SELF-EFFICACY AS A MEDIATOR BETWEEN DIGITAL LITERACY AND TECHNOSTRESS IN TEACHERS

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 3, 727 - 742, 01.10.2025

Rukiye Çınar , Gökhan Kenek

https://doi.org/10.47525/ulasbid.1740607

Öz

The aim of this study is to examine the impact of digital literacy on technostress and to explore the mediating role of self-efficacy in this relationship. The sample consists of 265 teachers working in various schools in Rize during the 2024–2025 academic year. Data were collected through questionnaires and analyzed using factor analyses, correlation, and regression techniques. The findings show that digital literacy significantly reduces technostress (β = -0.510, p < 0.001) while enhancing self-efficacy (β = 0.529, p < 0.001). In turn, self-efficacy was found to negatively affect technostress (β = -0.484, p < 0.001). Moreover, self-efficacy partially mediates the relationship between digital literacy and technostress. These results highlight the importance of strengthening teachers’ digital literacy and self-efficacy to mitigate technostress in educational settings.

Anahtar Kelimeler

Digital Literacy , Self-efficacy , Technostress

Etik Beyan

This study is based on the master's thesis titled 'The Relationship Between Digital Literacy, Self-Efficacy, and Technostress', which was submitted by Rukiye ÇINAR under the supervision of Dr. Lecturer Gökhan KENEK. The ethical approval required for the research was obtained from the Gümüşhane University Scientific Research and Publication Ethics Board with the decision dated 30/05/2024 and numbered 2024/5.

ÖĞRETMENLERDE DİJİTAL OKURYAZARLIK VE TEKNOSTRES ARASINDAKİ İLİŞKİDE ÖZ YETERLİĞİN ARACI ROLÜ

Öz

Bu çalışmanın amacı, dijital okuryazarlığın teknostres üzerindeki etkisini incelemek ve öz yeterliğin bu ilişkide aracılık rolünü test etmektir. Araştırmanın örneklemini, 2024-2025 eğitim-öğretim yılında Rize ilindeki çeşitli okullarda görev yapan 265 öğretmen oluşturmaktadır. Veriler anket yöntemiyle toplanmıştır. Ölçeklerin veri setine uygunluğunu değerlendirmek amacıyla öncelikle açımlayıcı faktör analizi gerçekleştirilmiş, ardından MPlus 7 programı kullanılarak doğrulayıcı faktör analizleri gerçekleştirilmiştir. Hipotezlerin sınanmasında ise SPSS 26 programı aracılığıyla t-testi, korelasyon ve regresyon analizlerinden yararlanılmıştır. Bulgular, dijital okuryazarlığın teknostresi anlamlı ve negatif yönde etkilerken (β= -0.510, p< 0.001), öz yeterliği pozitif yönde etkilediğini (β= 0.529, p< 0.001) ortaya koymuştur. Ayrıca öz yeterliğin teknostres üzerinde anlamlı ve negatif bir etkisinin (β= -0.484, p< 0.001) bulunduğu belirlenmiştir. Son olarak, dijital okuryazarlık ile teknostres arasındaki ilişkide öz yeterliğin kısmi aracılık rolü üstlendiği belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Dijital Okuryazarlık , Öz Yeterlik , Teknostres

Etik Beyan

Bu çalışma Dr. Öğr. Üyesi Gökhan KENEK danışmanlığında Rukiye ÇINAR tarafından savunulan “Dijital Okuryazarlık, Öz Yeterlik ve Teknostres İlişkisi” başlıklı yüksek lisans tezi esas alınarak hazırlanmıştır. Research processes were carried out in compliance with publication ethics. The ethical approval required for the research was obtained from the Gümüşhane University Scientific Research and Publication Ethics Board with the decision dated 30/05/2024 and numbered 2024/5.

