Çok Kriterli Karar Analizi İle Doğal Afetlerde Haritalama: Aydın İli Sel-Taşkın Riski Örneği

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 2, 136 - 150, 31.12.2022

Ahmet Ünal , Kezban Gamze Çamcı , Ebru Ersoy Tonyaloğlu

Öz

Günümüzde dünyanın en büyük sorunlarının ana kaynağı olan nüfus artışı, kırsal alanlardan kent merkezlerine göçle birleşerek kent merkezlerinde yapay ve geçirimsiz yüzeylerin daha da yoğunlaşmasına neden olmaktadır. Son yıllarda, küresel ısınmaya bağlı olarak sıklıkla aşırı hava olayları ve meteorolojik afetler yaşanmaktadır. Bunlar içinde sel ve taşkınlar, tüm dünyada, özellikle yapay geçirimsiz yüzey yoğunluğunun çok fazla olduğu kentlerde, en yıkıcı tehlikelerden birisi olarak kabul edilmekte ve çok ciddi can ve mal kayıplarına neden olmaktadır. Her ne kadar sel- taşkın afetlerinin önlenmesi çok zor olsa da bu olayların önceden tahmin edilerek yaşanabilecek zararların en aza indirilmesi mümkün olabilmektedir. Bu çalışma ile, son yıllarda yoğun yapılaşmaya maruz kalmış olan Aydın ili, Efeler, Köşk, Sultanhisar ve Nazilli ilçelerinde CBS Tabanlı Çok Kriterli Karar Analizi (MCDA-Multi-Criteria Decision Analysis) yöntemlerinden Analitik Hiyerarşi Süreci (AHP) ile, sel-taşkın riski taşıyan bölgelerin belirlenip haritalanması, ile birlikte bu afetin önlenmesi ve zar arların azaltılması yönünde alınabilecek önlemlere ilişkin önerilerde bulunulmasıdır.

Anahtar Kelimeler

Analitik Hiyerarşi Süreci, Aydın, Çok Kriterli Karar Analizi, Risk Yönetimi, Sel-Taşkın

Destekleyen Kurum

TÜBİTAK

Proje Numarası

PM-DT-2022-015

Teşekkür

Bu tez çalışmasında değerli bilgi ve deneyimlerinden yararlandığımız, her konuda bilgi ve desteğini almaktan çekinmediğimiz, araştırmanın planlanmasından, yazılmasına kadar gerçekleşen tüm aşamalarda gerekli katkıları bize sağlayan, çalışmamızı bilimsel temeller ışığında şekillendiren değerli danışman hocamız Doç. Dr. Ebru Ersoy TONYALOĞLU’na, bölümümüz yüksek lisans öğrencisi Nilay Şahin’e ve diğer tüm bölüm hocalarımıza sonsuz teşekkür ederiz. Bu çalışma TÜBİTAK tarafından “2209-A Üniversite Öğrencileri Araştırma Projeleri Destekleme Programı” kapsamında desteklenmektedir.

Mapping In Natural Disasters Using Multi-Criteria Decision Analysis: Flood Risk Case of Aydın Province

Öz

Population growth, the main source of some of the world's biggest problems today, is causing an increase in artificial and impervious surfaces in urban centers as it merges with migration from rural areas. In recent years, extreme weather events and meteorological disasters have frequently occurred due to global warming. Among these, floods and landslides are considered one of the most destructive dangers, especially in cities with a high density of artificial impervious surfaces, and they cause serious losses of lives and property. Although it is very difficult to prevent flood and landslide disasters, it is possible to minimize the damage that can be experienced by predicting these events in advance. This study aims to identify and map flood-landslide risk areas in the Efeler, Köşk, Sultanhisar and Nazilli districts of Aydın province, which have been heavily urbanized in recent years, using the Analytical Hierarchy Process (AHP), a Multi-Criteria Decision Analysis (MCDA) method, and to make recommendations for measures to prevent and reduce the damage from this disaster.

Anahtar Kelimeler

Analytical Hierarchy Process, Aydın, Multi-Criteria Decision Analysis, Risk Management, Flood-Overflow

