TÜRK DÜNYASI’NDA JEOPOLİTİK ÖZNELERİN DEVAMLILIĞI VE ETKİLEŞİMİ*

Yıl 2018, Cilt: 2 Sayı: 2, 143 - 168, 27.12.2018

Dinmuhammed Ametbek

Öz

Türkler geniş bir coğrafyada yaşamalarından dolayı nadiren tek bir devletin çatısı altında yaşamışlardır. Bu nedenle de yüzyıllardır Türk Dünyası’nın farklı jeopolitik merkezlerden oluştuğu görülmektedir. Tarih boyunca bu merkezlerde çeşitli devletler kurulmuş ve devletler arasında devamlılık söz konusu olmuştur. Nitekim özneler arasındaki etkileşim Türk tarihini oluşturmaktadır. Hazar Denizi’ni merkez olarak düşünürsek, karşımıza dört coğrafi bölge ve dört jeopolitik özne çıkmaktadır. Bu jeopolitik öznelere Kuzey Türk Jeopolitik Öznesi, Doğu Türk Jeopolitik Öznesi, Güney Türk Jeopolitik Öznesi ve Batı Türk Jeopolitik Öznesi adlarını verebiliriz. Günümüzde Türk Dünyası’yla ilgili sağlıklı analiz yapabilmek için bu öznelerin oluşum süreci ve aralarındaki etkileşimi bilmek gerekmektedir. 

