Okul Öncesi Dönem Çocuklarının Prososyal Davranışları ile Anne-Baba ve Çocuk İlişkisinin İncelenmesi

Yıl 2025, Cilt: 7 Sayı: 1, 34 - 43, 30.06.2025

Burcu Bağcı Çetin

https://doi.org/10.47770/ukmead.1578288

Öz

Araştırmada, 4-6 yaş aralığındaki çocukların prososyal davranışları ve anne-babaları ile olan ilişkilerinin bağlantılı olup olmadığının belirlenerek, anne ve babaların çocuklarıyla ilişkilerinin öğrenim durumları değişkenine göre farklılık gösterip göstermediği incelenmiştir. Araştırmada 110 anne, 110 baba ve çocuğu çalışma grubunu oluşturmuştur. Araştırma verileri Genel bilgi formu, Çocuk Prososyallik Ölçeği (Öğretmen Formu) ve Çocuk Ana-Baba İlişki ölçeği aracılığıyla toplanmıştır. Araştırmada, çocukların prososyal davranışları ile anne-çocuk olumlu ilişki, anne-çocuk çatışma, anne-çocuk ilişkisi toplamı ve baba-çocuk olumlu ilişki, baba-çocuk çatışma, baba-çocuk ilişkisi toplamı arasında negatif yönlü anlamlı bir ilişki belirlenmiştir. Çocuk-anababa ilişki ölçeğinden alınan puanın düşük olması ebeveyn ile çocuk arasındaki olumlu ilişkiyi göstermektedir. Ebeveynlerin öğrenim durumlarına ilişkin analizlerde; anne-çocuk ve baba-çocuk ilişkisi toplam puanları ile anne ve babanın öğrenim düzeyleri arasında anlamlı fark bulunmuştur.

Anahtar Kelimeler

Anne , baba , çocuk , prososyal davranış

Examination of Preschool Children’s Prosocial Behaviors and Parents-Children Relationships

Öz

In the study, it was determined whether the prosocial behaviors of children between the ages of 4-6 and their relationships with their parents were related and whether the relationships of mothers and fathers with their children differed according to the variable of educational status. 110 mothers, 110 fathers and their children constituted the study group. Data related to the study were collected through the General Information Form, Child Prosociality Scale (Teacher Form) and Child Parent Relationship Scale. In the study, a statistically negative and significant relationship was determined between the prosocial behaviors of children and the mother-child positive relationship, mother-child conflict, mother-child relationship total and father-child positive relationship, father-child conflict, father-child relationship total. The low score obtained from the child-parent scale indicates a positive relationship between the parent and the child. In the analyses related to the educational status of the parents; a significant difference was found between the mother-father-child relationship total scores and father-child relationship total scores and the education level of the mother and father.

