TÜRKİYE ENERJİ PİYASASINDA YAPISAL KIRILMALAR VE OYNAKLIK MODELLEMESİ

Yıl 2024, Cilt: 4 Sayı: 2, 74 - 92, 31.12.2024

Engin Gerek , Erhan Demireli , Mert Ural

Öz

Gün öncesi piyasalardaki fiyatlar, arz ve talebin buluştuğu noktada meydana gelmektedir ve bu piyasalarda elektrik sektörünün tüm aktörleri bulunabilmektedir. Elde edilen fiyat, piyasa takas fiyatı olarak adlandırılır ve elektrik piyasasında bir referans değeri niteliğindedir. Bu çalışmanın amacı, 01.07.2015 - 31.12.2022 tarihleri arasındaki günlük ağırlıklı ortalama piyasa takas fiyatlarını (2.741 gözlem) kullanarak yapısal kırılmaların varlığında Asimetrik GARCH modelleri yardımıyla oynaklık modellemesi yapmaktır. Elde edilen bulgular sonucunda, ağırlıklı ortalama piyasa takas fiyatının en iyi şekilde Student-t dağılımına sahip olan ARMA(7,7)-EGARCH(1,1) modeli ile tahmin edildiği tespit edilmiştir. Elektrik ağırlıklı ortalama piyasa takas fiyatı getiri serisi (REAOPTF) üzerinde ICSS algoritması uygulandığında toplamda 14 kırılma tarihi belirlenmiştir. Bu kırılma tarihlerinin yalnızca 5’inin, modele dahil edildiğinde istatistiksel olarak anlamlı olduğu sonucuna varılmıştır. Yapısal kırılmaların modele eklenmesinin ardından şokların yarılanma süresinin 7 gün olduğu ve oynaklığın arttığı gözlemlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Elektrik Piyasası, Asimetrik GARCH, Yapısal Kırılma, ICSS

