DOĞU AKDENİZ’İN ENERJİ JEOPOLİTİĞİ VE DENİZ YETKİ UYUŞMAZLIKLARI ÇERÇEVESİNDE TÜRKİYE-GKRY ANLAŞMAZLIKLARI

Yıl 2021, Cilt: 1 Sayı: 1, 38 - 56, 30.06.2021

Mert Can Topcu

Öz

Tarihsel olarak strateji, ekonomi ve güvenlik alanlarında önemi yadsınamaz bir bölge olan Doğu Akdeniz, çeşitli mücadelelere asırlardır sahne olmuştur. Her dönem küresel ve bölgesel güçlerin ilgi odağında yer alan bu bölge, jeopolitik önemini de kanıtlamıştır. Bu stratejik ve jeopolitik öneme 2000’li yılların başında keşfedilmeye başlanan hidrokarbon rezervleri de eklenmiştir. Bu bağlamda Doğu Akdeniz, ülkeleri salt bu bölgeye özel politikalar icra etmeye zorlayan bir konuma dönüşmüştür. Keşfedilen veya potansiyel olarak keşfedilmeye müsait enerji kaynakları için hem bölgesel hem de küresel devletler, bölgede kendine yer edinmeye çalışmış ve kıyıdaş devletler ise münhasır ekonomik bölgelerini (MEB) ilan etmeye başlamışlardır. Bu minvalde Güney Kıbrıs Rum Yönetimi (GKRY), MEB’ini hakkaniyet dışı bir şekilde ilan ederek, yapmış olduğu ikili antlaşmalar vasıtasıyla Doğu Akdeniz’e en uzun kıyısı olan Türkiye’nin haklarını gasp etmeyi gaye edinmiştir. Buna karşılık Türkiye, sahada aktif bir şekilde bulanarak özellikle “Mavi Vatan” stratejisi çerçevesinde haklarını koruma altına almaya çalışmıştır. Fakat Doğu Akdeniz’in enerji jeopolitiğinde meydana gelen bu anlaşmazlık, salt Türkiye ile Rum Yönetimi arasında cereyan etmemiştir. Diğer bölgesel ve küresel devletler de siyasal anlayışları ve reel politik doğrultusunda, Türkiye-GKRY arasındaki anlaşmazlıklara taraf olmuşlardır. Hülasa bu çalışmada, öncelikle Doğu Akdeniz’in stratejik önemi ve enerji jeopolitiğine değinilecek; daha sonra Türkiye ile GKRY arasındaki anlaşmazlıklar aktarılacak ve en nihayetinde bu anlaşmazlıklar ekseninde şekillenen diğer bölgesel ve küresel aktörlerin politikaları incelenecektir. Bu minvalde ilgili alanda yazılmış özgün akademik kaynaklardan yararlanılarak, doğru yerde yapılan doğru aktarmalarla literatüre katkı sağlayacak bir çalışmanın ortaya konulması temenni edilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Doğu Akdeniz, Türkiye, GKRY, MEB, Bölgesel ve Küresel Aktörler

TURKEY-GCA DISPUTES WITHIN THE FRAMEWORK OF ENERGY GEOPOLICY OF THE EASTERN MEDITERRANEAN AND MARINE AUTHORITY DISPUTES

Öz

The Eastern Mediterranean which historically has an undeniable importance in the fields of strategy, economy and security, has been the scene of various struggles for centuries. This region which has always been at the center of attention of global and regional powers, has also proven its geopolitical importance. Hydrocarbon reserves which started to be discovered in the early 2000s, have been added to this strategic and geopolitical importance. In this context, the Eastern Mediterranean has turned into a position that forces countries to implement policies specific to this region. Both regional and global states have tried to get place themselves in the region for the energy resources that have been discovered or potentially explored, and the riparian states have begun to declare their exclusive economic zones (EEZ). In this respect, the Greek Cypriot Administration of Southern Cyprus (GCA) declared the EEZ unfairly and aimed to usurp the rights of Turkey which has the longest coast to the Eastern Mediterranean, through bilateral agreements it made. On the other hand, Turkey has been actively involved in the field and has tried to protect its rights, especially within the framework of the “Blue Homeland” strategy. However, this disagreement in the energy geopolitics of the Eastern Mediterranean have not taken place only between Turkey and the Greek Cypriot Administration. Other regional and global states have also taken sides in the dispute between Turkey and the Greek Cypriot Administration in line with their political understanding and real-politik. In short, in this study, first of all, the strategic importance of the Eastern Mediterranean and its energy geopolitics will be mentioned; then, the disagreements between Turkey and the Greek Cypriot Administration will be trasfered and ultimately the policies of other regional and global actors shaped around these disagreements will be examined. In this respect, it is hoped that a study that will contribute to the literature by making use of the original academic sources written in the relevant field, with the right quotation made in the right place.