Anahtar Kelimeler

Child , father , mother , prosocial behaviors

Kaynakça

• Akgün, E. ve Yeşilyaprak, B. (2010). Çocuk anababa ilişki ölçeği Türkçe formunun geçerlik ve güvenirlik çalışması. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13(24), 44-53.
• Aksoy, S. ve Tatlı, B. (2019). Okul öncesi dönem çocuğu olan babaların çocuklarıyla olan ilişkileri ile babalık rolü algıları arasındaki ilişkinin bazı değişkenler açısından incelenmesi. ÇKÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10(1), 1-22.
• Bağcı, B. ve Öztürk-Samur, A. (2016). Çocuk ve yetişkin prososyallik ölçeklerinin geçerlik güvenirlik çalışması. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 17(3), 59-79.
• Baptista, J., Osoria, A., Martins, E.C., Castiajo, P., Barreto, A.L., Mateus, V., Soares, I., & Martins, C. (2016). Maternal and paternal mental-state talk and executive function in preschool children. Social Development, 26, 129–145. https://doi.org/10.1111/sode.12183.
• Bell, R.Q. (1968). A reinterpretation of the direction of effects in studies of socialization. Psychological Review, 75, 81–95.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç-Çakmak, E., Akgün, Ö.E., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2018). Eğitimde bilimsel araştırma yöntemleri (25. baskı). Pegem Akademi.
• Caprara, G.V., Barbaranelli, C., Pastorelli, C., Bandura, A., & Zimbardo, P. (2000). Prosocial foundations of children’s academic achievement. Psychological Science, 11, 302–306.
• Çakıcı, S. (2006). Alt ve üst sosyoekonomik düzeydeki ailelerin anne-çocuk ilişkilerinin ve aile işlevlerinin anne-çocuk ilişkilerine etkisinin incelenmesi.Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Gazi Üniversitesi.
• Dereli, E. ve Dereli, B.M. (2017). Ebeveyn-çocuk ilişkisinin okul öncesi dönem çocukların psikososyal gelişimlerini yordaması. YYÜ Eğitim Fakültesi Dergisi, 14(1), 227-258. http://dx.doi.org/10.23891/efdyyu.2017.9
• Dunn, J. (1988). The beginnings of social understanding. Harvard University Press.
• Ebil, S., & Erus, S.M. (2023). Temperament and parent-child relationship as predictors of prosocial behavior of 60-72-month-old children. International Online Journal of Primary Education (IOJPE), 12(3), 180-198. https://doi.org/10.55020/iojpe.1174856
• Eisenberg, N., & Mussen, P. (1989). The roots of prosocial behavior in children. Cambridge, England: Cambridge University Press.
• Eisenberg, N., Fabes, R.A., & Spinrad, T. L. (2006). Prosocial development. In W. Damon & R. Lerner (Eds.), Handbook of child psychology, social, emotional, and personality development (Vol. 3, pp. 646–702). Hoboken, NJ: John Wiley & Sons.
• Eisenberg, N., Smith, C.L., & Spinrad, T. L. (2011). Effortful control: Relations with emotion regulation, adjustment, and socialization in childhood. In K.D. Vohs, & R.F. Baumeister (Vol. Eds.), Handbook of self-regulation: Research, theory, and applications (2nd edn, pp. 263–283). New York: Guilford Press.
• Eisenberg, N., Spinrad, T.L., & Knafo-Noam, A. (2015). Prosocial development. In M.E. Lamb, & C. Garcia Coll (Vol. Eds.), R.M. Lerner (Series Ed.), Handbook of child psychology, Vol. 3, Social, emotional, and personality development (7th edn, pp. 610–656). New York: Wiley.
• Ferreira, T., Cadmina, J., Matias, M., Vieira, J. M., Leal, T., & Matos, P.M. (2016). Preschool children’s prosocial behaviour: The role of mother-child, father-child and teacher-child relationships. Journal of Child and Family Studies, 525, 1829–1839. https://doi.org/10.1007/s10826-016-0369-x.
• Frankel, K. A., & Bates, J. E. (1990). Mother-toddler problem solving: Antecedents in attachment, home behavior, and temperament. Child Development, 61(3), 810–819. https://doi.org/10.2307/1130965
• Games, P.A. (1971). Multiple comparisons of means. American Educational Research Journal, 8, 531-564.
• Garner, P.W., Dunsmore, J.C., & Southam-Gerrow, M. (2008). Mother–child conversations about emotions: Linkages to child aggression and prosocial behavior. Social Development, 17(2), 259-277. https://doi.org/10.1111/j.1467-9507.2007.00424.x
