Müsnedün İleyhin Tevâbi‘ Unsurlarla İfade Ettiği Anlamsal Yorumlar -Sekkâkî’nin Miftâḥu’l-ʿulûm’u Bağlamında-

Yıl 2022, Cilt: 7 Sayı: 1, 169 - 187, 30.06.2022

Abdullah Hacıbekiroğlu

https://doi.org/10.56108/ujte.1114753

Cited By: 1

Öz

Belâgat ilminde cümlenin temel rükünleri olan müsnedün ileyh ve müsnede ilişkin hâller meânî bölümünde incelenmektedir. Belâgatçılar, müsnedün ileyhin (özne) hazfi-zikri, ma‘rife-nekre olması, takdim-tehiri, tevâbi‘ ögeler ile fasıl zamiri alması vb. konularla isnadın önemli bir kısmını farklı belâgī yönleriyle ele almaktadır. Aynı şey cümlenin diğer rüknü olan müsned (yüklem) için de yapılmaktadır. Ma‘rife bir müsnedün ileyhin sıfat, tekit, bedel, atf-ı beyân, atf-ı nesak denilen tevâbi‘ unsurlar ile fasıl/ayırma zamiri alması cümleye pek çok belâgī nükte kazandırmaktadır. Bir cümlede müsnedün ileyhin tâbi/bağlı kelimeler ya da fasıl zamiri alması ile almaması sözdizimsel açıdan aynı şey değildir. Her ne kadar tevâbi‘ ögeler ile fasıl zamiri cümlenin esasına taalluk eden sözcükler olmasa da ma‘rife müsnedün ileyhin bunları alması hem kastı açık ve anlaşılır kılmakta hem de farklı semantik yorumlar ile cümleye anlam zenginliği katmaktadır. Ebû Ya‘kūb es-Sekkâkî, ma‘rife bir müsnedün ileyhin sıfat alması durumunda cümlenin beyân, medih-zem, tahsis ve tekit gibi vurgulu anlamlarla etkilendiğini belirtmektedir. Tekit edilmesi durumunda yanlış anlama önlenmekte veya umumi anlam işaret edilmektedir. Atf-ı beyân ile daha fazla izah edilmekte atf-ı nesak ile de detaylandırılmakta, hükmü değiştirmekte veya açıklamaktadır. Müsnedün ileyh bedel aldığında daha fazla açıklığa kavuşturma ve pekiştirme kastı güdülmektedir. Fasıl zamiri alması hâlinde de müsned, müsnedün ileyhe tahsis edilmektedir. Bu çalışmada, ma‘rife bir müsnedün ileyhin aldığı tevâbi‘ unsurlar ile fasıl zamirinin sözdizimdeki farklı belâgī ve anlamsal yorumları Sekkâkî’nin Miftâḥu’l-ʿulûm’u bağlamında ele alınmıştır. Ma‘rife müsnedün ileyhin kasta bağlı olarak tâbi sözcükler ve fasıl zamiri alması cümlenin semantik boyutunu değiştirmektedir. Sekkâkî’ye göre müsnedün ileyhin tevâbi‘ ögeleri almasının bağlamsal gerekçeleri de ayrıca vurgulanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Belâgat, Müsnedün ileyh, Müsned, Tevâbi‘, Sekkâkî, Anlam.

التعليقات البلاغية التي أفاد المسند إليه بالتوابع -دراسة حول مفتاح العلوم للسكاكي-

Öz

في علم البلاغة يُنظر في القضايا المتعلقة بالمسند إليه والمسند، وهما ركنان أساسيان للجملة في علم المعاني. يتعامل البلاغيون مع جزء كبير من الإسناد بجوانبه البلاغية المختلفة مع قضايا مثل حذف المسند إليه وذكره، كونه معرفة ونكرة، تقديمه وتأخيره وأخذه بالتوابع وضمير الفصل. وينطبق الشيء نفسه على المسند، وهو الركن الآخر للجملة.

