İbn Cinnî’nin el-Hasâis İsimli Eserinde Nahvî Hüküm

Yıl 2022, Cilt: 7 Sayı: 1, 51 - 76, 30.06.2022

Ahmet Kasap

https://doi.org/10.56108/ujte.1100679

Öz

İlmi nahiv, Arap dili ve kurallarını anlama aracılığıyla Kur’ân’a hizmet için ortaya konulan Arap bilimlerindendir. İlmi nahvin gelişiminde; vazı ve oluşum, gelişim, olgunluk, tercih ve tasnif olamk üzere dört aşama vardır. Sözü geçen aşamaların her birinin diğerinden farklı özellikleri ve kendisine özel nahiv terimleri bulunmasına rağmen bunlar birbiri içine girmiş şekilde ortaya çıkmışlardır. Bu çalışmada, İbn Cinnî’nin Arap gramerine ait ilk kitaplardan olan el-Hasâis isimli eseri aracılığıyla nahvî hüküm ve kısımları inecelenmektedir. Nahvî hüküm, bir şey hakkında hüküm vermek anlamına gelen isnâdtır. Örneğin (زَيْدٌ مُجْتَهِدٌ) cümlesinde Zeyd’e çalışkandır diye hüküm vermek gibi. Mahkûmün bih’e müsned, mahkûmün alyh’e müsnedün ileyh denilir. Yine Mahkûmün bih; kendisi ile bir şeye hüküm verilen, mahkûmün aleyh; kendisine bir şey hüküm edilen, asıl olarak nahvî hüküm; i‘râb ve binâ, fer’î olarak nahvî hüküm; raf‘, nasb, cer ve cezimdir. Nahvî hükmün vasfı ise vacip, mümteni, hasen, kabîh, hilâfü’l-ûlâ ve câiz ale’s-sevâ gibi vasıflardır.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili, İbn Cinnî, Kitâbü’l-Hasâis, Nahvî Hüküm, İ‘r’ab ve Binâ

الحكم النحوي عند ابن جني من خلال كتابه الخصائص

Öz

إنَّ علم النحو من العلوم العربية والتي نشأتْ لخدمة القرآن الكريم من خلال فهم اللغة العربية وقواعدها وقد مرّ علم النحو في نشأته بأربعة أطوار، كان أولها طور الوضع والتكوين ثم طور النشأة والنمو، والنضج والكمال، وطور الترجيح والبسط في التصنيف، وكانت هذه المراحل متداخلة رغم تمايزها وتطوّر كل مرحلة عن سابقاتها، وفي كل طور من الأطوار كانت المصطلحات النحوية تتطور، فهذا البحث يدرس الحكم النحوي وأنواعه من خلال كتاب ابن جني الخصائص، الذي كان من أوائل كتب اللغة، والحكم النحوي هو الإسناد وهو الحكم بشيء على شيء، كالحكم على زيد بالنشاط في جملة (زيدُ مجتهدُ)، والمحكوم به يسمى مسندا، والمحكوم عليه يسمى مسندا إليه، فالمسند ما حكمت به على شيء والمسند إليه ما حكمت عليه بشيء، فالحكم النحوي ينقسم الى الحكم النحوي الرئيسي وهو الإعراب والبناء والفرعي وهو الرفع والنصب والجر والجزم. ويوجد للحكم النحوي وصْفٌ مثل الواجب، والممنوع، والحسن، والقبيح، وخلاف الأولى، وجائز على السواء.