Anahtar Kelimeler

East Mediterranean, Turkey, GCA, EZZ, Regional and Global Actors, Doğu Akdeniz, Türkiye, GKRY, MEB, Bölgesel ve Küresel Aktörler

Kaynakça

• Ağdemir, A. M. (2016). “Relations Between Israel and the South Cyprus Greek Administration: A New Alignment in the Eastern Mediterranean?” Perceptions: Journal of International Affairs, 21(2), ss. 103-126.
• Akçay, E. Anlı, A. İ. (2013). “İsrail: Türkiyesiz Güvenlik”, Uluslararası Alanya İşletme Fakültesi Dergisi, 5(1), ss. 155-162.
• Alper, G. (2020). “Uluslararası Hukuk Çerçevesinde Doğu Akdeniz’deki Münhasır Ekonomik Bölge İlanları ve Sınırlandırmaları: Türkiye’nin Güvenliği ve KKTC Üzerindeki Etkiler”, Anadolu Strateji Dergisi, 2(2), ss. 29-42.
• Arslan, M. İ. (2019, 4 Kasım). Eni ve Total Şirketlerinin 7’nci Parsel Planının Değiştiği İddia Edildi, Anadolu Ajansı, Erişim adresi:https://www.aa.com.tr/tr/ekonomi/eni-ve-total-sirketlerinin-7nci-parsel-planini-degistirdigi-iddia-edildi/1635067.
• Avrupa Birliği Türkiye Delegasyonu.(2019, 12 Aralık). Avrupa Konseyi Kararları 12 Aralık 2019. Erişim adresi: https://www.avrupa.info.tr/tr/news/avrupa-konseyi-kararlari-12-aralik-2019-10033.
• Aydın, M. Dizdaroğlu. C. (2018). “Levantine Challanges on Turkish Foreign Policy”, Uluslararası İlişkiler, 15(60), ss. 89-103.
• Aydınlık. (2020, 22 Temmuz). “Eastmed projesi Türkiye’nin Doğu Akdeniz’deki kazanımlarını nasıl etkiler?” Erişim adresi: https://www.aydinlik.com.tr/haber/eastmed-projesi-turkiye-nin-dogu-akdeniz-deki-kazanimlarini-nasil-etkiler-213931
• Aykan, A. Y.(2020, 28 Kasım), “NAVTEX Nedir?”, Mavi Vatan.Net, Erişim Adresi: https://mavivatan.net/navtex-nedir/.
• BAU DEGS.(Tarih Yok). Gambot Diplomasisi. Erişim adresi: https://baudegs.com/gambot-diplomasi/.
• BBC News. (2021, 10 Mayıs). Kudüs’teki Gerginlik Türkiye-İsrail Normalleşme Sürecini Nasıl Etkiler? Erişim adresi: https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-57061745.
• Berberakis, S.(2020, 30 Ocak), Türk-Yunan ilişkilerini Libya ile imzalanan deniz yetki alanı mutabakatı nasıl etkiler? Euronews, Erişim adresi: https://tr.euronews.com/2020/01/30/dogu-akdeniz-yeni-denklem-libya-deniz-yetki-alani-mutabakat-turk-yunan-iliskileri-ne-olur.
• BMI Research. (2019).” Emerging Markets Monitor”, Fitch Solutions, 25(26), ss. 1-24.
• Bryza, J. M. (2013). “Eastern Mediterranean Natural Gas: Potential For Historic Breakthroughs Among Israel, Turkey and Cyprus”, Turkish Policy, 12(3), ss. 35-44.
• Cohen, A. (2020, 8 Ocak). Turkey-Libya Maritime Deal Upsets Mediterranean Energy Plan. Forbes, Erişim adresi: https://www.forbes.com/sites/arielcohen/2020/01/08/turkey-libya-maritime-deal-upsets-mediterranean-energy-plan/?sh=7f5f851b6bee.
• Çaylı, Ş. (2021) Küresel ve Bölgesel Aktörlerin Etkisi Bağlamında Türkiye-Yunanistan İlişkileri [Online Çalıştay], Erişim adresi: https://www.youtube.com/watch?v=I5dfu1xWQH4.
• Çebi, S. G. ve Kantar, G.(2021), “Çin’in Doğu Akdeniz’deki Artan Rolü”, Stratejik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5(1), ss. 29-43.
• Dagoumas, A. Flouros, F. (2017). “Energy Policy Formulation in Israel Following its Recent Gas Discoveries”, International Journal of Energy Economics and Policy, 7(1), ss. 19-30.