Anahtar Kelimeler

البلاغة, المسند إليه, المسند, السكاكي, المعنى

Semantic Interpretations Expressed by Musnad Ilayh with Tawābiʿ Elements -In the Context of Abū Yaʿḳūb al-Sakkākī’s Miftāḥ al-ʿulūm-

Öz

Abstract
In the science of rhetoric, the cases related to al-musnad ilayh and musnad, which are the basic elements of the sentence, are examined in the maʿānī section. Rhetoricists deal with a significant part of the isnād with its different rhetorical aspects, with issues such as the musnad ilayh (subject) ḥadhf-dhikr, being maʿrifa-nakira, presentation (taḳdīm)-postponement (teʾk̲h̲īr), tawābiʿ (sentence expansion) elements and separating pronouns. The same is done for musnad (predicate), which is the other pillar of the sentence. The fact that maʿrifa a musnad ilayh receives the adjective, tawkīd, badal, ʿatf al-bayān, ʿatf al-nasaq and the tawābiʿ elements called separating pronoun adds a lot of eloquence to the sentence. In a sentence, musnad ilayh taking subordinate words or separating pronouns and not taking them are not the same thing. Although the tawābiʿ elements and the separating pronoun are not words that relate to the essence of the sentence, the fact that maʿrifa musnad ilayh takes them both makes the intent clear and understandable and adds a richness of meaning to the sentence with different semantic interpretations. Abū Yaʿḳūb al-Sakkākī states that if a maʿrifa is a musnad ilayh, the sentence is affected by emphatic meanings such as declaration, praising-dispraising, specialization and tawkīd. In case of falsification, erroneous assumption is avoided or the general meaning is indicated. It is explained more with ʿatf al-bayān and detailed with ʿatf al-nasaq, changing or declaring the provision. When it takes a badal, it is intended to further clarify and reinforce. In case of taking a separating pronoun, musnad is allocated to musnad ilayh. In this study, the elements of tawābiʿ that a maʿrifa musnad ilayh and the different eloquent and semantic interpretations of the separating pronoun in the syntax are discussed in the context of al-Sakkākī’s Miftāḥ al-ʿulūm. The fact that maʿrifa musnad ilayh takes tawābiʿ elements and separating pronoun depending on the caste changes the semantic dimension of the sentence. According to al-Sakkākī, the contextual reasons for musnad ilayh’s taking the elements of tawābiʿ are also emphasized.

Anahtar Kelimeler

al-Balāgha, al-Musnad ilayh, al-Musnad, Tawābiʿ, al-Sakkākī, Meaning.