• Gözübüyük, A. (2020). Okul öncesi dönem çocuklarının motivasyon düzeyleri ile baba-çocuk ilişkisi ve bağlanma biçimleri arasındaki ilişkinin incelenmesi (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi.
• Grusec, J.E., & Goodnow, J.J. (1994). Impact of parental discipline methods on the child’s internalization of values: A reconceptualization of current points of view. Developmental Psychology, 30, 4–19.
• Grusec, J.E., & Hastings, P.D. (Eds.) (2015). Handbook of socialization. Guilford Press. Gülümser, A, Bozoğlu, H. ve Pekşen, E. (2013). Araştırma ve deneme metotları (3.baskı). Ondokuzmayıs Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Ders Kitabı:48, Samsun
• Güzel, H. (2019). 3-6 yaş çocuğu olan babaların çocuklarıyla ilişkilerinin incelenmesi (Gaziantep Örneklemi). 6.Uluslararası Multidisipliner Çalışmaları Kongresi (26-27 Nisan 2019, Gaziantep, Türkiye) Eğitim Bilimleri Tam Metin Bildiri Kitabı, 245-49
• Han, Z.R., Qian, J., Gao, M., & Dong, J. (2015). Emotion socialization mechanisms inking Chinese fathers’, mothers’, and children’s emotion regulation: A moderated mediation model. Journal of Child and Family Studies, 24, 3570–3579. https://doi.org/10.1007/s10826-015-0158-y.
• Hoffman, M.L. (2000). Empathy and moral development: Implications for caring and justice. Cambridge University Press.
• Johnson, G., Kent, G., & Leather, J. (2005). Strengthening the parent-child relationship: A review of family interventions and their use in medical settings. Child Care Health Development, 31(1), 25-32.
• Kandır A., & Alpan, Y. (2008). Okul öncesi dönemde sosyal-duygusal gelişime anne-baba davranışlarının etkisi. Aile ve Toplum, 10(4), 33-38.
• Karasar, N. (2015). Bilimsel araştırma yöntemleri. Nobel Yayınları.
• Kochanska, G. (1991). Socialization and temperament in the development of guilt and conscience. Child Development, 62(6), 1379–1392. https://doi.org/10.2307/1130813
• Laible, D.J., Carlo, G., & Raffaelli, M. (2000). The differential relations of parent and peer attachment to adolescent adjustment. Journal of Youth and Adolescence, 29, 45–59.
• Lerner, R.M., Brentano, C., Dowling, E.M., & Anderson, P.M. (2002). Positive youth development: Thriving as a basis of personhood and civil society. New Directions for Youth Development, 95, 11–34.
• Luengo-Kanacri, B.P., Pastorelli, C., Eisenberg, N., Zuffian_o, A., & Caprara, G.V. (2013). The development of prosociality from adolescence to early adulthood: The role of effortful control. Journal of Personality, 81, 302–312.
• Martin, A., Ryan, R.M., & Brooks-Gunn, J. (2010). When fathers’ supportiveness matters most: Maternal and paternal parenting and children’s school readiness. Journal of Family Psychology, 24(2), 145–155. https://doi.org/10.1037/a0018073.
• Meuwissen, A., & Englund, M.M. (2016). Executive function in at-risk children: Importance of fatherfigure support and mother parenting. Journal of Applied Developmental Psychology, 44, 72–80. https://doi.org/10.1016/j.appdev.2016.04.002.
• Myers, S., & Pianta, R.C. (2008). Developmental commentary: Individual and contextual influences on the student-teacher relationships and children’s early problem behaviors. Journal of Clinical Child and Adolescent Psychology, 37, 600–608.
• Newton, E. K., Laible, D., Carlo, G., Steele, J.S., & McGinley, M. (2014). Do sensitive parents foster kind children, or vice versa? Bidirectional influences between children’s prosocial behavior and parental sensitivity. Developmental Psychology, 50, 1808–1816.
• Özkan, T. (2014). Çocuğu okul öncesi eğitim kurumuna devam eden babalara uygulanan baba katılım programının baba-çocuk ilişkisi üzerine etkisi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Gazi Üniversitesi.
• Özyürek, A. (2004). Kırsal bölge ve şehir merkezinde yaşayan anne-babaların çocuk yetiştirme tutumlarının incelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Gazi Üniversitesi.
• Özyürek, A., ve Tezel-Şahin, F. (2005). 5-6 yaş grubunda çocuğu olan ebeveynlerin tutumlarının incelenmesi. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 25(2), 19-34.
