THE IDIOM OF “PASSING BY ONESELF” WITH EXAMPLES FROM DIVAN POETRY

Yıl 2020, Cilt: 4 Sayı: 4, 262 - 274, 31.12.2020

Mustafa Yunus Gümüş

https://doi.org/10.47525/ulasbid.823888

Öz

Idioms, one of the important elements of our language, contribute to the correct expression of

our feelings and thoughts in our daily life. The idioms used as an instrument in expressing a lot with

little words were frequently preferred by divan poets because of this feature. Idioms affected the

sentence used not only in terms of meaning but also in terms of harmony. Idioms that contain many

poetic features such as measure, rhyme, seci (Inner rhyme), repetition have not come out of mind for

centuries and have been adopted by the public. The phrase “pass by oneself” derived from the reflexive

pronoun “itself” has been used to mean more than one meaning, and it has been observed that the

poems it is used contribute to the world of meaning and affect its harmony. In our study, we will try to

explain the phrase “passing by oneself” with examples from divan poetry. 

Anahtar Kelimeler

Turkish language,, Divan poetry, idiom, pass by oneself

DİVAN ŞİİRİNDEN ÖRNEKLER İLE “KENDİDEN GEÇMEK” DEYİMİ

Öz

Dilimizin önemli ögelerinden biri olan deyimler, günlük hayatımızda duygu ve düşüncelerimizi doğru bir şekilde ifade etmemize katkıda bulunur. Az sözle çok şey ifade etmede bir enstrüman gibi kullanılan deyimler, bu özelliğinden dolayı divan şairlerince sıkça tercih edilmiştir. Deyimler, kullanıldığı cümleyi sadece anlam olarak değil ahenk yönünden de etkilemiştir. Ölçü, kafiye, seci, yineleme gibi birçok şiirsel özelliği üstünde barındıran deyimler, yüzyıllar boyunca akıllardan çıkmamış ve halk tarafından benimsenmiştir. Halktan ve halkın kullandığı dilden uzak olduğu iddia edilen divan şiirinde deyimlerin kullanım sıklığı, bu olumsuz eleştirilerin haksız olduğunu göstermesi açısından önemlidir. “kendi” dönüşlülük zamirinden türetilen “kendiden geçmek” deyimi, birden çok anlama gelecek şekilde kullanılmış, kullanıldığı şiirlerin anlam dünyasına katkıda bulunduğu ve ahengini etkilediği görülmüştür. Çalışmamızda “kendiden geçmek” deyimini, divan şiirinden örnekler ile anlatmaya çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

Türk dili, Divan şiiri, Deyim, kendiden geçmek

Kaynakça

• Akalın, Şükrü Halûk, (2011), Türkçe Sözlük, Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Akarsu, Bedia, (1998), Dil-Kültür Bağlantısı, İstanbul: İnkılap Yayınevi.
• Aksoy, Ömer Asım, (1988), Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü, İstanbul: İnkılap.
• Arslan, Mehmet, (2019), Divan Edebiyatında Muamma, Çözülmüş Muamma Örnekleri ve Muamma Çözüm Teknikleri, Prof. Dr. Mehmet Arslan'a Armağan, Sivas: Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları.
• Aslan, Üzeyir, (2019), Kef Geçmek Deyimi Üzerine, Kriter, s. 154-172.
• Atalay, Besim, (1985), Divanü Lugati’t Türk Tercümesi I-II-III, Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Aydemir, Yaşar, Behiştî Divanı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56445,ramazan-behisti-divanipdf.pdf?0, (Erişim Tarihi: 25.09.2020).
• Bektaş, Ekrem, (2007), Muvakkit-zâde Muhammed Pertev Divânı, Malatya: Öz Serhat Yayıncılık.
• Bilgin, Azmi, (2000), Ümmi Sinan Divanı, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Ergin, Muharrem, (1998), Türk Dil Bilgisi, İstanbul: Bayrak.
• Erzen, Mehmet Halil, (2012), İhyâ Dîvânı ve Tahlîli: İnceleme-Tahlîl-Tenkitli Metin, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Doktora Tezi, Van.
• Gürbüz, Mehmet, (2005), Rezmî Divanı, (İnceleme-Metin-İndeks), Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Güven, Meriç, (2015), Türkçede Kendi Zamiri ve Kendi Zamiri İle Oluşmuş Kelime Öbeklerinin Kuruluş Biçimi, Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 8(4), s. 341-356.
• Hatiboğlu, Vecihe, (1982), Türkçenin Sözdizimi, Ankara: DTCF Yayınları.
• Hengirmen, Mehmet, (1999), Dilbilgisi ve Dilbilim Terimleri Sözlüğü, Ankara: Engin Yayınları.
• Irmak, Yılmaz, (2018), Bingöl Halk İnançları ve Uygulamaları, Dil ve Edebiyat Araştırmaları, 17, s. 191-222.
• Kaçalin, Mustafa S. (2008), Kutadgu Bilig – Metin, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Kalkışım, Muhsin, (2013), Şeyh Gâlib Dîvânı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Karapanlı, Gürcan, (2005), Şeyhülislam Muhammed Mekkî Divanı, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Kaşgarlı Mahmud, (2007), Divan-ı Lugati’t Türk Tercümesi, Çev. Besim Atalay, Cilt III, Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Korkmaz, Zeynep, (1992), Gramer Terimleri Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kurnaz, Cemal ve Tatcı, Mustafa, (2001), Ümmî divan şairleri ve Enverî divanı, MEB, Ankara.
• Küçük, Sabahattin (2011), Bâkî Dîvânı, Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Martinet, Andre, (1998), İşlevsel Genel Dilbilim, Çev. Berke Vardar, İstanbul: Multilingual.
• Özbek, Ahmet, (2000), Câzim Divanı (Edisyon Kritik-İnceleme), Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
• Pospelov, Gennady N, (1995), Edebiyat Bilim, Çev. Yılmaz Onay, İstanbul: Evrensel Kültür Kitaplığı Yayınları.
• Şen, Oya, (2010), Göktürk Yazıtlarının Kelime Varlığı, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Şentürk, Nazmi, (1999), Atasözleri Deyimler Özdeyişler, İstanbul: Mutlu.
• Tanyıldız, Ahmet, (2017), Metnin Tekâmülü Açısından Fuzûlî'nin Bir Gazeline Bakış, Edebi Eleştiri Dergisi, 1, s. 33–45.
• Tulum, Mertol ve Tanyeri, M. Ali, (1977), Nev’î Divanı, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Ünalan, Şükrü, (2005), Dil ve Kültür, Ankara: Nobel Yayınevi.
• Üsküplü İshâk Çelebi, (1990), Dîvan Tenkidli Basım, Nşr: Mehmed Çavuşoğlu-M. Ali Tanyeri, İstanbul: Mimar Sinan Üniversitesi Yayınları.
• Vardar, Berke, (1998), Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Abc Kitabevi.
• Yakar, Halil İbrahim, (2002), Gelibolulu Sun‘î Dîvânı ve tahlili, İstanbul Üniversitesi, Doktora Tezi, İstanbul.
• Yazar, İlyas, (2006), Tokatlı Kânî Dîvânı, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, İzmir.
• Yeşil, Yılmaz, (2014), Bir Gelenek, Bir Deyim: Mürekkep Yalamak, Türkbilig, 28, s. 127-132.
• Yıldırım, Ali, (2009), Kâmî Dîvânı (Edirneli Efendi Çelebi) Hayatı, Sanatı, Eserleri ve Dîvânının Tenkitli Metni, MEB Yayınları, Ankara.