İSLÂMÎ EDEBİYAT MESELESİ: 1960-2000 YILLARI ARASINDA SÜRELİ YAYINLARDA GELİŞEN BİR EDEBİ TARTIŞMANIN İZLERİNİ ARAMAK

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 3, 963 - 979, 31.08.2022

Bilal Demir

Öz

Türk edebiyatı tarihinde 1960’lı yıllardan itibaren “İslâmî edebiyat” anlayışı bağlamında bir tartışma başlamıştır. Bu tartışma, edebiyat tarihinde pek yer almasa da bir dönemin edebi söylemlerini ve edebiyat ortamını göstermesi açısından önem arz etmektedir. İslamiyet’in ve İslamcılık ideolojisinin hassasiyetleri ile oluşan İslâmî edebiyat anlayışı, edebi eserin içeriğine ve konunun işlenme tarzına dair bir tartışmadır. İslâmî kesimler arasında özellikle 1961 Anayasası’nın kısmen özgürlükçü yapısı sonucu başlayan zengin yayın faaliyetleri, dergicilik çalışmaları ve tercüme hareketi bu edebi anlayışın doğuşunu hazırlamıştır. Ayrıca bu dönemin siyasal, toplumsal ve sosyo-kültürel gelişmeleri bu edebi anlayışın doğuşuna etki eden diğer önemli nedenlerdendir. 1970’li ve 1980’li yıllarda İslâmî edebiyat adı altında bir edebiyat anlayışının tanımlanması ve sınıflandırılması ihtiyacına binaen Türkiye’deki İslâmcı kesim arasında çeşitli görüşler beyan edilmiştir. Dini tanımlı bir edebi anlayışın olup olamayacağı, bu edebi anlayışın kaynağını neyin teşkil edeceği ve edebi eserlerde neyin konu edilip nasıl işleneceği gibi birçok soruyla bu tartışma geliştirilmiştir. 1970’li ve 1980’li yıllarda Büyük Doğu, Diriliş, Edebiyat, Mavera gibi dergiler ile Suffe Kültür Sanat Yıllığı gibi İslâmcı neşriyatta yayımlanan yazı ve soruşturmalarla yürütülen tartışmanın seyri 2000’li yıllara kadar sürmüştür. Bu çalışmada süreli yayınlar etrafında 1960’lı yıllarda başlayan, 1970’li yıllarda çeşitlenen, 1980’li yıllardan itibaren estetik bağlamda değerlendirilen İslâmî edebiyat tartışması ve bu tartışmanın doğuşunu hazırlayan nedenler ile tartışma etrafında belirtilen görüşler ele alınmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Türk Edebiyatı, İslami Edebiyat, Edebi Tartışmalar, İslamcılık

THE ISLAMIC LITERATURE ISSUE: LOOKING AT THE PROGRESS OF A LITERATURE DISCUSSION IN LİTERARY JOURNALS BETWEEN 1960-2000

Öz

In the history of Turkish literature, a debate has started in the context of the understanding of "Islamic literature" since the 1960s. Although this discussion does not take place in the history of literature, it is important in terms of showing the literary discourses and literary environment of a period. The understanding of Islamic literature, which is formed by the sensitivities of Islam and the ideology of Islamism, is a discussion on the content of the literary work and the way the subject is handled. The rich publishing activities, journalism studies and translation movement, which started as a result of the partially liberal structure of the 1961 Constitution, prepared the birth of this literary understanding among the Islamic sections. In addition, the political, social and socio-cultural developments of this period are among the other important reasons that influenced the birth of this literary understanding. In the 1970s and 1980s, various opinions were expressed among the Islamist section in Turkey, based on the need to define and classify a literary understanding under the name of Islamic literature. This discussion has been developed with many questions such as whether there can be a religiously defined literary understanding, what will constitute the source of this literary understanding, and what will be the subject and how it will be handled in literary works. The course of the debate, which was carried out in the 1970s and 1980s with articles and investigations published in magazines such as Büyük Doğu, Diriliş, Edebiyat, Mavera, and in Islamist publications such as the Suffe Kültür Sanat Yıllığı, continued until the 2000s.
In this study, the discussion of Islamic literature, which started in the 1960s around periodicals, diversified in the 1970s, evaluated in the aesthetic context since the 1980s, and the reasons that prepared the birth of this debate and the views expressed around the concept will be discussed.