• Pastorelli, C., Lansford, J. E., Kanacri, B.P.L. Malone, P.S., Giunta, L.D., Bacchini, D., Bombi, A.S., et al. (2016). Positive parenting and children’s prosocial behavior in eight countries. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 57(7), 824–834. https://doi.org/10.1111/jcpp.12477
• Pianta, R.C., Nimetz, S.L., & Bennett, E. (1997). Mother–child relationships, teacher–child relationships and adjustment in preschool and kindergarten. Early Childhood Research Quarterly, 12(3), 263-280.
• Putnick, D.L., Bornstein, M.H., Lansford, J.E., Malone, P.S., Pastorelli, C., Skinner, A.T., Sorbring, E., et al. (2015). Perceived mother and father acceptance-rejection predict four unique aspects of child adjustment across nine countries. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 56, 923–932.
• Sameroff, A. (1975). Transactional models in early social relations. Human Development, 18, 65–79.
• Saygı, D. ve Uyanık-Balat, G. (2013). Anasınıfına devam eden çocuğu olan annelerin çocukları ile ilişkilerinin incelenmesi. International Journal of Human Science, 10(1), 844-862.
• Seçer, Z., Çeliköz, N. ve Yaşa, S. (2007). Bazı kişisel özelliklerine göre okulöncesi eğitim kurumlarına devam eden çocukların babalarının babalığa yönelik tutumları. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 18, 425-438.
• Simkiss, D.E., MacCallum, F., Fan, E.E.Y., Oates, J.M., Kimani, P.K., & Stewart-Brown, S. (2013). Validation of the mothers object relations scales in 2-4 year old children and comparison with the child-parent relationship scale. Healthand Quality of Life Outcomes, 11(1), 11-49. https://doi.org/10.1186/1477-7525-
• Şendoğdu, M.C. (2000). Anaokuluna devam eden 5-6 yaş çocuklarının anne-babalarını algılamaları ile anne babaların kendi tutumlarını algılamaları arasındaki ilişki (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi.
• Şener, Ş. ve Karacan, E. (1999). Anne-bebek çocuk etkileşiminde olumlu ve olumsuz özellikler. (Ed: Aysel Ekşi). Ben hasta değilim. İstanbul: Nobel Yayınevi.
• Tabachnick, B.G., & Fidell, L.S. (2015). Çok değişkenli istatistiklerin kullanımı. Nobel Akademik Yayıncılık.
• Ural, O., Güven, G., Efe-Azkeskin, K., Sezer, T., Yılmaz, E., Akşin, E. ve Bayındır, D. (2015). Okul öncesi dönemde çocuğu olan annelerin kabul-red düzeyleri ile sosyal davranış denetimleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3(14), 456-471.
• Uyanık, Ö., Kaya, Ü.Ü., Kızıltepe, G.İ., ve Yaşar, M.C. (2016). Çocuğu okul öncesi eğitim kurumuna devam eden babaların çocukları ile olan ilişkilerinin incelenmesi. Kuramsal Eğitim Bilim Dergisi, 9(4), 515-531. DOI number: http://dx.doi.org/10.5578/keg.10509
• Uzun, H. ve Baran, G. (2019). Babaların okul öncesi dönemdeki çocuklarıyla ilişkisinin bazı değişkenlere göre incelenmesi. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 15(1), 47-60. https://doi.org/10.17860/mersinefd.518207
• Ünüvar, P. ve Senemoğlu N. (2010). Babaların 3-6 yaş grubu çocuklarıyla geçirdikleri zamanın niteliğini geliştirme. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 27, 55-66
• Williams, K.E., & Berthelsen, D. (2017). The development of prosocial behaviour in early childhood: Contributions of early parenting and self-regulation. IJEC, 49, 73–94. https://doi.org/10.1007/s13158-017-0185-5
• Yağmurlu, B., & Sanson, A. (2009). Parenting and temperament as predictors of prosocial behaviour in Australian and Turkish Australian children. Australian Journal of Psychology, 61, 77–88.
• Zhang, X. (2011). Parent–child and teacher–child relationships in Chinese preschoolers: The moderating role of preschool experiences and the mediating role of social competence. Early Childhood Research Quarterly, 26(2), 192–204.
• Zahn-Waxler, C., Radke-Yarrow, M., & King, R. A. (1979). Child rearing and children's prosocial initiations toward victims of distress. Child Development, 50(2), 319–330. https://doi.org/10.2307/1129406
• Zhou, Q., Eisenberg, N., Losoya, S., Fabes, R.A., Reiser, M., Guthrie, I.K., & Shepard, S.A. (2002). The relations of parental warmth and positive expressiveness to children’s empathy-related responding and social functioning: A longitudinal study. Child Development, 73, 893–915.