MÜTAREKE DÖNEMİ ve KÜRTLER

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 3, 980 - 995, 31.08.2022

Mehmet Veysel Karataş

https://doi.org/10.47525/ulasbid.1137314

Öz

1908’de İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin çabaları sonucunda II. Meşrutiyet ilan edildi. İlanın hemen ardından göreli bir özgürlük atmosferi hâkim olmaya başladı. Ancak 1913’te İttihat ve Terakki’nin iktidara tam olarak sahip olmasıyla birlikte Osmanlı sınırları içindeki bütün muhalefet baskı altına alındı. Bu baskı süreci Birinci Dünya Savaşı’nın sona ermesine kadar devam etti. Savaştan sonra imzalanan Mondros Mütarekesi ile hem İttihat ve Terakki İktidarı hem de Osmanlı Devleti fiili olarak son buluyordu Tarafların rıza göstereceği kalıcı bir barış antlaşması imzalanana kadar Mütareke dönemi bir belirsizlik dönemi vasfına sahipti. Bu süreçte savaş mağlubu Osmanlı Devleti’nin akıbetinin ne olacağı belirsizdi. Bu dönemde Türkler ve Kürtler gibi Osmanlı’nın asli unsurları da dâhil olmak üzere diğer azınlıklar da kendi statüleriyle ilgili olarak İtilaf Devletleri ile muhtelif girişimlerde bulunuyorlardı. Bu girişimlere Wilson İlkeleri yön veriyordu. Milli Mücadele öncesi Mütareke’nin bu belirsiz ortamında İtilaf Devletleri ile yapılan görüşmeler öncelikli olarak Doğu’da Ermeni, Batı’da ise Rum tehdidini önlemeye yönelikti. Dönemin dernekleri, kulüpleri ve yayınları gibi oluşumlar çerçevesinde yürütülen bu çabalar ayrıca o dönemin milliyetçiliğinin analizini de mümkün kılmaktadır. Bu çalışmanın amacı, literatür taraması yöntemine dayalı olarak Mütareke şartlarının belirsizliği çerçevesinde Türk ve Kürt milliyetçiliğini analiz etmek; bu dönemdeki milliyetçiliklerin benzerlik ve farklılıklarına yönelik tespitlerde bulunmaktır.

Anahtar Kelimeler

Mütareke, Osmanlı Devleti, Milliyetçilik, Wilson İlkeleri

ARMISTICE PERIOD AND THE KURDS

Öz

In 1908, as a result of the efforts of the Committee of Union and Progress, II. Constitution was declared. Immediately after the announcement, an atmosphere of relative freedom began to prevail. However, with the full power of the Committee of Union and Progress in 1913, all opposition centers within the Ottoman borders were suppressed. This pressure process continued until the end of the First World War. With the Armistice of Mondros signed after the war, both the Union and Progress Power and the Ottoman Empire were de facto ending. The Armistice period was characterized as a period of uncertainty until a permanent peace treaty was signed with the consent of the parties. In this process, it was unclear what the fate of the war-lost Ottoman Empire would be. During this period, other minorities, including the essential elements of the Ottoman Empire, such as Turks and Kurds, were also making various attempts with the Entente States regarding their status. These attempt were guided by the Wilson principles. In this uncertain environment of the Armistice, the negotiations with the Allied Powers were primarily aimed at preventing the Armenian threat in the East and the Greek threat in the West. Period, association, club, publications, etc. These efforts carried out within the framework of formations also make it possible to analyze the nationalism of that period. The aim of this study is to analyze Turkish and Kurdish nationalism within the framework of the uncertainty of the terms of the Armistice, based on the literature review method. In addition, it is to make determinations about the similarities and differences of nationalisms in this period.