• Dalay, G. (2021). Turkey, Europe, and the Eastern Mediterranean: Charting a way out of the current deadlock. Brookings, Erişim adresi: https://www.brookings.edu/research/turkey-europe-and-the-eastern-mediterranean-charting-a-way-out-of-the-current-deadlock/.
• Deveci, M. (2021, 23 Ocak). İsrail Enerji Bakanı Steinitz: Türkiye Doğu Akdeniz Gaz Forumu’na Katılmak İsterse Bundan Memnuniyet Duyarım. Anadolu Ajansı, Erişim adresi: https://www.aa.com.tr/tr/dunya/israil-enerji-bakani-steinitz-turkiye-dogu-akdeniz-gaz-forumuna-katilmak-isterse-memnuniyet-duyarim/2120380 .
• Ediger, Ş. V. Devlet, B. Mcdonald, B. D. (2012). “Levant’ta Büyük Oyun: Doğu Akdeniz’in Enerji Jeopolitiği”, Uluslararası İlişkiler, 9(33), ss. 73-92.
• Fırat, E. (2020, 22 Eylül). Filistin Doğu Akdeniz Gaz Forumu Toplantısına Katılmadı. Anadolu Ajansı, Erişim adresi: https://www.aa.com.tr/tr/dunya/filistin-dogu-akdeniz-gaz-forumu-toplantisina-katilmadi/1981779 .
• Gareth, M. W. (2018). “Discovery of Energy Reserves in the Levant and Impacts on Regional Security”, Uluslararası İlişkiler, 15(60), ss. 45-57.
• Gedikli, M. Z. (2021). Kıbrıs Ekseninde Enerji Jeopolitiği ve Güney Kıbrıs Rum Yönetimi’nin Politikaları [Online Çalıştay], Erişim adresi: https://www.youtube.com/watch?v=I5dfu1xWQH4.
• Göksedef, E. (2021, 2 Haziran). Rusya Doğu Akdeniz’de Nasıl Bir Politika İzliyor? BBC News Türkçe, Erişim adresi: https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-56910325.
• Grigoriadis, N. L. (2020). “Energy Discoveries In The Eastern Mediterranean: Conflict or Cooperation?”, Middle East Policy, 21(3), ss. 124-133.
• Hava, T. H. (2020). “Doğu Akdeniz’deki Doğalgaz Rezervlerinin Ekonomik ve Güvenlik Boyutuyla Türkiye Açısından Değerlendirilmesi”, Güvenlik Stratejileri Dergisi, 16(35), ss. 675-706.
• İşeri, E. Andrikopoulos, P. (2013). “Energy Geopolitics of the Eastern Mediterranean: Will Aphrodite’s Lure Fuel Peace in Cyprus?”,Ortadoğu Analiz, 5(51), ss. 37-46.
• Kedikli, U. Çalağan, Ö. (2017).”Enerji Alanında Bir Rekabet Sahası Olarak Doğu Akdeniz’in Önemi”, Sosyal Bilimler Metinleri, 2017(1), ss. 120-138.
• Keser, U. Ak, G. (2018). “Kıbrıs Sorunu ve Deniz Hukuku Bağlamında Doğu Akdeniz’de Yapılması Gerekenler”, Kıbrıs Araştırmaları ve İncelemeleri Dergisi, 1(2), ss. 95-107.
• Kuran, S. (2016). Uluslararası Deniz Hukuku, İstanbul:Beta Basım A.Ş.
• Orhun, Ç. F. (2017). “Doğu Akdeniz Enerji Kaynaklarının Kıbrıs Sorununa Muhtemel Etkileri”, Vakanüvis – Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, 2(2), ss. 36-54.
• Örnek, S. Mızrak, B. (2016). “Bir Güvenlik Sorunu Olarak Kıbrıs’ın Enerji Kaynakları ve Uluslararası Aktörlerin Politikaları”, Bilgi Strateji, 8(15), ss. 13-32.
• Saçı, C. (2020). “Doğu Akdeniz Enerji Rekabeti ve Türkiye”, Ulisa: Uluslararası Çatışmalar Dergisi, 4(2), ss. 135-153.
• Sağsen, İ. (2019, 2 Aralık). Türkiye-Libya Antlaşması: Doğu Akdeniz’de Jeopolitik Denklem Değişiyor. Anadolu Ajansı, Erişim adresi: https://www.aa.com.tr/tr/analiz/turkiye-libya-anlasmasi-dogu-akdeniz-de-jeopolitik-denklem-degisiyor/1661248.