Kaynakça

• Akman, E., & Durgun, B. (2022). Öğretmenlerin meslekî motivasyon ve teknostres düzeylerinin incelenmesi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 32(2), 487-500. https://doi.org/10.18069/firatsbed.1025152
• Aksoy, N. C., Karabay, E., & Aksoy, E. (2021). Sınıf öğretmenlerinin dijital okuryazarlık düzeylerinin incelenmesi. Selçuk İletişim Dergisi, 14(2), 859-894. https://doi.org/10.18094/josc.871290
• Aktürk, A. O., & Delen, A. (2020). Öğretmenlerin teknoloji kabul düzeyleri ile öz-yeterlik inançları arasındaki ilişki. Bilim, Eğitim, Sanat ve Teknoloji Dergisi, 4(2), 67-80. https://doi.org/10.46328/bestdergi.43
• Aküzüm, C., & Akbulut, E. (2021). Sınıf öğretmenlerinin öz yeterlilik algıları ile kaynaştırma eğitimine yönelik tutumları arasındaki ilişkinin değerlendirilmesi. Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi (39), 74-91. https://doi.org/10.46328/ijte.47
• Arslan, S. (2021). Analysis of digital literacy self-efficacy levels of pre-service teachers. International Journal of Technology in Education (IJTE), 4(1), 57-67. https://doi.org/10.46328/ijte.47
• Atasoy, M., & Bolat, K. (2024). Beden eğitimi öğretmenlerin sporcu kimlikleriyle teknostres düzeyleri arasındaki ilişkinin belirlenmesi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi (71), 109-131. https://doi.org/10.21764/maeuefd.1268801
• Atilgan, S. S. (2023). Dijital hastalıklara etkisi bağlamında dijital okuryazarlık. Geçikli, F. (Ed.), in Dijital Hastalıklar ve Yönetimi (253-280). Ankara: Gazi Yayınevi.
• Ayyagari, R. (2007). What and why of technostress: Technology antecedents and implications. (Unpublished doctoral dissertation). Clemson University.
• Ayyagari, R., Grover, V., & Purvis, R. (2011). Technostress: Technological antecedents and implications. MIS Quarterly, 35(4), 831-858. https://doi.org/10.2307/41409963
• Bandura, A. (1977). Self-efficacy: Toward a unifying theory of behavioral change. Psychological Review, 84(2), 191-215. https://doi.org/10.1037/0033-295X.84.2.191
• Bandura, A. (1989). Human agency in social cognitive theory. American Psychologist, 44(9), 1175-1184. https://doi.org/10.1037/0003-066X.44.9.1175
• Bandura, A. (1993). Perceived self-efficacy in cognitive development and functioning. Educational Psychologist, 28(2), 117-148. https://doi.org/10.1207/s15326985ep2802_3
• Baş, M., Balaman, F., & Balcı, S. (2021). Üniversite öğrencilerinin teknoloji destekli öğrenme ortamında teknostres düzeyleri ölçeğinin Türkçeye uyarlanması: Geçerlik - güvenirlik çalışması. Ekev Akademi Dergisi, 25(87), 451-470. https://doi.org/10.17753/Ekev2044
• Bawden, D. (2001). Information and digital literacies a review of concepts. Journal of Documentation, 57(2), 218-259. https://doi.org/10.1108/EUM0000000007083
• Bayrakçı, S., & Narmanlıoğlu, H. (2021). Türkiye’deki lisans öğrencilerinin ve mezunlarının dijital okuryazarlık düzeylerinin incelenmesi. Bilişim Teknolojileri Online Dergisi, 12(46), 47-67. https://doi.org/10.5824/ajite.2021.03.003.x
• Berger, R., Romeo, M., Gidion, G., & Poyato, L. (2016, March). Media use and technostress. INTED2016 Proceedings, https://doi.org/10.21125/inted.2016.1092
• Brog, C. (1984). Technostress: The human cost of the computer revolution. Boston: Addison-Wesley Publishing Company.
• Bulut, B., & Özdemir, İ. (2023). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin teknostres kavramı hakkındaki görüşleri. Uluslararası Sosyal Bilgiler Eğitimi Dergisi (The Journal of International Social Studies Education), 5(1), 36-56.
• Bulut, S., & Yılmaz, N. (2024). Sağlık çalışanlarının teknostres düzeylerinin belirlenmesine yönelik bir çalışma. SDÜ Sağlık Yönetimi Dergisi, 6(2), 124-142.
• Calvani, A., Cartelli, A., Fini, A., & Ranieri, M. (2008). Models and instruments for assessing digital competence at school. Journal of e-Learning and Knowledge Society, 4(3), 183-193.
• Chaudhary, M. K. M., & Tunku Badariah Binti Tunku Ahmad. (2025). The impact of Digital literacy on ICT self-efficacy in Islamic secondary school teachers in District Kot addu South Pakistan. LECTURES: Journal of Islamic and Education Studies, 4(1), 51–61. https://doi.org/10.58355/lectures.v4i1.130
• Çelik, B. N., & Gökbulut, B. (2023). Öğretmenlerin teknostres algılarının öğretme motivasyonları ve mutluluk düzeyleriyle ilişkisi. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 24(2), 745-770. https://doi.org/10.17679/inuefd.1223908
