Mecmaʿu’l-Enhur fî Şerhi Mülteka’l-Ebhur Adlı Eseri Çerçevesinde Şeyhîzâde Damad Efendî’nin Sebep Görüşü

Yıl 2021, Cilt: 6 Sayı: 2, 47 - 71, 31.12.2021

Badran Thaeer Abdulqader Qumrı

Öz

Sebep, şeriatın insan maslahatlarının gözetilmesine delalet eden temel konulardan biridir. Şeriat, uyulması gereken hükümler bakımından kolaylık ve suhuleti esas alır ki, zahir sebepleri bilerek hükümleri öğrensinler. Şerî hükümlerin sebeplerini bilmekle müekellefin şerî hükümleri askıya almasının önüne geçilir. Bunun nedeni, özellikle vahyin kesintiye uğramasından sonra, olayların her birinde müekelleflerin Şârî’in hitabının zorluğuyla karşı karşıya kalmalarıydı. İşte bu yüzden Cenab-ı Hakk’ın hikmetinin gereği kullarına sebepleri açıkça ortaya komaktadır. Sebepler ortaya çıkınca hükümler meydana gelir. Sebep, zâhir ve munzabıt (istikrarlı) bir vasıf olup şerî hükmün tanımlayıcısı olduğuna naklî delil delalet eder. İmam Şeyhîzade Damad Efendi, Mecmaʿu’l-Enhur fî Şerhi Mülteka’l-Ebhur adlı eserinde sebep konusu önemseyenlerdendir. Sebep onun fıkıh kitabında geniş bir yer tutmuştur. O usûl ırmağının içine dalmış, kendi görüşü ve bağlı olduğu usûl mezhebini, çok sayıda sebep türünden ayırt edilebileceği pek çok örnekten söz etmiştir. Bunlar arasında normal sebep, aklî sebep ve şerî sebep yer almaktadır. Bunları illet anlamında kullanır. Bu araştırmada, fıkıh usulü açısından Damad Efendî’nin şeriat meselelerinde hüküm çıkarmak için teklifi hükümle müşterek olan vazî hükmün kısımlarından sayılan sebeple ilgili zikrettikleri ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sebep, İllet, Hükümler, Vücup, Vazî hüküm

السبب عند شيخي زادة داماد أفندي من خلال كتابه مجمع الأنهر شرح ملتقى الأبحر

Öz

يُعد السبب من المواضيع الأساسية التي تدل على مراعاة الشريعة لمصالح العباد والشريعة مبنية على اليسر والسهولة فيما تُكَلِف به اتباعها من احكام ليصلوا الى معرفة الاحكام بمعرفة الأسباب الظاهرة. فبمعرفة الأسباب تُجَنِب المُكَلَف من تعطيل الاحكام الشرعية. وذلك لعسر وقوف المكلفين على خطاب الشارع في كل واقعة من الوقائع، ولاسيما بعد انقطاع الوحي؛ ولهذ اقتضت حكمة الله تعالى في اظهار خطابه للعباد بهذه الأمور المحسوسة، وجعلها مقتضية لأحكامها لا بذاتها بل بجعل الله تعالى. وهو الوصف الظاهر المنضبط دل الدليل السمعي على كونه معرفا لحكم شرعي. ومن الذين أهتموا بالسبب هو الامام شيخي زادة داماد أفندي في كتابه مجمع الأنهر شرح ملتقى الابحر فالسبب عنده اخذ حيزاً كبيراً في كتابه الفقهي الا أنّه خاض في نهر الأصول وذكر له امثلة عديدة الذي يُستشف منه رأيه ومذهبه الاصولي في تعدد أنواع الأسباب فمنها العادي ومنها السبب العقلي والشرعي وقد يكون منها بمعنى العلة فقد تناولت في هذا البحث جميع ماذكره داماد عن السبب في جانبه الاصولي والذي يعد من اقسام الحكم الوضعي الذي يشترك مع الحكم التكليفي لإصدار الحكم في مسائل الشرع.

Anahtar Kelimeler

السبب, العلة, الأحكام، الوجوب، الحكم الوضعي

The Cause (Reason) Idea of Shaikhizada Damadafandi About Majmaʿu’l-Anhur fî Sharhi Multeka’l-Abhur

Öz

Cause (Reason) is one of the main issues that indicates the ob-servance of human interests in the Shari'ah. Sharia is based on ease in terms of the provisions that must be followed, so that they learn the rules by knowing the apparent reasons. By knowing the reasons for the Shari'ah provisions, the responsible is prevented from suspending the Shari'a provisions. The reason for this was that in each of the events, especially after the revelation was interrupted, the taxpayers faced the difficulty of the Shari's address. That is why, as a require-ment of Allah's wisdom, he clearly reveals the reasons to His serv-ants. When causes arise, judgments come into being. The reason is an apparent and stable quality, and there is a narrative evidence that it is the descriptor of the shari'a decree. Imam Shaikhîzade Damad Efendi is one of those who care about reason in his work named Majmaʿu’l-Anhur fî Sharhi Multeka’l-Abhur. Reason had a wide place in his fiqh book. He plunged into the river of usûl (metod) and spoke of many examples where he could distinguish his own opinion and his sect of usûl from many types of reasons. Among these, there are normal rea-sons, rational reasons and sharî reasons. He uses them in the sense of sickness (illat) In this research, in terms of fiqh method, what Damad Afandi mentioned about the reason, which is considered as one of the parts of the common provision, whose proposal is in common with the decree, in order to make a provision in the issues of sharia is dis-cussed.

Anahtar Kelimeler

Reason, Cause, responsible, Vucubs, Vazî judgment

Kaynakça

• Ahmed Muhtar Ömer vd. Mucemü’l-luğati’l-Arabiyye el-Muasır. Beyrut: Alemü’l-Kütüb, 1. Basım, 1429/2008.
• Alaeddin el-Buhârî, Abdülaziz b. Ahmed b. Muhammed. Keşfü’l-hafâ ‘an Usûli Fahri’l-İslam el-Bezdevî. thk. Abdullah Mahmud Muhammed Ömer. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1418/1997.
• Alauddin Kâsânî, Ebu Bekir b. Mesud b. Ahmed el-Hanefî, Bedai‘u’s-sanai‘ fi tertibi’ş-şerai‘. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 1986.
• Bermâvî, Şemsüddin Muhammed b. Abdüddaim. el-Fevâidü’s-seniyye fi Şerhi’l-Elfiyye. thk. Abdullah Ramazan Musa. Gize: Mektebetü’l-Teviye, Medine-i Münevvere: Daru’n-Nasiha, 1. Basım, 1436/2015.
• Bezdevî, Ebü’l-Hasan Fahrü’l-İslam Ali b. Muhammed b. el-Hüseyn b. Abdülkerim. Usûlü’l-Bezdevî Kenzü’l-vusûl ila marifeti’l-usûl. Karaçi: Câvid Press, ts. Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail el-Ca‘fî. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ el-Muhtsar. nşr. Mustafa Dîb Boğa. Beyrut: Dâru İbn Kesir, 1. Basım, 1987.
• Damad, Abdurrahman b. Muhammed b. Süleyman el-Gelibolulî Şeyhîzâde. Mecme‘u’l-enhur fi Şerhi Mülteka’l-ebhur. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 2016.
• Gazzâlî, Ebu Hamid Muhammed b. Muhammed et-Tusî. Şifâü’l-ğalil fi beyani’ş-şebehi ve’l-muhil ve mesâliki’t-talil. thk. Hamd el-Kubeysî. Bağdat: Matbaatü’l-İrşad, 1. Basım, 1390/1971.