Anahtar Kelimeler

Truce, Ottoman State, Nationalism, Wilson Principles

Kaynakça

• Ağaoğlu, A. (2010). Mütareke ve sürgün hatıraları. Ankara: Doğu Kitabevi.
• Ahmad, F. (1999). İttihat ve terakki 1908-1914 (N.Yavuz, Çev.) İstanbul: Kaynak.
• Akal, E. (2002). Milli mücadelenin başlangıcında Mustafa Kemal İttihat Terakki ve Bolşevizm. İstanbul: Tüstav.
• Akşin, S. (1980 ). 100 soruda Jön Türkler ve İttihat Terakki. İstanbul: Gerçek
• Akşin, S. (1998). İstanbul Hükümetleri ve milli mücadele. İstanbul: Türkiye İş Bankası.
• Altan, B. (2017) Kürdistan Teâlî Cemiyeti: kuruluş, amaç ve faaliyetler. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Mardin
• Artuklu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Tarih Anabilim Dalı.
• Altan, B., Akbaş, M., & Çağlayan, E. (2019). Kürdistan Teâli Cemiyeti’nin Şubeleri ve Bağlı Kuruluşları. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 6(1), ss.313-339.
• Atatürk, M. K. (1969). Nutuk. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Avcıoğlu, D. (1974). Milli kurtuluş tarihi 1 (1838’deen 1995'e). İstanbul: Tekin.
• Beşikçi, İ (2010). Nutuk'ta Kürtler. İçinde F. Başkaya ve M. Kaynar, (Editörler). Resmi Tarih Tartışmaları 5 Nutuk. ss.15-34. Ankara: Maki.
• Birinci, A. (2010). Şerif Paşa, Mehmed (1865-1951). TDV İslam Ansiklopedisi, (Cilt 39), 1-2.
• Bozarslan, H. (2005). Türkiye'de Kürt milliyetçiliği. zımni sözleşmeden isyana (1919-1925). İçinde, A. Keskin, (Editör). Kürt milliyetçiliğinin kökeni, ss.129-229. İstanbul: Avesta.
• Bozarslan, M. E. (1985). Jîn. kovara Kurdî -Tirki, Kürtçe -Türkçe dergi 1918-1919. Uppsala: Deng.
• Cemilpaşazade, E. (2016). Muhtasar hayatım. İstanbul: Avesta
• Cevdet, A. (1918. 23 Ekim). Kürdler uykuda değil Jin Dergisi (1) İçinde M.E.Bozarslan, (Derleyen) Jin, Kürdistan rojnama Kurdî ya pêşin 1918-1919. Uppsala: Deng.
• Çağlayan E. ( 2014). Cumhuriyet'in Diyarbakır’da kimlik inşası. (1923-1950). İstanbul: İletişim.
• Çetinkaya, A. (1993) Ali Çetinkaya'nın milli mücadele dönemi hatıraları. Ankara: Atatürk Araştırmaları Merkezi.
• Demirel, A. (2003). Birinci Meclis’te muhalefet, ikinci grup. İstanbul: İletişim.
• Ertürk, H. (1996). İki devrin perde arkası. İstanbul: Sebil.
• Falih, R.A. (1999). Çankaya I, Cumhuriyet Gazetesi.
• Goloğlu, M. (2011). Milli mücadele tarihi, Erzurum Kongresi. İstanbul: Türkiye İş Bankası.
• Hassanpour, A. (2003). Kürt medya kültürünün yaratılması, İçinde P.Kreyenbroek, P. & A.Christine Kürt Kimliği ve Kültürü, İstanbul: Avesta.
• Himmetoğlu, H. (1975). Kurtuluş Savaşında İstanbul ve yardımları. İstanbul: Ülkü Matbaası.
• Hroch, M. (2011). Avrupa’da milli uyanış, toplumsal koşulların ve toplulukların karşılaştırmalı analizi (Özdemir, Çev.). İstanbul: İletişim
• Jwaideh, W. (2016). Kürt milliyetçiliğinin tarihsel kökeni ve gelişimi (İ. Çek ve A. Duman, Çev.). İstanbul: İletişim.
• Karabekir, K. (1951). İstiklâl harbimizin esasları. İstanbul: Sinan.
• Kayalı, H. (2000). Arabs and young turks ottomanism, arabism, and ıslamism in the ottoman empire, 1908–1918. Unıversıty Of Calıfornıa.
• Kutlay, N. (1992). İttihat Terakki ve Kürtler. İstanbul: Beybun.