Anahtar Kelimeler

: اللغة العربية، ابن جني، كتاب الخصائص, ، الحكم النحوي, ، الإعراب والبناء

The Grammatical Judgment of Ibn-Jinni via his book Characteristics

Öz

Grammar is one of the Arabic language sciences that arose to serve the Holy Qur’an through understanding the Arabic language and its rules. Grammar passed through four phases in its inception, the stage of placement and formation, the stage of emergence and growth, the stage of maturity and perfection, the stage of weighting and numeracy in classification. These stages were overlapping despite the differentiation and development of each stage from its predecessors, in each of the stages were grammatical terms. This research studies the grammatical judgment and its types through the book of Ibn Jinni “Al-Khasais”, which was one of the first books of the Arabic language. The grammatical judgment is attribution and ruling by something over something/someone, like ruling on Zayd by hard-working in the sentence (Zayd mujtahid). The (Musnad) is what is ruled by, the (Musnad Elayh) is what is ruled on. The main grammatical ruling is syntax and construction, the sub-grammatical ruling is the nominative, accusative, genitive and assertive and the description of the grammatical ruling is the obligatory, the forbidden, the good, the ugly, the difference of the first and equally permissible.

Anahtar Kelimeler

Arabic language, Ibn-Jinni, the book of “Al-Khasais”, grammatical judgment, syntax and construction

Kaynakça

• Abbâs Hasan, en-Nahvü’l-vâfî, Kahire: Dâru’l-Meârif, 2018.
• Ebû Hayyân el-Endelüsî, Ebû Hayyân Muhammed b. Yûsuf b. Alî b. Yûsuf b. Hayyân el-Endelüsî. et-Teẕyîl ve’t-tekmîl fî şerḥi’t-Teshîl. thk. Hasan Hindâvî. Dımeşk: Dâru’l-Kalem, ts.
• Ebû’l-İrfân Muhammed b. Alî eş-Şâfiî. Hâşiyetü’s-Sıbân alê şerhi’l-eşmûnî li elfiyyeti İbn Mâlik. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997. Halîl b. Ahmed, Ebû Abdirrahmân el-Halîl b. Ahmed b. Amr b. Temîm el-Ferâhîdî (el-Fürhûdî). Kitâbü’l-ʿAyn. thk. Mehdî el-Mahzûmî & İbrâhîm es-Sâmiâî. Beyrut: Mektebetü’l-Hilâl, ts.
• Hâzimî, Ahmed b. Amr b. Müsâid el-Hâzimî, Fethu Rabbi’l-beriyye fî şerh nazmi’l-Âcu’r- rûmiyye. Mekke: Mektebetü’l-Esedî. 2010.
• İbn Cinnî, Ebü’l-Feth Osmân b. Cinnî el-Mevsılî el-Bağdâdî. el-Ḫaṣâʾiṣ. Kahire: el-Hey’etü’l-Mısrıyye el-Âmm, ts.
• İbn Cinnî, Ebü’l-Feth Osmân b. Cinnî el-Mevsılî el-Bağdâdî. el-Lümaʿ fi’l-ʿArabiyye. thk. Fâiz Fâris. Kuveyt: Dâr’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, 1972.
• İbn Cinnî, Ebü’l-Feth Osmân b. Cinnî el-Mevsılî el-Bağdâdî. el-Muḥteseb fî tebyîni vücûhi şevâẕẕi’l-ḳırâʾât ve’l-îżâḥ ʿanhâ. Kahire: Vizâretü’l-Evkâf, 1999.
• İbn Cinnî, Ebü’l-Feth Osmân b. Cinnî el-Mevsılî el-Bağdâdî. el-Münṣıf. Beyrut: Dâru İhyâi Türâsi’l-Kadîm, 1954.
• İbn Cinnî, Ebü’l-Feth Osmân b. Cinnî el-Mevsılî el-Bağdâdî. Sırru ṣınâʿati’l-iʿrâb. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Fâris b. Zekeriyyâ b. Muhammed er-Râzî el-Kazvînî el-Hemedânî. Mücmelü’l-luġa,thk. Züheyr Abdülmuhsin Sultân. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1986. İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Fâris b. Zekeriyyâ b. Muhammed er-Râzî el-Kazvînîel-Hemedânî. Muʿcemü meḳāyîsi’l-luġa, thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn. Beyrut: