The Use of Honey Bees to Teach Prıncıples of Learnıng

Yıl 2007, Cilt: 07 Sayı: 4, 126 - 131, 26.11.2007

Charles I. Abramson T. Andrew Mıxson İbrahim Çakmak Harrington Wells

Öz

Experiments are described with harnessed and free-flying forager honey bees suitable for classroom exercises and zoological/botanical park demonstrations. The experiments require bees to discriminate between two scents or two colored targets. Both experiments are easy to perform with minimal training, and the apparatus is inexpensive and constructed from common items such as plastic straws. Suggestions are provided on how the study of learning can be used to educate the general public and students about the importance of honey bees.

Anahtar Kelimeler

Teaching, Honey bees, Apis mellifera, Conditioning, Learning

Bal Arılarından Yararlanarak Öğrenim İlkelerinin Anlatılması

Öz

Bu çalışmada bal arıları kullanılarak öğrenme ilkeleri anlatılmaktadır. Bal arılarından hem arıcılar ve hem de eğitimciler koşullu öğrenme konusunda yararlanabilirler. Zaten arıların beslenme yerini bir uyarıcı ile öğrenebilmesi Pavlov koşullanması olarak bilinmektedir. Bu makalede 3 hedef amaçlanmıştır. Birincisi, eğitimciler ve arıcılar tarafından şartlanmanın gösterilebilmesi için bal arısı hazırlığını geliştirmek istedik. Zaten birçok kişi bal arıları dansı, savunma davranışı ve balın rolü hakkında bilgisi vardır fakat bal arılarının öğrenme konusunda büyük bir kapasiteye sahip olduklarını bilmezler. Đkincisi, ekonomik ve ekolojik açıdan oldukça önemli olan bal arılarının hızlı bir şekilde öğrenmesini, pestisit ve diğer kirleticilere hassas olmasının halka gösterilmesi ile ilgi uyandırmayı amaçladık. Üçüncü olarak da Hayvanat bahçelerinde ve Zooloji parklarında, bal arılarının doğal kaynaklar içerisinde ne kadar önemli ve değerli olduğu konusunda ilerleme sağlamak istedik. Denemeler plastik kamışa sabitlenmiş ve serbest uçan arılarla, hedef olarak iki farklı koku ve renk kullanılarak yapılmıştır. Đki denemede çok basit ve az malzeme ile yapılabilir. Birinci denemede, arılar buzlukta kısa bir süre tutulup hareketi yavaşlayınca plastik kamışlar içinde bantla kafa ve göğüs arasından sabitlenir. Dilini çıkarabilecek durumda olması gerekmektedir. Bu şekilde bağlanan arılara tesadüfi şekilde iki koku birbiri arkasından verilmiştir. Seçilen bir kokunun hemen ardından şeker solüsyonu verilerek toplam 24 kez tekrarlanır ve arıların belli bir koku ile şeker solüsyonunun geleceğini öğrenmesi denenmiş olur. Đkinci denemede, dışarıda uçan arılarda iki farklı renkte hedef ve bunlardan birinde arılara benzer şekilde şeker solüsyonu verilmiştir. Bu denemede arılar iki hedeften birini rengine göre öğrenip seçmesi amaçlanmıştır. Renklerden birine şeker solüsyonu diğerine bir damla su verilmiştir. Önceki denemede olduğu gibi hedefin yerleri tesadüfi olarak değiştirilmiştir. Yine 24 kez bu işlem devam etmiştir. Bu denemede arıların sabitlendiği denemedeki gibi yine şeker solüsyonu olan hedefi öğrenmesi ve ona göre ayırım yapması beklenir. Sabitlenen denemede arılara arka arkaya tesadüfi sırada verilen bir kokuyu ayırması, ikinci denemede aynı anda yan yana duran iki hedeften rengine göre arıların ayrım yapması gerekmektedir. Đkinci çalışmada deneme daha uzun süre alabilir, çünkü denemenin her sıra arasındaki zamanı araştırmacı değil arı belirler. Farklı koku, renk ve besin bal arılarının tercihlerini tespit etmede bu şekilde kullanılabilir. Üçüncü olarak şeker solüsyonu ve su damlası vermede kullanılan renkli plastik kareler yıkanmadan feramonların etkileri incelenebilir. Bu şekilde hem sabitlenen ve hem de havada serbest uçan arılarla yapılan bu öğrenme çalışmaları her yaştan öğrenciler için çok şaşırtıcıdır. Genel olarak halk arasında bilime yatkın insanlar tarafından arıların bu şekilde hızlı öğrenmesi sürpriz bir durumdur. Bu sunumların ışığında arıların yaşamında öğrenmenin ne kadar önemli olduğu ve bu öğrenmenin çevrenin izlenmesinde kullanılabileceği tartışılabilir. Bu şekilde bal arıları aynı zamanda zooloji ve botanik parkları ve eğitim amaçlı gösterilerde arıcılar ve arıcılık konusunda çalışan araştırmacılarla birlikte yapılabilir. Bu denemeler basit malzemelerle ve az bir çalışma ile yapılabilir. Burada halka ve öğrencilere öğrenmenin öneminin anlatılmasında bal arılarının nasıl kullanılabileceği incelenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Öğretme, Bal arıları, Apis mellifera, Şartlanma, Öğrenme

Kaynakça

• Abramson, C. I. 1990. Invertebrate learning: A laboratory manual and source book. American Psychological Association, Washington, D.C.
• Byrne, J. H. (ed.) 2003. Learning and Memory 2nd edition. MacMillan, N.Y.
• Çakmak, I. 2004. Arıların Yayılma Ekolojisi ve Bitkisel Üretimdeki Rolü, (Foraging ecology of bees and their role in crop production) Uludağ Arıcılık Dergisi, 4: 81–87.
• Çakmak, I and Wells, H. 2001. Reward Frequency: Effects on flower choices made by different honey bee subspecies endemic to Turkey. Turkish Journal of Zoology 25:169-176.
• Hill, P. S. M. and Wells, H. 2002. Individual constancy to color by foraging honey bees. In: Exploring Animal Behavior in Laboratory and Field (Ed. by B.J. Ploger and K. Yasukawa). Academic Press, New York. pp. 147-l55.