Anahtar Kelimeler

Jeopolitik, Özne, Türk Dünyası, Süreklilik, Etkileşim

Kaynakça

• AKDEVELİOĞLU, Atay, “İran İslam Cumhuriyeti’nin Orta Asya ve Azerbaycan Politikaları”, Uluslararası İlişkiler, 1(2), Yaz 2004, s. 129-160. ALBAYRAK, Recep, Türklerin İranı: Yakın Gelecek, Cilt 1, Berikan Yayınevi, Ankara 2013. AMETBEK, Dinmuhammed, “Kazak Ulusal Kimliğinin İnşasında Yeni Başkent Astana’nın Önemi”, ANKASAM, 8 Temmuz 2018, https://ankasam.org/kazak-ulusal-kimliginin-insasinda-yeni-baskent-astananin-onemi/, (Erişim Tarihi: 18.09.2018). ATABAKI, Touraj, “Recasting Oneself, Rejecting the Other: Pan-Turkism and Iranian Nationalism”, Willem van Schendel-Erik j. Zuèrcher, der., Identity Politics in Central Asia and the Muslim World: Nationalism, Ethnicity and Labour in the Twentieth Century, I.B.Tauris, 2001, s. 65-84. BUNTÜRK, Seyfettin, “Türkistan’da Rus İşgalleri”, Yeni Türkiye, Türk Dünyası Özel Sayısı, 9(53), s. 339-345. Kadir Ertaç Çelik, “Kazakistan’da Kimlik ve Dış Politika”, Mehmet Seyfettin Erol-Yavuz Gürler, ed., Türk Dünyası 25 Yıllığı, Akçağ Yayınları, Ankara 2016, s. 149-156. ÇELİK, Kadir Ertaç, "Türk Dünyasında Kimlik Oluşumunda Belediyelerin Rolü: Kazakistan Belediyeciliği ve Etimesgut Belediyesi Karşılaştırması", Uluslararası Tarihte Etimesgut Sempozyumu (UTES) Bildiri Kitabı, Cilt 2, Ankara 29-30 Mart 2018, s. 80-96. DEWESEE, Devin, Islamization and the Native Religion of the Golden Horde: Baba Tükles and Conversion to Islam in Historical and Epic Tradition, The Pennsylvania State University Press, Pennsylvania 1994. DOĞAN, D. Mehmet, Türkistan-Türkiye Gergefinde İran, İz Yayıncılık, İstanbul 1996. EKŞİ, Muharrem, “Rusya'nın Kamu Diplomasisi: Dış Politika Davranışlarıyla Çelişme Paradoksu”, Karadeniz Araştırmaları Dergisi, 45, 2015, s. 43-56. EROL, Mehmet Seyfettin, “20. Yıldönümünde Türkiye-Türk Dünyası: Sorunlar, Arayışlar ve Gelecek”, Mehmet Seyfettin Erol-Yavuz Gürler, TÜRKSAV Türk Dünyası 20 Yıllığı: Tahliller, Değerlendirmeler, Öngörüler ve Özeleştiriler, TÜRKSAV, İstanbul 2011, s. 41-50. EROL, Mehmet Seyfettin, “Avrusyacılıktan Türk Avrasyasına Türk Dünyasının Değişen Jeopolitiği”, Mehmet Seyfettin Erol-Yavuz Gürler, TÜRKSAV Türk Dünyası 25 Yıllığı: Tahliller, Değerlendirmeler, Öngörüler, Özeleştiriler, Akçağ Yayınları, Ankara 2016, s. 189-196. EROL, Mehmet Seyfettin, “Büyük Kazakistan Projesi ve 2050 Stratejisi”, Yeni Türkiye, Türk Dünyası Özel Sayısı, 9(54), s. 1564-1568. EROL, Mehmet Seyfettin, “Küresel Güç Mücadelesinde Avrasya Jeopolitiği ve Türk Avrasyası”, Mehmet Seyfettin Erol, der., Küresel Güç Mücadelesinde Avrasya’nın Değişen Jeopolitiği: Yeni Büyük Oyun, Barış Kitap, Ankara 2011, s. 7-52. EROL, Mehmet Seyfettin, “Türk Dünyasının Bütünleşmesinde Kazakistan ve “Aksakal Faktörü””, ANKASAM, 10 Eylül 2018, https://ankasam.org/turk-dunyasinin-butunlesmesinde-kazakistan-ve-aksakal-faktoru/, (Erişim Tarihi: 18.09.2018). EROL, Mehmet Seyfettin-Kadir Ertaç Çelik, “Türk Dünyası’nda İşbirliği Denemesi: Türk Keneşi ve Kazakistan”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 17(2), Kış 2017, s. 15-32. FLINT, Colin, Introduction to Geopolitics, Routledge, New York 2006. Iran Ministry of Foreign Affairs, “Zarif’s Message on 515th Year of Historical Relations Between Iran and Russia”, http://en.mfa.ir/index.aspx?fkeyid=&siteid=3&pageid=1997&newsview=437334, (Erişim Tarihi: 20 Mart 2018). KAFESOĞLU, İbrahim, Türk Milli Kültürü, 34. Basım, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2012. KAŞGARLI, Mahmut, Divanü Lugat-it-Türk, çev. Besim Atalay, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1992. MAFINEZAM, Alidad-Aria Mehrabi, Iran and Its Place among Nations, Praeger, London 2008. NİYAZİ, Mehmed, Türk Devlet Felsefesi, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2013. ÖZDAĞ, Muzaffer, Türkiye ve Türk Dünyası Jeopolitiği, Çetin Güney, der., Avrasya-Bir Vakfı Yayınları, Ankara 2003. ÖZEY, Ramazan, “Türk Dünyası Coğrafyası”, Yeni Türkiye, Türk Dünyası Özel Sayısı, 9(53), s. 144-165. ÖZTUNA, Yılmaz, Büyük Türkiye Tarihi: Türkiye’nin Siyasi, Medeni, Kültür, Teşkilat ve Sanat Tarihi, Cilt: 1, Ötüken Yayınevi, İstanbul 1983. SARAY, Mehmet, “Türkiye ile Yeni Türk Cumhuriyetleri Arasındaki İlişkiler Nasıl Başladı? Bir Uzman Bakışı”, Yeni Türkiye, Türk Dünyası Özel Sayısı, 9(53), s. 87-93. SOBIR, Olimjon, “Türk Keneşi ve Özbekistan”, ANKASAM, 6 Eylül 2018, https://ankasam.org/turk-kenesi-ve-ozbekistan/, (Erişim Tarihi: 18.09.2018). SPULER, Bertold, İran Moğolları: Siyaset, İdare ve Kültür İlhanlılar Devri, 1220-1350, çev. Cemal Köprülü, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 2011. TUATHAIL, Gearóid Ó, Critical Geopolitics: The Politics of Writing Global Space, Routledge, London 1996.