Türkiye Balarılarında Genetik Çeşitlilik ve Korunmasının Önemi

Yıl 2006, Cilt: 06 Sayı: 1, 25 - 32, 27.02.2006

Aykut Kence

Öz

Anadolu çok çeşitli iklim koşullarına sahip olması, bölgeden bölgeye büyük farklılıklar gösteren jeolojik yapısı ve Afrika, Avrupa ve Asya arasında doğal bir köprü oluşturması nedeni ile bir çok canlı türünün evriminde önemli bir rol oynamıştır. Bal arıları geçirdikleri evrim sırasında Anadolu’nun yerel iklim koşullarına ve florasına uyum sağlayarak çeşitli ırk ve ekotipleri oluşturmuşlardır. Bu ırk ve ekotiplerin morfometrik ve genetik farkları incelendiğinde, balarılarının gerek morfometrik özelliklerinde, gerekse alozim, mitokondri DNA’sı ve mikrosatelitler açısından büyük bir çeşitlilik gözlenmiştir. Alozimlerde ve mikrosatelitlerde gözlenen alttürlere özgü çok sayıda nadir alel Anadolu’da bal arılarının uzun bir süredir evrimleşmekte olduğunu göstermektedir. Bu büyük çeşitlilik bal arılarının ileride meydana gelebilecek çevre değişimlerine uyum sağlayabilmeleri ve Dünyada ve Türkiye’de bal arıları ile yapılacak genetik ıslah çalışmaları için gereklidir ve korunmalıdır. Türkiye’de bulunan yerel balarısı ırkların yabancı ırklarla değiştirilmesi uygulamasının önüne geçilmelidir. Balarısı alttürlerinin ve ekotiplerinin bulundukları bölgelerde ıslah edilerek arıcıların hizmetine sunulması, ülkemizdeki balarısı genetik çeşitliliğinin günümüzde ve gelecekte yararlanılmak üzere korunması için en uygun çözüm gibi görünmektedir

Anahtar Kelimeler

Balarısı, Apis mellifera, Anadolu, Morfometrik Çeşitlilik, Genetik Çeşitlilik, Alozim, mtDNA, Mikrosatelit, Koruma

Genetic Diversity of Honey Bees in Turkey and the Importance of its Conservation

Öz

Anatolia has played an important role in the evolution of many animal and plant species, because of the climatic conditions and topographical formations varying from region to region, and because of its situation between Asia, Africa and Europe as a natural bridge. Honey bees formed a variety of races and ecotypes in adapting to the local flora and climates in Anatolia during their evolution. When the morphometrical and genetical differences between these races and ecotypes were studied, a great diversity in both morphometrical, and genetical traits such as allozymes, mtDNA, and microsatellites. Race and ecotype specific numerious rare and diagnostic alleles in allozymes and microsatellites indicate that honey bees have been evolving in Anatolia for a long period. This great diversity is needed and must be protected in order to enable honey bees to adapt to possible environmental changes in the future and to improve honey bees genetically through breeding programs in the world as well as in Turkey. The practice of replacing of honey bees native to Turkey by races from abroad should be prevented. The most appropriate solution for the current and future utilization of the genetic diversity of honey bees in Turkey seems to be breeding and improving native honey bee races and ecotypes localy and offering such breeds to the service of beekeepers.

Anahtar Kelimeler

Honey bee, Apis mellifera, Anatolia, Morphometrical diversity, Genetic diversity, Allozyme, mtDNA, Microsatellite, Conservation

