Şi‘b Kavramı Işığında Şi’bu Ebî Tâlib’in Mekânsal Tespiti

Yıl 2021, Cilt: 6 Sayı: 1, 291 - 323, 30.06.2021

Gencal Şenyayla

Öz

Hz. Muhammed’in insanları İslâm’a davet etmeye başlamasıyla günden güne bu yeni dine inananların sayısı artmıştır. Bunun üzerine telaşa düşen müşrikler, İslâm’ın yayılışına engel olmak için her çeşit baskı ve işkence yöntemine başvurmaktan çekinmemiştir. Her şeye rağmen İslâm’ın yayılışını engelleyemeyen müşrikler daha tesirli metotlar uygulama arayışına girişmiş ve sonunda Hz. Muhammed’i öldürme kararı almıştır. Müşriklerin bu kararından haberdar olan Ebû Talib’in önderliğinde Hâşimoğulları ile Muttaliboğulları, Hz. Muhammed’i koruma noktasında anlaşmaya varmış ve o dönemde Şi’bu Ebî Tâlib denilen mahallede bir araya gelerek Hz. Muhammed’i müşriklere karşı koruma altına almıştır. Haşim ve Muttaliboğulları’nın Şi’bu Ebi Talib’e girişlerini nakleden ilk dönem kaynakları; şi’b kavramının hangi anlamlarda kullanıldığı, Şi’bu Ebî Tâlib denilen bölgenin neresi olduğu noktasında tatminkâr bilgiler vermemiştir. Bu durum sonraki kaynaklar tarafından değişik yorumların yapılmasına sebep olmuş ve şi’b kavramının mahiyeti ile Şi’bu Ebî Tâlib denilen mahallin mekansal tespiti noktasında tarihi süreçte anlam kargaşası oluşmuştur. Bu makalede, şi’b kavramının anlam ve içeriği üzerinde durulmuş ve bu doğrultuda, kaynaklarda yer alan ilgili rivayetler analiz edilerek Şi’bu Ebî Tâlib’in mekansal tespiti yapılmıştır. Şi’b kavramının dere yatağı, küçük vadi ve mahalle anlamında kullanıldığı, Şi’bu Ebî Tâlib’in günümüzde Hz. Peygamber’in doğduğu evin yerinden başlayıp Cin Mescidi’ne kadar uzanan, mahalli ifade ettiği sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İslâm Tarihi, Hz. Muhammed, Boykot, Şi'b, Şi'bu Ebî Tâlib

Kaynakça

• Abd b. Humeyd, Ebû Muhammed. el-Muntehab min Müsnedi ’Abd b. Humeyd. nşr. Subhî el-Bedrî es-Sâmerrâî-Mahmûd Muhammed Halîl. Kahire: Mektebetü’s-Sünne, 1988.
• Ali b. Ca’d, Ebû’l-Hasen. Müsned. nşr. Âmir Ahmed Haydar. Beyrut: Müessetü Nâdir, 1990.
• San’ânî, Abdürrezzâk. el-Musannef. 11 Cilt. Beyrut: el-Meclisü’l-İlmî, 1403/1983.
• Avcı, Casim. “Kureyş (Benî Kureyş)”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/442-444. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Bahrak, Muhammed b. Ömer b. Mübârek el-Himyerî el-Hadramî. Hadâiku’l-Envâr ve Metâliu’l-Esrâr. nşr. Muhammed Gassân Nasûh Özkul. Cidde: Dâru’l-Minhâc, 1419.
• Belâzürî, Ahmed b. Yahya b. Cabir b. Davud el-. Futûhu’l-Buldân. Beyrut, 1988.
• Beyhakî, Ahmed b. el-Hüseyn b. Ali el-. Sünenü’s-Sağîr. nşr. Abdülmu’tî Emîn Kal’acî. 4 Cilt. Pakistan: Câmiatü’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye, 1989.
• Bezzâr, Ebû Bekr Ahmed b. Amr b. Abdilhâlik. Müsnedü’l-Bezzâr. nşr. Mahfûzurrahman Zeynullah. 18 Cilt. Medine: Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hikme, 2009.
• Bilâdî, Âtik b. Gays b. Züveyyir b. Zâyir. Meâlimu Mekkete’t-Târîhiyye ve’l-Eseriyye. Mekke: Dâru Mekke, 1980.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail el-. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. nşr. Muhammed Züheyr b. Nasr. 8 Cilt. b.y: Dâru Tavki’n-Necât, 1422/2001.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmâîl b. Hammâd. es-Sıhâh. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-’İlm Lilmelâyîn, 1987.
• Çelikkol, Yaşar. İslâm Öncesi Mekke. Anakara: Ankara Okulu Yayınları, 2003.
• Dârimî, Abdullah b. Abdurrahman ed-. es-Sünen. Suudî Arabistan, 2000.
• Dîneverî, Ebû Hanîfe Ahmed b. Dâvud ed-. Ahbâru’t-Tivâl. nşr. Abdülmen’am Âmir. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kutubi’l-Arabî, 1960.
• Diyarbekrî, Hüseyin b. Muhammed b. Hasan. Târîhu’l-Hamîs fî Ahvâli Enfesi Nefîs. Beyrut, t.y.
• Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî en-Nesâî. es-Sünen. nşr. Hasen Abdülmen’am. Beyrut: Müessetü’r-Risâle, 2001.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş’as b. İshak es-Sicistânî. es-Sünen. Beyrut: Dâru’r-Risâleti’l-‘Âlemiyye, 2009.