ARAP EDEBİYATI OTOBİYOGRAFİ YAZIN GELENEĞİ: TAŞKÖPRÜZÂDE ÖRNEĞİ

Yıl 2021, Cilt: 6 Sayı: 1, 183 - 205, 30.06.2021

Ahmet Topal

Öz

Modernite öncesi Arapça otobiyografi yazımı hakkında batıda yazılmış ilk ciddi eser olan Franz Rosenthal’ın kaleme aldığı Die arabische Autobiographie adlı makale, batının “bireyselcilik” ve “öz-farkındalık” olgularının Arapça otobiyografi eserlerinde bulunmadığını dayanak göstererek, diğer kültürlerin “gerçek” otobiyografiden yoksun olduğunu savunmuştur. Batı’da yazılmış daha sonraki eserlerin kahir ekseriyeti, Rosenthal’ın Arap otobiyografi yazınına layık gördüğü bu yeri benimsemiştir. Son dönemlerde kaleme alınmış olan konuya dair eserler ise, modern-batı haricindeki kültürlere ait otobiyografi eserlerinde bireyselciliğe dair yazılı ifadelerin bulunmayışının, ‘bu insanların kendilerine has şahsiyetlerinin olmadığından kaynaklandığı’ fikrine şüpheyle yaklaşarak, daha önceden bilinmeyen çok sayıdaki Arapça otobiyografik yazma eseri gün yüzüne çıkarmıştır. Bu çerçevede yazılan bu makale, 16. yüzyıl Osmanlı âlimlerinden Taşköprüzâde Ahmed Efendi’nin el-Şekâʾik el-Nuʾmâniyye fî ʿUlemâʾi’d-devle ʿOsmâniyye adlı biyografi eserinin sonuna eklediği otobiyografisinin Arapça otobiyografi yazın geleneği çerçevesinde bir değerlendirmesidir ve bu otobiyografinin açıklamalı bir tercümesini de sunmaktadır. Taşköprüzâde örnekliğinde, Arapça otobiyografi yazını hakkındaki önceki genel kabulün tek kelimeyle yanlış olduğunu ortaya koymaktadır. Özelde batı ilim dünyasının Arapça ve Osmanlı Türkçesi otobiyografi yazın geleneğine karşı zamanla değişen tutumu gibi ülkemizde bâkir olan bir sahayı konu edinmesi, genelde Oryentalizm’in zamanla değişen çeşitli safhalarına ışık tutan mevcut eserlere katkı sunacak yeni bir halka olması hasebiyle, bu makalenin ilim dünyasında önemli bir boşluğu dolduracağına inanıyoruz. Son olarak bu çalışma, Osmanlı’nın seçkin alimlerinden Taşköprüzâde’nin kariyerine dâir sunduğu bilgiler sayesinde, son dönemlerde batı üniversitelerinde de eğitime dahil edilmeye başlanan medrese eğitiminin daha iyi anlaşılmasına da yardımcı olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Arapça otobiyografi, Taşköprüzâde, Bireyselcilik, Oryantalizm, Medrese eğitimi

Kaynakça

• Bjorklund, Diane, Interpreting the Self: two hundred years of American autobiography, Chicago 1998.
• Brockelmann, Carl. Geschichte der arabischen Litteratur (GAL), II, 559-562; Suppl., II, 633.
• ---. “Mā ṣannafa ʿulamāʾu l-ʿArabi fī aḥwāli anfusihim.” In al-Muntaqā min dirāsāt al-mustašriqīn. Edited by Ṣalāḥaddīn al-Munajjid. Cairo: 1955, 3-23.
• Edebiyāt: Special Issue — Arabic Autobiography 7 (1997).
• Elger, Ralf and Köse. Yavuz (ed.), Many Ways of Speaking about the Self: Middle Eastern Ego-Documents in Arabic, Persian, and Turkish (14th-20th Century). Wiesbaden: Harrassowitz, 2010.
• Encyclopedia of Islam, Second Edition.
• Endress, Gerhard. ‘Reading Avicenna in the Madrasa. Intellectual Genealogies and Chains of Transmission of Philosophy and the Sciences in the Islamic East’. In Arabic Theology, Arabic Philosophy. From the Many to the One: Essays in Celebration of Richard M. Frank. Edited by J. E. Montgomery. Leuven / Paris / Dudley (Ma.): 2006, 371-423.
• Furat, Ahmet Suphi (ed.). Al-Shaqāʾiq al-Nuʿmāniyya fī ʿUlamāʾ al-Dawlat al-ʿUthmāniyya, Istanbul, 1985.
• Humphreys, R. Stephen, Islamic History: A Framework for Inquiry, New Jersey, 1991.
• Joosse, N. Peter. “‘Pride and Prejudice, Praise and Blame.’ ʿAbd al-Laṭīf al-Baghdādī’s Views on Bad and Good Medical Practitioners.” In O ye Gentlemen. Arabic Studies on Science and Literary Culture. In Honor of Remke Kruk. Edited by A. Vrolijik and J. P. Hogendijk. Leiden: Brill, 2007, 129-142.
• Kafadar, Cemal. “Self and Others: The Diary of a Dervish in Seventieth Century Istanbul and First-Person Narratives in Ottoman Literature.” Studia Islamica 69 (1989), 121-150.
• Mecdi Efendi. Ḥadāʾiq al-Shaqāʾiq (Terceme-yi Şekâʾik). Edited by Abdülkadir Özcan. Istanbul, 1989.
• M.J.L. Young. “Medieval Arabic Autobiography.” In The Cambridge History of Arabic Literature. Religion, Learning and Science in the ʿAbbasid Period. Edited by M.J.L. Young et al. Cambridge: 1991, 183-187.
• Reisman, David. "Medieval Arabic Medical Autobiography." Journal of the American Oriental Society 129, no. 4 (2009): 559-69.
• Reynolds, Dwight F. (ed.). Interpreting the Self: Autobiography in the Arabic Literary Tradition. Berkeley: University of California Press, 2001.
• Rosenthal, Franz. Die arabische Autobiographie,” Studia Arabica I (1937):3-40.
• Sezgin, Fuat. Geschichte des arabischen Schrifttums (GAS). Leiden: E. J. Brill, 1967.
• Stewart, Devin J. "Recounting God's Blessings: Linguistic Prophylaxis and Self-Representation in Arabic Autobiography." Al-'Arabiyya 40/41 (2007): 197-219.
• Toorawa, Shawkat. “Language and Male Homosocial Desire in the Autobiography of ʿAbd al-Laṭīf al-Baghdādī (d. 629/1231).” In Edebiyāt: Special Issue, 7 (1997), 251-265.
• --. “The Educational Background of ʿAbd al-Laṭīf al-Baghdādī.” In Muslim Education Quarterly 13 (1996) 35-53.
• --. ‘A Portrait of ʿAbd al-Laṭīf al-Baghdādī’s Education and Instruction.’ In Law and Education in Medieval Islam. Studies in Memory of Professor George Makdisi. Edited by J. E. Lowry, D. J. Stewart, and S. M. Toorawa. Gibb Memorial Trust: 2004, 91-109.
• Topal, Ahmet. The Autobiography of Taşköprüzâde: The Study of Pre-modern Autobiographical Writing in the Arabic Literary Tradition. İstanbul: Gümüşev, 2021.
• Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DIA), Istanbul.
• Zilfi, Madeline C. “Elite Circulation in the Ottoman Empire: Great Mollas of the Eighteenth Century” Journal of the Social and Economic History of the Orient 26 (1993), 318-364.