Kaynakça

• Adam, B. 1983 In search of best strains of honeybees. 2nd Edition, Northern Bee Books, UK. 206p.
• Anonymous, 1993 Honey, USDA Agricultural Statistics, National Agricultural Statistics Service, Washington D.C.
• Asal, S., Kacabaş S., Ekinci, C., Yıldız, M. (1995) Enzime polimorhism in honey bee (Apis mellifera L.) from Anatolia. Turk. J. Zool. 19: 153-156.
• Bodenheimer, F.S. 1941 Studies on the Honeybee and beekeeping in Turkey. Merkez Ziraat Mücadele Enstitüsü, Ankara.
• Bodur, Ç. Genetic Structure Analysis of Honeybee Populations Based on Microsatellites. Ph.D. Thesis 2005.
• Cornuet J.M., Oldroyd B.P., Crozier R.H., 1995 Unequal thermostability of allelic forms of malate dehydrogenase in honeybees, J. Apic. Res. 41: 45–47.
• Çınar M. U. 2000. Muğla yöresi balarısı (Apis mellifera L.) populasyonlarında belirlenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi, İzmir. varyasyonun
• Darendelioğlu, Y., Kence, A. 1992 "Morphometric study on population structure on honeybee, Apis mellifera L. (Hymenoptera: Apidae)" Türkiye 2. Entomoloji Kongresi Bildirileri, 387-396.
• Eryümlü, A. 1999 Determination of morphometric and electrophoretic variation in honeybee (Apis mellifera L.) populations of Aegean region of Turkey. M.Sc. Thesis, METU, Ankara.
• Fıratlı, Ç. 1987. Races of honey bees. Traning course on apiculture at Development Foundation of Turkey. A. İnci (ed.) FAO. Ankara
• Gençler, G. 1998. Determination of morphometric and electrophoretic variation in honeybee (Apis mellifera L.) populations of Northwestern Anatolia. M.Sc. Thesis, METU, Ankara.
• Güler A., Kaftanoğlu, O. 1999-a. Türkiyedeki önemli bal arısı (Apis mellifera L.) ırk ve ekotiplerinin morfolojik özellikleri I. Turk. J. Vet. Anim. Sci. 23: 565-570.
• Güler A., Kaftanoğlu, O. 1999-b. Türkiyedeki önemli bal arısı (Apis mellifera L.) ırk ve ekotiplerinin morfolojik özellikleri II. Turk. J. Vet. Anim. Sci. 23: 571-575.
• Güler A., Akyol, E., Gökçe, M., Kaftanoğlu, O. 2002. Artvin ve Ardahan Yöresi Balarıları (Apis mellifera L.)’ nın Bazı Morfolojik Özellikler Yönünden ilişkilerinin Belirlenmesi. Turk. J. Vet. Anim. Sci.26: 596-603.
• Hadimoğulları,N. 2000. Seasonal variation in heterozygosity in PGM in honeybees. MS Thesis, METU, Ankara
• Jensen, A. B., Palmer, K.A., Boomsma, J. J., Pedersen, B. V.2005. Varying degrees of Apis mellifera ligustica introgression in protected populations of the black honey bee, Apis mellifera mellifera in northwest Europe. Molecular Ecology 14: 93.
• Kandemir, İ., Kence, A. 1995 Allozyme variation in Central Anatolian honey bee (Apis mellifera L.) populations Apidologie, Vol:26, pp:503-510.
• Kandemır I., Kence M., Kence A. 2000.Genetic and morphometric variation in honeybee (Apis mellifera L.) populations of Turkey. Apidologie 31: 343–356.
• Kence, A. (Proje Koordinatörü),1987. Türkiye'nin Biyolojik
• Zenginlikleri, 316p, 1987. TÇSV yayını, Ankara.
• Kence, M., Kence, A., Kandemir, İ. 1998 Türkiye’de bal arısı (Apis mellifera L.) ırklarının karakterizasyonu ve korunması. TÜBİTAK VHAG-1077 nolu proje raporu.
• Morse, R. A. & Calderone, N. W. 2000. Beeculture, http:__bee.airoot.com_beeculture_pollination2000_pg1 .html.
• Nielsen D., Page Jr P.E., Crosland M.W.J., 1994 Clinal variation and selection of MDH allozymes in honeybee populations, Experientia 50: 867–871.
• Ndiritu, D.W., Mutugi, N., Ndung'u, S. 1986 Variation in Malate Dehydrogenase allozymes among honeybee populations in Kenya. Journal of Apicultural research, 25, 234-237.
• Quezada-Euan, Jose Javier G., Jesus May-Itza, William, De.2001. Partial seasonal isolation of African and Eropean-Derived Apidae) Drones at Congregation Areas From Subtropical Mexico. Ann. Entomol. Soc. Amer. 94: 540-544. mellifera (Hymoneptera;
• Palmer MR, Smith DR, Kaftanoğlu O 2000. Turkish honeybees: genetic variation and evidence for a fourth lineage of Apis mellifera mtDNA. The Journal of Heredity 91, 42-46.
• Southwick, E. E. & Southwick, L., Jr. 1992. Estimating the Economic value of honey bees (Hymenoptra, Apidae) as Agricultural pollinators in the United States. J. Econ. Entomol. 85, 621–633.
• Sönmez, R. ve Settar, A. 1987. Önemli arı ırkları, ırk özellikleri ve Türkiye’deki bulgular. Türkiye I. Arıcılık Kongresi, Ankara. N. Sönmez (Ed.) Tarım, Orman ve Köyişleri bakanlığı yayını no. 154.
• Rotenbuhler, W.C., Kulincevic, Kerr, W.E. 1968 "Bee genetics" Ann. Rew. Genet., 2, 413-438.
• Ruttner, F. 1988. Biogeography and Taxonomy of Honeybees. Springer-Verlag, Berlin, Heildelberg.
• Smith DR, Slaymaker A, Palmer M, Kaftanoğlu O (1997) Turkish honeybees belong to the east Mediterranean lineage. Apidologie 28, 269-274.
• Warrit N, Hagen TAR, Smith DR, Cakmak I. 2004 A survey of Varroa destructor strains on Apis mellifera in Turkey. Journal of Apıcultural Research 43: 190-191.
• Wells H, Cakmak I, Coburn P, Athens M, Hill PSM. 2000. Honeybee (Apis mellifera ligustica) use of color and pattern in making foraging choices Journal Of The Kansas Entomological Society 73 (4): 195-207.
• Wilson E.1971 Insect Societies. Harvard University Press, Cambridge, Massachusetts, 548p.