Proje Numarası

PM-DT-2022-015

Kaynakça

• Referans1 Akar, İ., & Maktav, D. (2008). Taşkın Araştırmalarında çok kriterli karar verme analizi ve hidrolojik modellemelerin uzaktan algılama ve CBS entegrasyonu ile karşılaştırılması, 2. Uzaktan Algılama ve CBS Sempozyumu, Kayseri, Türkiye.
• Referans2 Cabrera, J. S., & Lee, H. S. (2020). Flood risk assessment for Davao Oriental in the Philippines using geographic information system‐based multi‐criteria analysis and the maximum entropy model. Journal of Flood Risk Management, 13(2), e12607.
• Referans3 Cardona, O. D., Ordaz, M., Reinoso, E., Yamín, L. E., & Barbat, A. H. (2012, September). CAPRA–comprehensive approach to probabilistic risk assessment: international initiative for risk management effectiveness. In Proceedings of the 15th world conference on earthquake engineering (Vol. 1, No. 10).
• Referans4 Dang, N. M., Babel, M. S. ve Luong, H. T., 2011. Evaluation of food risk parameters in the Day River flood diversion area, Red River delta, Vietnam. Natural hazards, 56(1), 169-194.
• Referans5 Danumah, J. H., Odai, S. N., Saley, B. M., Szarzynski, J., Thiel, M., Kwaku, A., ... & Akpa, L. Y., 2016. Flood risk assessment and mapping in Abidjan district using multi-criteria analysis (AHP) model and geoinformation techniques,(cote d’ivoire). Geoenvironmental Disasters, 3(1), 1-13.
• Referans6 Dash, P., & Sar, J. (2020). Identification and validation of potential flood hazard area using GIS‐based multi‐criteria analysis and satellite data‐derived water index. Journal of Flood Risk Management, 13(3), e12620.3
• Referans7 Dölek, İ. (2016). Muş ilinde Doğal Tehlike Kaynağı Olarak Sel ve Taşkınlar, Sel ve Taşkına Duyarlı Alanların Analizi. Muş İli İçin Doğal Tehlike Kaynakları. Edt. İskender Dölek), Ankara, 85-134.
• Referans8 Dewan, A. (2013). Floods in a megacity: geospatial techniques in assessing hazards, risk and vulnerability (pp. 119-156). Dordrecht: Springer.
• Referans9 Ertan, A., Özelkan, E., & Karaman, M., 2021. Analitik Hiyerarşi Süreci Kullanılarak Coğrafi Bilgi Sistemleri Ortamında Sel ve Taşkın Alanlarının Belirlenmesi: Çanakkale-Karamenderes Havzası Örneği.
• Referans10 Görcelioğlu, E. (2003). Sel ve çığ kontrolü. İÜ Orman Fakültesi Yayınları, (4415/473,384).
• Referans11 Günseli, İ., 2019. Determination of flood risk areas and mitigation strategies: A case study of the Menemen Plain, İzmir (Doctoral dissertation, Izmir Institute of Technology (Turkey).
• Referans12 Haque, M., Siddika, S., Sresto, M. A., Saroar, M., & Shabab, K. R., 2021. Geo-spatial analysis for flash flood susceptibility mapping in the North-East Haor (Wetland) Region in Bangladesh. Earth Systems and Environment, 5(2), 365-384.
• Referans13 Hammami, S., Zouhri, L., Souissi, D., Souei, A., Zghibi, A., Marzougui, A., & Dlala, M., 2019. Application of the GIS based multi-criteria decision analysis and analytical hierarchy process (AHP) in the flood susceptibility mapping (Tunisia). Arabian Journal of Geosciences, 12(21), 1-16.
• Referans14 İşler, S., Oğuz, E., & Durmuş, O., 2016. Antalya Kemer İlçesi İçin Sentetik Yöntemlerle Taşkın Analizi.
• Referans14 Kabange, M., Elaru, J., Wang, H., Li, F., 2017. Characterizing flood hazard risk in data-scarce areas, using a remote sensing and GIS-based flood hazard index. Nat Hazards, 89:1369-1387
• Referans15 Mind'je, R., Li, L., Amanambu, A. C., Nahayo, L., Nsengiyumva, J. B., Gasirabo, A., & Mindje, M., 2019. Flood susceptibility modeling and hazard perception in Rwanda. International journal of disaster risk reduction, 38, 101211.
• Referans16 Oğuz, K., Oğuz, E., & Coşkun, M. (2016). COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİ İLE TAŞKIN RİSK ALANLARININ BELİRLENMESİ: ARTVİN İLİ ÖRNEĞİ.
• Referans17 Önsoy, H., 2008. Kentleşmede hidrolojinin önemi, 5. Dünya Su Forumu Bölgesel Hazırlık Süreci Türkiye Bölgesel Su Toplantıları: Sel, Taşkın ve Heyelan Konferansları Bildiriler Kitabı, 38-42.
• Referans17 Özcan, O., 2008. Sakarya Nehri Alt Havzası’nın Taşkın Riski Analizinin Uzaktan Algılama ve CBS ile Belirlenmesi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Bilişim Enstitüsü (Doctoral dissertation, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 62s).