• Çoklar, A. N., Efilti, E., & Şahin, L. (2017). Defining teachers' technostress Levels: A scale development. Journal of Education and Practice, 8(21), 28-41.
• Çoklar, A., Efilti, E., Şahin, Y., & Akçay, A. (2016). Determining the reasons of technostress experienced by teachers: A qualitative study. Turkish Online Journal of Qualitative Inquiry, 7(2), 71-96. https://doi.org/10.17569/tojqi.96082
• Dorukbaşı, N., & Karakaya, A. (2024). Akademisyenlerde teknostres düzeylerinin incelenmesi: Karabük üniversitesi örneği. Uluslararası Yönetim İktisat Ve İşletme Dergisi, 20(ICMEB’24 Özel Sayı), 374-385. https://doi.org/10.17130/ijmeb.1498487
• Eren, A. S., & Çiceklioğlu, H. (2020). Örgütlerde teknostresin ölçümüne yönelik bir alan araştırması. İşletme Araştırmaları Dergisi, 12(3), 2927-2943. https://doi.org/10.20491/isarder.2020.1017
• Erer, B. (2021). Teknolojinin karanlık yüzü: Teknostres. Management and Political Sciences Review, 3(1), 80-90.
• Eshet-Alkalai, Y. (2004). Digital literacy: A conceptual framework for survival in the digital era. Journal of Multimedia and Hypermedia, 13(1), 93–106.
• Gilster, P;. (1997). Digital literacy. New York: John Wiley, Sons.
• Golzar, J., Noor, S., & Tajik, O. (2022). Convenience sampling. International Journal of Education & Language Studies, 1(2), 72-77.
• Gökaslan, M. O. (2022). Akademisyenlerin teknostres kaynaklarının ve teknostres seviyelerinin belirlenmesi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Uygulamalı Bilimler Dergisi, 6(2), 354-383. https://doi.org/10.31200/makuubd.1149198
• Hayes, A. F. (2013). Methodology in the social sciences introduction to mediation, moderation and conditional process analysis: A regression-based. New York: Guilford Press.
• Honan, E. (2008). Barriers to teachers using digital texts in literacy classrooms. Literacy, 42(1), 36-43. https://doi.org/10.1111/j.1467-9345.2008.00480.x
• Hu, L. T. & Bentler, P. M. (1999). Cutoff criteria for fit indexes in covariance structure analysis: Conventional criteria versus new alternatives. Structural Equation Modeling: A Multidisciplinary Journal, 6(1), 1-55. https://doi.org/10.1080/10705519909540118
• Irgatoğlu, A., Erken, V., Gürsel, G. B., & Denizli, Ö. M. (2024). Okul idarecilerinin dijital okuryazarlık düzeylerinin incelenmesi. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (14), 572-586. https://doi.org/10.29000/rumelide.1454536
• Kyriazos, T. A. (2018). Applied psychometrics: sample size and sample power considerations in factor analysis (EFA, CFA) and SEM in general. Psychology, 9(08), 2207. https://doi.org/10.4236/psych.2018.98126
• Li, L., & Wang, X. (2021). Technostress inhibitors and creators and their impacts on university teachers’ work performance in higher education. Cognition, Technology & Work, 23(2), 315-330. https://doi.org/10.1007/s10111-020-00625-0
• Luszczynska, A., Scholz, U., & Schwarzer, R. (2005). The general self-efficacy scale: Multicultural validation studies. The Journal of Psychology, 139(5), 439-457. https://doi.org/10.3200/JRLP.139.5.439-457
• Martin, A., & Grudziecki, J. (2006). DigEuLit: Concepts and tools for digital literacy development. Innovation in Teaching and Learning in Information and Computer Sciences, 5(4), 249- 267. https://doi.org/10.11120/ital.2006.05040249
• Mungra, Y., Srivastava, R., Sharma, A., Banerji, D., & Gollapudi, N. (2024). Impact of digital competence on employees’ flourishing through basic psychological needs satisfaction. Journal of Computer Information Systems, 64(1), 47-61. https://doi.org/10.1080/08874417.2023.2176948
• Muslimin, A. I., Mukminatien, N., & Ivone, F. M. (2023). TPACK-SAMR digital literacy competence, technostress, and teaching performance: Correlational study among EFL lecturers. Contemporary Educational Technology, 15(2), ep409. https://doi.org/10.30935/cedtech/12921
• Ng, W. (2012). Can we teach digital nativies digital literacy? Computer & Education, 59, 1065-1078. https://doi.org/10.1016/j.compedu.2012.04.016
• Ocak, G., & Karakuş, G. (2018). Öğretmen adaylarının dijital okur-yazarlık öz-yeterliliği ölçek geliştirme çalışması. Kastamonu Education Journal, 26(5), 1427-1436. https://doi.org/10.24106/kefdergi.1931