Anahtar Kelimeler

Turkish Literature, Islamic Literature, Islamism, Literary Discussions

Kaynakça

• “Edebiyatımızda İslâmî Çizgiler”. Kitap-lık. (53: 20-30).
• “İslâmcı Edebiyat’tan Söz Edilebilir mi?” Thema Larousse (1993-94). İstanbul: Milliyet Gazetecilik A.Ş. (6:106).
• AKÇAY, Ahmet Sait (2006). Bellekteki Huriler: İslâmcı Popülist Kültüre Eleştirel Bakış. İstanbul: Selis Kitaplar.
• AKTAY, Yasin (2013). “İslâmcı Siyasetin Yeni Hâlleri ve Söylemleri”. Türkiye’de İslâmcılık Düşüncesi ve Hareketi Sempozyum Tebliğleri. (Ed. İsmail Kara-Asım Öz). İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları. (ss. 817-837).
• AYDIN SATAR, Nesrin (2015). “İslâm ve Edebiyat: Kavramsal Tartışmalar Bağlamında Yeni Bir Çerçeve Denemesi”. IV. Türkiye Lisansüstü Çalışmaları Kongresi - Bildiriler Kitabı. (3: 31-44).
• AYVAZOĞLU, Beşir (2019). Aşk Estetiği. İstanbul: Kapı Yayınları.
• BORA, Tanıl (2017). Cereyanlar: Türkiye’de Siyasi Düşünceler. İstanbul: İletişim Yayınları.
• COŞTU, Kamil (2015). “Tek Parti Dönemindeki Bazı Dinî Yayınların Yasaklanma Sebepleri”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. (33: 97-122)
• ÇALIŞKAN, Âdem (2002). Cumhuriyet Devri İslâmî Türk Edebiyatı (1960-2000). (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ÇAYIR, Kenan (2015). Türkiye’de İslamcılık ve İslâmî Edebiyat. (2. bs.) İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• ÇETİN, Nurullah (2012). Yeni Türk Şiirinde Geleneğin İzleri. (2. bs.). Ankara: Akçağ Yayınları.
• ÇETİN, S. (1990). “Yaşar Kaplan’la Sanat Edebiyat Hakkında”. İslâmî Edebiyat. (3 (2): 28-29.)
• ÇINAR, Menderes (2018). “Kemalist Cumhuriyetçilik ve Islama Kemalizm”. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: İslâmcılık. (Ed. Yasin Aktay). İstanbul: İletişim Yayınları. (5 (6): 157-177).
• DEMİR, Bilal (2021). Modern Türk Öykücülüğünde İslâmî Söylem (1960-1990). (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• EROĞLU, Ebubekir (1982). “İslâmî Edebiyat”. Suffe Kültür Sanat Yıllığı. İstanbul: Suffe Yayınları. (s. 218-221).
• GENCER, Bedri (2013). “Şeriatçılıktan Medeniyetçiliğe İslâmcılık: Bir İslâmcılık Tipolojisine Doğru”. Türkiye’de İslâmcılık Düşüncesi ve Hareketi Sempozyum Tebliğleri. (Ed. İsmail Kara ve Asım Öz). İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları. (s.69-99)
• KAHRAMAN, Hasan Bülent (2014). Türkiye’de Yazınsal Bilincin Oluşumu. İstanbul: Kapı Yayınları. KARA, İsmail (2013). “Türkiye’de İslâmcılık Düşüncesi ve Hareketi Üzerine Birkaç Not”. Türkiye’de İslâmcılık Düşüncesi ve Hareketi Sempozyum Tebliğleri. (Ed. İsmail Kara ve Asım Öz). İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları. (15-46).
• KARA, İsmail (2018a). “Sunuş”. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: İslamcılık. (Ed. Yasin Aktay). İstanbul: İletişim Yayınları. 5 (6): 13-25.
• KARA, İsmail (2018b). “İslamcı Söylemin Kaynakları ve Gerçeklik Değeri”. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: İslamcılık. (Ed Yasin Aktay). İstanbul: İletişim Yayınları. 5 (6): 34-47.
• KARAKOÇ, Sezai (2012). Edebiyat Yazıları II. (4.bs.), İstanbul: Diriliş Yayınları.
• KEMİKLİ, Bilal (2015). Türk İslâm Edebiyatı-Giriş. (5.bs). Bursa: Emin Yayınları.
• KENTEL, Ferhat (2018). “1990’ların İslâmî Düşünce Dergileri ve Yeni Müslüman Entelektüeller”. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce-İslamcılık. (Ed. Yasin Aktay). İstanbul: İletişim Yayınları. (5 (6): 721-781).
• KOÇ, Turan (2019). İslâm Estetiği. İstanbul: İSAM Yayınları.
• KÖPRÜLÜ, M. Fuat (1981). Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• KÖROĞLU, Ahmet (2020). Türkiye’de İslamcı Söylemin Oluşumunda Tercümelerin Etkisi (1960-1990). (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• LEKESİZ, Ömer (2018). “İslâmî Türk Edebiyatı’nın Değişen Yüzü”. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce-İslamcılık. (Ed. Yasin Aktay). İstanbul, İletişim Yayınları. (5 (6): 965-966).
• LEVEND, Agâh Sırrı (1962). Ümmet Çağı Türk Edebiyatı. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• MACİT, Muhsin (1996). Gelenekten Geleceğe. Ankara: Akçağ Yayınları.
• MARAŞ, Mehmet Ali (1982) “Edebiyat Soruşturması”. (haz. Abdurrahman Şen). Suffe Kültür Sanat Yıllığı. İstanbul: Suffe Yayınları. (s. 361).
• MİYASOĞLU, Mustafa (1999). Sanat ve Edebiyat Konuşmaları. Ankara: Akçağ Yayınları.
• MİYASOĞLU, Mustafa (2002). “Edebiyatımızda İslâmî Çizgiler”. Kitap-lık. (53: 20-30).
• NAR, Ali (1988). “Kuruluş Hitabesi”. İslâmî Kültür, Sanat ve Edebiyat. (l: 3).
• OKAY, Orhan (1992). “Geçmişten Günümüze Doğru Türk Şiiri'nin Macerası”. Yedi İklim. (3, 88).
• OKAY, Orhan (2012). “İslâmî Edebiyat Kavramı.” I. İslâmî Türk Edebiyatı Sempozyumu Kitabı. (Ed Yalçın Yaman) İstanbul: Sütun Yayınları.
• OKTAY, Ahmet (2008). “Resmi İdeoloji Tarafından Dışlanan, Yazınsal İktidarı Dışlayan Bir Şair: Sezai Karakoç”. İmkânsız Poetika. İstanbul: İthaki Yayınları. (527-537).
• ÖRGEN, Ertan (2010). Türk Şiirinde Gelenek: Cumhuriyet Dönemi Türk Şiiri. Konya: Palet Yayınları.
• ÖZDENÖREN, Rasim (1982). “Kadir Tanır’a Hikâye ve Hikâyecilik Üzerine Sorular”. Mavera. 63: 84.
• ÖZDENÖREN, Rasim (2016). Ruhun Malzemeleri. (6.bs.). İstanbul: İz Yayıncılık.
• ÖZDENÖREN, Rasim (26.02.2012). “‘İslâmî Edebiyat’ İslam’ı Anlatmanın Enstrümanıydı”. Yeni Şafak Gazetesi. (Haz. Emeti Saruhan). https://www.yenisafak.com/roportaj/İslâmî-edebiyat-İslâmî-anlatmaninenstrumaniydi-369576 (Erişim Tarihi: 03.12.2020).
• PEKOLCAY, Necla (2002). İslâmî Türk Edebiyatı. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• SUBAŞI, Necdet (2018). “1960 Öncesi İslâmî Neşriyat: Sindirilme, Tahayyül ve Tefekkür”. Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce: İslamcılık. (Ed. Yasin Aktay). İstanbul: İletişim Yayınları. 5 (6): 217-231.
• Suffe Kültür Sanat Yıllığı (1982). (haz. Abdurrahman Şen). İstanbul: Suffe Yayınları. (ss.337-378).
• Suffe Kültür Sanat Yıllığı (1983). (haz. Abdurrahman Şen). İstanbul: Suffe Yayınları. (ss.301-391).
• SÜRGİT, Büşra (2014). Bir Edebiyat Dergisi Olarak Mavera ve Mavera Topluluğu. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• TAŞGETİREN, Ahmet (1982), “Kendi İnsan Tipimize Doğru”. Suffe Kültür Sanat Yıllığı. İstanbul: Suffe Yayınları. (ss. 235-238).
• TOSUN, Necip (2020). Edebiyat Atlası. İstanbul: Dedalus Yayınları.