KELKİT YÖRESİNDE KULLANILAN ATASÖZLERİNDEN ON SEKİZİ ÜZERİNE BİR İNCELEME

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 2, 506 - 514, 05.05.2021

Ali Çiçek

https://doi.org/10.47525/ulasbid.871326

Öz

Bu makalede, önce atasözü kavramı ve atasözü değerindeki özlü sözlerle ilgili çalışmalardan bazıları üzerinde kısaca durulacak ve ardından Gümüşhane’nin Kelkit ilçesine bağlı Öğütlü köyü ve çevresindeki köylerde devam eden ağız taramalarımdan ve uzun zamandan beri yürütülen atasözü derlemelerinin sonunda elde edilmiş olan dil malzemesinden seçili mahallî 18 atasözünün açıklamaları ele alınacaktır.
Bu çalışma, doküman incelemesi bakımından kısmen nitel; temel veriler açısından da, anılan yörede uzun zamandan beri yapılan ve hâlen sürdürülmekte olan ağız taramalarına dayalı bir derleme çalışması mahiyetindedir. Seçilen bu 18 atasözünün her biri için eldeki atasözü sözlükleri ve bilgisayar taramaları yapılmaya çalışılmış ve tekrarlarından kaçınılmıştır. Şayet seçilen bu sözler, diğer atasözleriyle anlam ve şekil farklılıkları taşıyorsa, bu çalışmaya dâhil edilmiştir. Bu mahallî atasözlerinin anlamları öncelikle bilgilerine müracaat edilen kaynak kişilerin yorumlarına göre verilmiş, bu açıklamaların yeterli olmadığı durumlarda genel sözlüklerden, konuyla ilgili diğer verilerden de yararlanılmıştır.
Bu çalışmanın ana konusunu ağız taramalarından seçilen ve yazının akışı içinde ele alınan mahallî 18 atasözü teşkil etmektedir. Atasözü veya atasözü değerindeki özlü sözlerin ağız çalışmaları yöntemiyle tespit edilmesinde zaman unsuru çok önemlidir. Çünkü uzun bir zaman ve tecrübe ile süzülüp gelen bu özlü sözleri, ağız çalışmalarındaki belli konuşma metinlerinin kapsam ve kayıtlarında olduğu gibi bulmak çok zordur. Bu sözler; daha çok karşılaşılan bir olay, bir durum, sosyal bir davranış sonucunda ifade edilirler.
Atasözleri, deyimler ve özlü sözler toplumların kültürel yapılarını, maddi ve manevi değerlerini veciz bir şekilde açıklarlar. Türkçeye ait söz varlığının bu unsurları, birtakım sırları bugün de bilinemeyen dil denen olağan üstü unsura büyük bir özellik ve güzellik katarlar. Atasözleri veya bu değerdeki sözler, bazen sayfalar dolusu yazılarla anlatılamayan bir durumu, bir düşünceyi birkaç kelime dâhilinde kısa ve kalıplaşmış ifadelerle en çarpıcı bir biçimde açıklarlar. 

Anahtar Kelimeler

atasözü, özlü söz, sözlük, Tükçe, derleme

A STUDY ON EIGHTEEN PROVERBS USED IN KELKIT REGION

Öz

In this article; First of all, some of the works related to the concept of proverbs and proverbial words will be briefly emphasized and later the explanations of 18 local proverbs selected from the dialectical materials I have been conducting in the village of Öğütlü and its surrounding villages in the district of Kelkit in Gümüşhane and the language material obtained from the proverb collection for a long time will be discussed.
This study is qualitative in terms of partial document review; in terms of basic data, it is a compilation study based on dialects that have been carried out for a long time and are still ongoing in the mentioned region. Of these 18 proverbs chosen; some proverbs and idioms dictionaries were searched based on some other sources and their repetitions were avoided. If these selected words differ in meaning and form with other proverbs, they were included in this study. The meanings of these local proverbs were given according to the comments of the source people whose information was consulted. If these explanations were not sufficient, general dictionaries and other relevant data were also used.
The main subject of this study consists of 18 local proverbs selected from dialects and discussed in the course of the article. The element of time is very important in determining the quotations in proverbs or proverbs by dialect studies. Because it is very difficult to find these succinct words that have come through over a long period of time and experience, as in the scope and records of certain speech texts in dialect studies. These words; They are mostly expressed in situations such as an event, a situation, or a social behavior act.
Proverbs, idioms and quotations succinctly explain the cultural structures, material and spiritual values of societies. These elements of Turkish vocabulary add a great feature and beauty to the extraordinary element called language, some of whose secrets are still unknown today. Proverbs, or words at this value, explain in the most striking way a situation, a thought that cannot be explained in pages of articles, with short and stereotyped expressions within a few words.

Anahtar Kelimeler

quotations, proverbs, Turkısh, dictionary

Kaynakça

• AKSAN, D. (2011). Dil, Şu Büyülü Düzen. Ankara: Bilgi Yay.
• AKSOY, Ö. A. (2019). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü 1 Atasözleri Sözlüğü. İstanbul: İnkılâp Kitabevi Yay.
• ALKAYIŞ, M. F. (2009). Dini İçerikli Atasözleri Üzerine. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, C. 8, Sy. 27, s. 287-292.
• AYDOĞAN, R. (2019). Deyimler ve Atasözleri Sözlüğü. Ankara: Evrensel İletişim Yay.
• AYVERDİ, S. (1993). Türkçenin Nakışlar Atasözleri-Deyimler Tekerlemeler-Bilmeceler, (YETİŞ K. haz.). İstanbul: Kubbealtı Neşr.
• https://forum.donanimhaber.com/gumushane-kelkit-yoresel-sozcukleri-ilgi-cekici--33378890.
• Maurice D.-Marcel C.-Maurice L. (1972). Dictionnaire du Français Vivant Bordas, Paris: Bordas.
• SARIKAYA, M. E. (2019). Türk Atasözlerindeki Sosyo-Dini Motifler; Divanu Lügati’t-Türk Örneği, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C.19, Sy.2.
• SERTKAYA, O. F.. (1999). Eski Türklerin Kağan seçimi Üzerine Göktürk Yazıtlarındaki İki Atasözü, İlmi Araştırmalar, 8.
• Şemseddin S. (1998). Kamûs-ı Türkî, İstanbul: Alfa Yay.
• TDK Türkçe Sözlük (2005). Ankara: TDK Yay.
• TİRAŞ, Y. C. - ERTÜRK, H. İ. (2016). Dede Korkut Kitabında Geçen Atasözlerinin Anlamsal İncelemesi ve Türkiye Türkçesindeki Eş Anlamlıları, Journal of Turkish Language and Literature, 2/4, (135-150).
• Tombul, M. (2014). Erzincan Yöresi Atasözleri, Erzincan: Erzincan Valiliği Kültür Yay.
• YILDIRIM, A. (2019).Yeni Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü- Açıklamalı Örnekler, İstanbul: Çevik Matbaacılık.