• Referans18 Özcan, O., Musaoğlu, N., & Şeker, D. Z., 2009. Taşkın alanlarının CBS ve uzaktan algılama yardımıyla belirlenmesi ve risk yönetimi: Sakarya Havzası örneği. TMMOB Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası, 12, 11-15.
• Referans19 Özcan, O., 2017. Taşkın tespitinin farklı yöntemlerle değerlendirilmesi: Ayamama Deresi örneği. Doğal Afetler ve Çevre Dergisi, 3(1), 9-27.
• Referans20 Özkan, S. P., & Tarhan, C., 2016. Detection of flood hazard in urban areas using GIS: Izmir case. Procedia Technology, 22, 373-381.
• Referans21 Rahmati, O., Zeinivand, H., Besharat, M., 2015. Flood Hazard Zoning İn Yasooj Region, Iran, Using GIS And Multi-Criteria Decision Analysis. Geomatics, Natural Hazards and Risk, 7 (3): 1000-1017
• Referans22 Romdani, R. P., Tamamadin, M., Susandi, A., Pratama, A., & Wijaya, A. R., 2018. Development of flash flood hazard map in bima City (NTB) using analytical hierarchy process. In IOP Conference Series: Earth and Environmental Science (Vol. 166, No. 1, p. 012035). IOP Publishing.
• Referans23 Scheuer, S., Haase, D. ve Meyer, V., 2011. Exploring multicriteria flood vulnerability by integrating economic, social and ecological dimensions of flood risk and coping capacity: from a starting point view towards an end point view of vulnerability. Natural hazards, 58(2), 731-751.
• Referans24 Stefanidis, S., & Stathis, D., 2013. Assessment of flood hazard based on natural and anthropogenic factors using analytic hierarchy process (AHP). Natural hazards, 68(2), 569-585.
• Referans25 Tanrıverdi, M., 2019. Coğrafi bilgi sistemleri (CBS) tabanlı çok ölçütlü karar analizi ile şanlıurfa il merkezi'nin taşkın alanlarının belirlenmesi/Determination of flood areas of Şanlıurfa provincial center by multi-criteria decision analysis based on geographic information systems (GIS) (Doctoral dissertation).
• Referans26 Tek, D., 2013. CBS ve Uzaktan Algılama Yöntemleriyle Kâğıthane Deresinin (İstanbul) Taşkın Risk Analizi (Doctoral dissertation, Yüksek Lisans Tezi, Fatih Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Coğrafya Anabilim Dalı, İstanbul).
• Referans27 Tiryaki, M., & Karaca, O., 2018. Flood susceptibility mapping using GIS and multicriteria decision analysis: Saricay-Çanakkale (Turkey). Arabian Journal of Geosciences, 11(14), 1-17.
• Referans28 Tokgözlü A., Özkan E., 2018. Taşkın Risk Haritalarında AHS Yönteminin Uygulanması: Aksu Çayı Havzası Örneği
• Referans29 Toprak, A., 2015. Solhan Deresi Havzasının (Bingöl) sel ve taşkın analizi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Elazığ.
• Referans30 Tunalı, S.P., Kesgin Atak B., Ersoy Tonyaloğlu E., 2021. CBS Tabanlı Sel ve Taşkın Risk Analizi, İzmir İli Örneği. 4th International Congress on Agriculture, Environment and Health, 20-22 May 2021, Aydın Adnan Menderes University, Aydın/Turkey, 133.
• Referans31 Turoğlu, H., 2005. Bartın'da Sel ve Taşkınlar: Sebepler, Etkiler, Önleme ve Zarar Azaltma Önerileri. Çantay Kitabevi.
• Referans32 Tüzgen, G. A., & Karaca, Ö., 2021.Çerçi ve Murt Deresi (Fethiye-Muğla) Taşkın Duyarlılık Alanlarının CBS ile Çok Kriterli Karar Verme Analizi Kullanılarak Haritalanması. Yerbilimleri, 42(1), 121-143.
• Referans33 Vedat, A. V. C. I., & Sunkar, M., 2015. Giresun'da Sel Ve Taşkın Oluşumuna Neden Olan Aksu Çayı Ve Batlama Deresi Havzalarının Morfometrik Analizleri. Coğrafya Dergisi, (30), 91-119.
• Referans34 Yılmaz, İ., Öztürk, D., & Kırbaş, U., 2017. Çorum ili taşkın tehlikesinin analitik hiyerarşi yöntemi kullanılarak incelenmesi. TMMOB Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası, 16. Türkiye Harita Bilimsel ve Teknik Kurultayı, 3-6.
• Referans35 Zeleňáková, M., Gaňová, L., Purcz, P., Horský, M., & Satrapa, L. (2018). Determination of the potential economic flood damages in Medzev, Slovakia. Journal of Flood Risk Management, 11, S1090-S1099.
• Referans36 Zzaman, R. U., Nowreen, S., Billah, M., & Islam, A. S., 2021. Flood hazard mapping of Sangu River basin in Bangladesh using multi‐criteria analysis of hydro‐geomorphological factors. Journal of Flood Risk Management, 14(3), e12715.