• Kutlay, N. (2002). 21. yüzyıla girerken Kürtler. İstanbul: Peri. (KTTG, 1908. 5 Aralık).. https://katalog.idp.org.tr/dergiler/21/kurd-teavun-ve-terakki-gazetesi
• Jin, (1918. Kasım). İçinde M.E.Bozarslan, (Derleyen) Jin, Kürdistan rojnama Kurdî ya pêşin 1918-1919. Uppsala: Deng.
• Jin. (1919. 4 Mart). Kürd ve Ermenilerin “Mikdar-ı Hane ve Nüfuslarını Mübeyyin Cedveli. s.15,ss.10). İçinde
• M.E.Bozarslan, (Derleyen) Jin, Kürdistan rojnama Kurdî ya pêşin 1918-1919. Uppsala: Deng.
• Malmisanij, M. (2002). Kürt talebe Hêvi cemiyeti (1912-1922). İstanbul: Avesta.
• Mardin, Ş. (1991). Türkiye’de din ve siyaset. İstanbul: İletişim.
• Mango A. (1999). Atatürk (F. Doruker, Çev.). İstanbul: Sabah.
• Mezher, A. K. (2012). Kurd û Kurdistan di belgeyên nehênî yên brîtanyayê de. İstanbul: Avesta.
• Nikitine B. (1978). Kürtler sosyolojik ve tarihi inceleme (2.Cilt). (H.D & A.S. Çev.). İstanbul: Özgürlük Yolu.
• Orbay, R. (1993). Cehennem değirmeni (2. Cilt). İstanbul: Emre.
• Rehmî,E. (1918. 25 Aralık). Halé me yé hazır. Jin Dergisi İçinde M.E.Bozarslan, (Derleyen) Jin, Kürdistan rojnama Kurdî ya pêşin 1918-1919. Uppsala: Deng.
• Steınhaus, K. (1999). Atatürk devrimi sosyolojisi (I.Cilt) (N. Sander, Çev.). Cumhuriyet.
• Şeyhülislam C. (1978). Efendi'nin siyasi hatıralarım - şeyhülislam cemaleddin efendi'nin hatırat-ı siyasisi (1908-1913). Tercüman.
• Tahir, K. (1993). Yorgun savaşçı. İstanbul: Tekin.
• Tevetoğlu F. (1986). Hamdullah Suphi Tanrıöver, hayatı ve eserleri. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Tunaya, T.Z. (1986). Türkiye’de siyasal partiler mütareke dönemi (2.Cilt ). İstanbul: Hürriyet Vakfı.
• Tunaya, T.Z. (1988). Türkiye’de siyasal partiler İkinci Meşrutiyet Dönemi. (I.Cilt ). İstanbul: Hürriyet Vakfı.
• Tunçay, M. (1981). Türkiye Cumhuriyeti’nde tek-parti yönetiminin kurulması (1923-1931). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt.
• Tunçay, M.(1997). Siyasal tarih 1908-1923; İçinde, Çağdaş Türkiye 1908-1980, (4.Cilt 4), ss.23-75). İstanbul: Cem.
• Türkmen, Z.(2001). Mütareke döneminde ordunun durumu ve yeniden yapılanması (1918-1920). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Ulubelen E. (1982). İngiliz gizli belgelerinde Türkiye. İstanbul: Çağdaş.
• Unat, F. R. (1961). Amasya Protokolleri, Tarih Vesikaları, Cild 1, sayı,18, ss. 359-365
• Ural, S. (2007). Mütareke döneminde İngiltere'nin Güneydoğu Anadolu politikası. Atatürk Yolu Dergisi, 10(39), 425-463. doi.org/10.1501/Tite_0000000108
• Üstel, F. (2004). İmparatorluktan ulus devlete Türk milliyetçiliği, Türk Ocakları (1912-1931).İstanbul: İletişim.
• Yeğen, M. (2012). İngiliz belgelerinde Kürdistan. Ankara: Dipnot.
• Zınar, S. (2014). Doza Kürdistan. İstanbul: Avesta.
• Zürcher, E. J. (1987 ). Milli mücadelede ittihatçılık (N. Salihoğlu, (Çev.). İstanbul: Bağlam.
• Zürcher, E. J. (2005). Savaş, devrim ve uluslaşma Türkiye tarihinde geçiş dönemi: 1908-1928, (E.Aydınoğlu, Çev.). İstanbul: Bilgi Üniversitesi.
• Zürcher, E. J.(2014). Türkiye’de etnik çatışma imparatorluktan cumhuriyete. İstanbul: İletişim.