaye, Tsz.
• ez-Zerkânî Muhammed Abdu’l-‘azim, Menâhilü’l-‘İrfan fi ‘Ulûmi’l-Kur’ân, Matba‘atü îsâ el-Bânî el-Halebî, Tsz.
• ez-Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. ‘Amr, el-Keşşâf ‘an Hakâiki Ğavâmidi’t-Tenzîl ve ‘Uyûni’l-Ekâvîl fî Vucûhi’t-Te’vîl, Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, Beyrut1403.