• Sandıklı, A. Budak, T. Ünal, B. (2013). Doğu Akdeniz’de Enerji Keşifleri ve Türkiye, (Bilgesam Rapor No: 59).
• Shaffer, B. (2018). “Eastern Mediterranean Energy: A Decade After The Major Discoveries”, Turkish Policy, 17(3), ss. 89-97.
• Stanicek, B. (2020, 4 Eylül). Turkey: Remodelling the eastern Mediterranean Conflicting Exploration of Natural Gas Reserves. European Parliament, Erişim adresi: https://www.europarl.europa.eu/thinktank/en/document.html?reference=EPRS_BRI(2020)652048.
• Stergiou, A. (2016). “Turkey–Cyprus–Israel relations and the Cyprus Conflict”, Journal of Balkan and Near Eastern Studies, 18(4), ss. 375-392.
• Sukkarieh, M. (2021) The East Mediterranean Gas Forum: Regional Cooperation Amid Conflicting Interests, National Resource Governance Institute.
• Şahin, G. (2019). “Orta Doğu ve Doğu Akdeniz’in Önemi: Tehditler, Riskler, Fırsatlar ve Türkiye”. 15(29), ss. 199-230.
• TRT Haber. (2021, 25 Mayıs). Donanma, “Denizkurdu 2021” ile Ege ve Doğu Akdeniz’e Açıldı.. Erişim adresi: https://www.trthaber.com/haber/gundem/donanma-denizkurdu-2021-ile-ege-ve-dogu-akdenize-acildi-583218.html .
• TRT World. (2020, 21 September), US Embassy in Turkey: 'Seville map' has no legal basis, [Fotoğraf], Erişim adresi: https://www.trtworld.com/turkey/us-embassy-in-turkey-seville-map-has-no-legal-basis-39940/amp.
• Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı.(2007, 30 Ocak). No:18 – 30 Ocak 2007, Güney Kıbrıs Rum Yönetimi’nin Doğu Akdeniz’deki Ülkelerle Deniz Yetki Alanlarını İlgilendiren İkili Antlaşmalar Yapma Gayretleri hk. Erişim adresi: https://www.mfa.gov.tr/no_18---30-ocak-2007_-guney-kibris-rum-yonetimi_nin-dogu-akdeniz_deki-ulkelerle-deniz-yetki-alanlarini-ilgilendiren-ikili-anlasmalar-yapma-gayretlerini-hk_-.tr.mfa.
• Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı.(2010, 21 Aralık). No: 288 – 21 Aralık 2010, İsrail ile GKRY Arasında İmzalanan MEB Antlaşması Hk. Erişim adresi: https://www.mfa.gov.tr/no_-288_-21aralik-2010_-israil-ile-gkry-arasinda-imzalanan-meb-anlasmasi-hk_.tr.mfa.
• Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı.(2020, 16 Ocak). SC-3 16 Ocak 2020, Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Hami Aksoy’un Doğu Akdeniz Gaz Forumu’nun Uluslararası Bir Kuruluşa Dönüştürülmesine Yönelik Toplantı Hakkındaki Soruya Cevabı. Erişim adresi: https://www.mfa.gov.tr/sc_-3_-dogu-akdeniz-gaz-forumu-hk-sc.tr.mfa Erişim: (31.05.2020).
• Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı.(2021) Türkiye-Mısır İstikşafi İstişareleri Hk. Ortak Açıklama. Erişim adresi: https://www.mfa.gov.tr/turkiye-misir-istiksafi-istisareleri-hk-ortak-aciklama.tr.mfa.
• Uğur, M. (2006). Türkiye’nin Doğu Akdeniz’deki Kıta Sahanlığı ve Münhasır Ekonomik Bölge Sınırlarının Belirlenmesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Üniversitesi Denizcilik Bilimleri ve İşletmeciliği Enstitüsü, İstanbul.
• UNIC Turkey (2001). Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi, Ankara, ss. 1-47.
• Yaycı, C. (2012). “Doğu Akdeniz’de Deniz Yetki Alanlarının Paylaşılması Sorunu ve Türkiye” Bilge Strateji, 4(6), ss.1-70.
• Yaycı, C. (2020). Doğu Akdeniz’in Paylaşım Mücadelesi ve Türkiye, İstanbul: Kırmızı Kedi Yayınevi.