Kaynakça

• Bolelli, Nusrettin. Arapça Dilbilgisi Nahiv Sarf ve Terimleri. İstanbul: Yasin Yayınevi, 2006.
• Bulut, Ali. Belâgat Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı (İFAV) Yayınları, 2015.
• Cürcânî, Ebû Bekr Abdülkāhir b. Abdirrahmân b. Muhammed. Delâʾilü’l-iʿcâz. thk. Mahmûd Muhammed Şâkir. Kahire: Mektebetü’l-hâncî, 1404/1984.
• Cürcânî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Alî es-Seyyid eş-Şerîf. el-Ḥâşiye ʿale’l-Muṭavvel şerḥu Telḫîṣi Miftâḥi’l-ʿUlûm (fî ʿulûmi’l-belâġa). thk. Reşîd A‘razî. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1428/2007.
• Cürcânî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Alî es-Seyyid eş-Şerîf. el-Miṣbâḥ fî Şerḥi’l-Miftâḥ. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2009.
• Çörtü, M. Meral. Arapça Dilbilgisi Nahiv. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 8. Basım, 2009.
• Dakr, Abdülganî. Muʿcemü’l-ḳavâʿidi’l-ʿArabiyye fi’n-naḥv ve’t-taṣrif ve ẕüyyile bi’l-imlâ. Dımaşk: Dârü’l-kalem, 1406/1986.
• Dayf, Şevkī. el-Belâġa: Teṭavvür ve târîḫ. Kahire: Dârü’l-maârif, 9. Basım, 1983.
• Durmuş, İsmail. “Ebû Ya‘kūb es-Sekkâkî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36/332-334. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Galâyînî, Mustafa. Câmiʿu’d-dürûsi’l-ʿArabiyye. 3 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-asriyye, 1414/1993.
• Hasan, Abbas. en-Naḥvü’l-vâfî: meʿa rabṭihi bi’l-esâlîbi’r-refîʿa ve’l-ḥayâti’l-luġaviyyeti’l-müteceddide. 4 Cilt. Kahire: Dârü’l-maârif, 3. Basım, 1973.
• Hâşimî, Ahmed b. İbrâhîm b. Mustafâ es-Seyyid. Cevâhirü’l-belâġa fi’l-meʿânî ve’l-beyân ve’l-bedîʿ. Beyrut: el-Mektebetü’l-asriyye, 1999.
• Hâşimî, Ahmed b. İbrâhîm b. Mustafâ es-Seyyid. el-Ḳavâʾidü’l-esâsiyye li’l-luġati’l-ʿArabiyye. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1354.
• İbn Akīl, Ebû Muhammed Bahâüddîn Abdullah b. Abdirrahmân b. Abdillâh b. Akīl el-Hemedânî. Şerḥu Elfiyyeti İbn Mâlik (Şerḥu İbn ʿAḳīl ʿalâ Elfiyyeti İbn Mâlik). 2 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-asriyye, 1409/1988.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdullāh b. Yûsuf b. Ahmed b. Abdillâh. Şerḥu Ḳaṭri’n-nedâ ve belli’ṣ-ṣadâ. thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamîd. Beyrut: el-Mektebetü’l-asriyye, 2. Basım, 1418/1997.
• Kur’ân-ı Kerîm ve Açıklamalı Meâli. çev. Hayrettin Karaman vd. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2005.
• Kazvînî, Ebü’l-Meâlî Celâlüddîn el-Hatîb Muhammed b. Abdirrahmân b. Ömer b. Ahmed. el-Îżâḥ fî ʿulûmi’l-belâġa. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1985.
• Matlûb, Ahmed. el-Belâġa ʿinde’s-Sekkâkî. Bağdat: Menşûrâtu Mektebeti’n-Nahda, 1384/1964.
• Matlûb, Ahmed. Muʿcemü’l-muṣṭalahati’l-belaġıyye ve teṭavvürühâ. 3 Cilt. Bağdat: Matbûâtü’l-Mecmai’l-İlmiyyi’l-Irâkî, 1403/1983.
• Saîdî, Abdülmüteâl. Buġyetü’l-Îżâḥ li-Telḫîṣi’l-Miftâḥ fî ʿulûmi’l-belâġa. 4 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-âdâb, 1420/1999.
• Saîdî, Abdülmüteâl. el-Belâġatü’l-ʿâliye: ʿİlmü’l-meʿânî. Kahire: Mektebetü’l-âdâb, 2. Basım, 1411/1991.
• Saraç, M. A. Yekta. Klâsik Edebiyat Bilgisi: Belâgat. İstanbul: Gökkubbe Yayınları, 9. Basım, 2011.
• Sekkâkî, Ebû Ya‘kūb Sirâcüddîn Yûsuf b. Ebî Bekr (b.) Muhammed b. Alî. Miftâhu’l-Ulûm: Belâgat. çev. Zekeriya Çelik. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2017.
• Sekkâkî, Ebû Ya‘kūb Sirâcüddîn Yûsuf b. Ebî Bekr (b.) Muhammed b. Alî. Miftâḥu’l-ʿulûm. thk. Abdülhamîd Hindâvî. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1420/2000.
• Teftâzânî, Sa‘düddîn Mes‘ûd b. Fahriddîn Ömer b. Burhâniddîn Abdillâh. el-Muṭavvel şerḥu Telḫîṣi Miftâḥi’l-ʿUlûm. thk. Abdülhamîd Hindâvî. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 3. Basım, 1971.
• Ubâde, Muhammed İbrâhîm. Muʿcemü’l-muṣṭalahâti’n-naḥv ve’ṣ-ṣarf ve’l-ʿarûż ve’l-ḳâfiye. Kahire: Mektebetü’l-âdâb, 1432/2011.
• Uzun, Tacettin. Arapça Sarf-Nahiv Terimleri Sözlüğü. Konya: Damla Ofset, 1997.
• Yâkūt, Ebû Abdillâh Şihâbüddîn Yâkūt b. Abdillâh el-Hamevî. Muʿcemü’l-üdebâʾ: İrşâdü’l-erîb ilâ maʿrifeti’l-edîb. thk. İhsân Abbâs. 7 Cilt. Beyrut: Dârü’l-garbi’l-İslâmî, 1414/1993.
• Yıldırım, Abdullah. Sekkâkî’de Belâgat Tasavvuru. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020.
• Yurttaş, Tahsin. Arap Dilinde Sözdizim ve Anlamsal Yorum (Mukaddem Mef’ûl ve Kur’ân’daki Uygulamaları). Ankara: Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed. el-Mufaṣṣal fî ʿilmi’l-ʿArabiyye. Beyrut: Dârü’l-cîl, 2. Basım, ts.
• Ziriklî, Hayreddin. el-Aʿlâm: Ḳāmûsü terâcim li-eşheri’r-ricâl ve’n-nisâ mine’l-ʿArab ve’l-müstaʿrebîn ve’l-müsteşriḳīn. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-ilm li’l-melâyîn, 15. Basım, 2002.