• Pala, Ş. M., & Başıbüyük, A. (2020). Ortaokul beşinci sınıf öğrencilerinin dijital okuryazarlık düzeylerinin incelenmesi. Cumhuriyet Uluslararası Eğitim Dergisi, 9(3), 897-921. https://doi.org/10.30703/cije.672882
• Saidy, J., Garanti, Z., & Sadaka, R. (2022). Technostress creators and job performance among frontliners: theorizing the moderating role of self-efficacy. Frontiers in psychology, 13, 827027. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2022.827027
• Sherer, M., & Maddux, J. E. (1982). The self-effıcacy scale: Constructıon and valıdatıon. Psychological Reports, 51, 663-671. https://doi.org/10.2466/pr0.1982.51.2.663
• Shu, Q., Tu, Q., & Wang, K. (2011). The impact of computer self-efficacy and technology dependence on computer-related technostress: A social cognitive theory perspective. International Journal of Human- Computer Interaction, 27(10), 923-939. https://doi.org/10.1080/10447318.2011.555313
• Şahin, Y. L., & Çoklar, A. N. (2009). Social networking users’ views on technology and the determination of technostress levels. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 1(1), 1437-1442. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2009.01.253
• Şen, S. (2020). Mplus İle Yapısal Eşitlik Modellemesi Uygulamaları. Ankara: Nobel Yayınları.
• Tanhan, A., & Strack, R. W. (2020). Online photovoice to explore and advocate for Muslim biopsychosocial spiritual wellbeing and issues: Ecological systems theory and ally development. Current Psychology, 39(6), 2010-2025. https://doi.org/10.1007/s12144-020-00692-6
• Tarafdar, M., Tu, Q., Ragu-Nathan, T. S., & Ragu-Nathan, B. S. (2011). Crossing to the dark side: Examining creators, outcomes, and inhibitors of technostress. Communications of the ACM, 54(9), 113-120. https://doi.org/10.1145/1995376.1995403
• Taraftar, M., Tu, Q., Ragu-Nathan, B. S., & Ragu-Nathan, T. S. (2007). The impact of technostress on role stress and productivity. Journal of Management Information Systems, 24(1), 301-328. https://doi.org/10.2753/MIS0742-1222240109
• Terzi, O., & İşli, A. G. (2020). Dijitalleşen dünyada dijital okuryazarlık: Banka müşterileri üzerine bir araştırma. Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (7), 50-67.
• Tombul, A., & Yirci, R. (2023). Öğretmenelerin dijital okuryazarlık becerileri ile sınıf yönetimi becerileri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20(3), 841-853.
• Üstündağ, M. T., Güneş, E., & Bahçivan, E. (2017). Dijital okuryazarlık ölçeğinin Türkçeye uyarlanması ve fen bilgisi öğretmen adaylarının dijital okuryazarlık durumları. Journal of Education and Future, (12), 19-29.
• Vásquez-Pajuelo, L. ., Rodriguez-Barboza, J. R. . ., Bartra-Rivero, K. R. ., Andrade-Díaz, E. M. ., Tuesta-Vila, J. A. ., Obando-Peralta, E. C. ., & Alarcón-Villalobos, Y. J. . (2024). Assessing The Relationship Between Digital Competencies and Technostress in Higher Education. Journal of Ecohumanism, 3(4), 1119–1132. https://doi.org/10.62754/joe.v3i4.3339
• Vural, M., & Tuncer, M. (2024). Okul Yöneticilerinin ve Öğretmenlerin Teknostres Düzeylerinin Çeşitli Değişkenler Açısından Değerlendirilmesi. Elektronik Eğitim Bilimleri Dergisi, 13(25), 34-53. https://doi.org/10.55605/ejedus.1390593
• Waddington, J. (2023). Self-efficacy. ELT Journal, 77(2), 237–240. https://doi.org/10.1093/elt/ccac046 Yaşlıoğlu, M. (2017). Sosyal bilimlerde faktör analizi ve geçerlilik: Keşfedici ve doğrulayıcı faktör analizlerinin kullanılması. İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi, 46, 74-85.
• Yıldırım , F., & İlhan , İ. Ö. (2010). Genel öz yeterlilik ölçeği Türkçe formunun geçerlilik ve güvenilirlik çalışması. Türk Psikiyari Dergisi, 21(4), 301-308.
• Yuan, X., Rehman, S., Altalbe, A., Rehman, E., & Shahiman, M. A. (2024). Digital literacy as a catalyst for academic confidence: exploring the interplay between academic self-efficacy and academic procrastination among medical students. BMC Medical Education, 24(1), 1317. https://doi.org/10.1186/s12909-024-06329-7
• Zakir S, Hoque ME, Susanto P, Nisaa V, Alam MK, Khatimah H and Mulyani E (2025) Digital literacy and academic performance: the mediating roles of digital informal learning, self-efficacy, and students’ digital competence. Frontiers in Education, 10:1590274. https://doi.org/10.3389/feduc.2025.1590274