Kaynakça

• Aggarwal, R., Inclan, C. ve Leal, R. (1999). Volatility in Emerging Stock Markets. The Journal of Financial and Quantitative Analysis, 34(1): 33-55.
• Anadolu Ajansı. https://www.aa.com.tr/tr/ekonomi/enerjide-2019-boyle-gecti/1676866, (03.07.2023).
• BBC (British Broadcasting Corporation) News. https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-58933489,(03.07.2023).
• Deng, S. (2000). Stochastic Models of Energy Commodity Prices and Their Applications: Mean-reversion with Jumps and Spikes, University of California Energy Institute, Working Paper PWP-73.
• Dünya Gazetesi. https://www.dunya.com/ekonomik-veriler/2018-enflasyonu-yuzde-2030-haberi-436328, (03.07.2023).
• Elektrik Piyasası Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği. Resmi Gazete 27200 (2009). https://www.mevzuat.gov.tr/File/GeneratePdf?mevzuatNo=12985&mevzuatTur=KurumVeKurulusYonetmeligi&mevzuatTertip=5, (20.06.2022).
• Elektrik Piyasası Kanunu. Resmi Gazete 28603 (2013). Kanun No. 6446. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.6446.pdf, (20.06.2023)
• Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK). (2021). EPDK Doğal Gaz Piyasası 2020 Yılı Sektör Raporu.
• Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK). (2023). EPDK Doğal Gaz Piyasası 2022 Yılı Sektör Raporu.
• Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK). (2023). EPDK Elektrik Piyasası 2022 Yılı Piyasa Gelişim Raporu.
• Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK). (2023). EPDK Petrol Piyasası 2022 Yılı Sektör Raporu.
• Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK). https://www.epdk.gov.tr/Detay/Icerik/23-2-3/mevzuat, (15.05.2023).
• Enerji Piyasaları İşletme A. Ş. (EPİAŞ). https://www.epias.com.tr/epias-kurumsal/tarihce/, (20.06.2023).
• Enerji Piyasaları İşletme A. Ş. (EPİAŞ). https://www.epias.com.tr/gun-ici-piyasasi/giris/, (18.06.2023).
• Enerji Piyasaları İşletme A. Ş. (EPİAŞ). https://www.epias.com.tr/genel-esaslar/, (21.06.2022).
• Enerji Piyasaları İşletme A. Ş. (EPİAŞ). https://www.epias.com.tr/gun-ici-piyasasi/genel-esaslar/, (18.06.2023).
• Enerji Piyasaları İşletme A. Ş. (EPİAŞ). https://www.epias.com.tr/gun-oncesi-piyasasi/genel-esaslar/, (21.06.2023).
• Engle, R. F. ve Patton, A. J. (2001). What Good Is a Volatility Model?. Quantitative Finance, 1(2): 237-245.
• Escribano, A., Pena, J. I. ve Villaplana P. (2002), Modeling Electricity Prices: International Evidence. Departmento de Economia, Universidad Carlos III de Madrid. Working Paper 02-27, Economics Series 08,.
• Gbenro, N. ve Moussa, R. K. (2019). Asymmetric Mean Reversion in Low Liquid Markets: Evidence from BRVM. Journal of Risk and Financial Management. 12(38): 1-19.
• Goto, M. ve Karolyi, A. G. (2003), Understanding Electricity Price Volatility Within and Across Markets, Dice Center Working Paper No: 2004-12.
• Guthrie, G. ve Videbeck, S. (2002), High Frequency Electricity Spot Price Dynamics: An İntra-Day Markets Approach, New Zealand Institute for the Study of Competition and Regulation Inc. Working Paper Series 18989.
• Gülay, A. N. (2008). Yenilenebilir Enerji Kaynakları Açısından Türkiye' nin Geleceği ve Avrupa Birliği ile Karşılaştırılması. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü.
• Inclan, C. ve Tiao, G.C. (1994). Use of Cumulative Sum of Squares for Retrospective Detection of Change of Variance. Journal of the American Statistical Association, 89 (427): 913-923.
• Knittel, R. C. ve Roberts, M. R. (2001), An Empirical Examination of Deregulated Electricity Prices, University of California Energy Institute, Working Paper.
• Lucia, J. J., ve Schwartz, E. S. (2002). Electricity Prices and Power Derivatives: Evidence from the Nordic Power Exchange. Review of Derivatives Research, 5(1): 5-50.
• Malik, F. ve Hassan, S.A. (2004). Modeling Volatility in Sector Index Returns with GARCH Models Using an Iterated Algorithm. Journal of Economics and Finance, 28(2): 211-225.
• Mount, T. (2001). Market Power and Price Volatility in Restructured Markets for Electricity, Decision Support Systems, 30(3): 311-325.
• Pooter, M. ve Dijk, D. V. (2004). Testing for Changes in Volatility in Heteroskedastic Time Series - A Further Examination. Econometric Institute Report EI 2004-38: 1-39.
• Robinson, T. A. ve Baniak A. (2002). The volatility of prices in the English and Welsh electricity pool, Applied Economics, 34(12): 1487-1495.
• Sevüktekin, M. ve Nargeleçekenler, M. (2007). Ekonometrik Zaman Serileri Analizi. Geliştirilmiş 2. Baskı, Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Solibakke, P. B. (2002). Efficiently estimated mean and volatility characteristics for the Nordic spot electricity power market, International Journal of Business, 7(2): 17-35.
• Sputnik. https://sputniknews.com.tr/20180402/botas-dogalgaz-zam-1032873350.html, (03.07.2023).
• T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı. https://enerji.gov.tr/bilgi-merkezi-enerji-biyokutle, (27.06.2023).
• T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı. https://enerji.gov.tr/bilgi-merkezi-enerji-hidrolik, (02.09.2022).
• T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı. https://enerji.gov.tr/eigm-yenilenebilir-enerji-kaynaklar-jeotermal, (27.06.2023).
• T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı. https://enerji.gov.tr/neupgm-nukleer-enerji, (14.05.2023).
• T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı. https://enerji.gov.tr/eigm-yenilenebilir-enerji-kaynaklar-gunes (02.09.2022).
• T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı. https://enerji.gov.tr/bilgi-merkezi-enerji-ruzgar, (18.09.2022).
• T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı. https://enerji.gov.tr/bilgi-merkezi-enerji-elektrik#:~:text=2023%20y%C4%B1l%C4%B1%20May%C4%B1s%20ay%C4%B1%20sonu%20itibar%C4%B1yla%20kurulu%20g%C3%BCc%C3%BCm%C3%BCz%C3%BCn%20kaynaklara%20g%C3%B6re,i%20ise%20di%C4%9Fer%20kaynaklar% 20%C5%9Feklindedir, (16.06.2023).
• Türkiye Elektrik İletim A. Ş. (TEİAŞ) Piyasa Yönetim Sistemi https://tpys.teias.gov.tr/tpys/app/login.htm# (21.06.2023).
• Türkiye Elektrik İletim A. Ş. (TEİAŞ) Yük Tevzi Dairesi Başkanlığı. (2023). Kurulu Güç Raporu - Aralık 2022. https://www.teias.gov.tr/kurulu-guc-raporlari (19.06.2023).
• Türkiye Taşkömürü Kurumu. (2023). 2022 yılı Taşkömürü Sektör Raporu. http://taskomuru.net/tr/whiseezu/2023/05/2022YiliTaskomuruSektorRaporu..pdf, (18.06.2023).
• Ural, M., Demireli, E. ve Aydın, Ü. (2022). Finansal Yatırımlarda Riske Maruz Değer Analizi. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Wolak, F. A. (2000). Market Design and Price Behavior in Restructured Electricity Markets: An International Comparison, Working Paper, Department of Economics Stanford University, 79-137.