An Example of Ikhwāniyāt in Andalusian Treatises: Correspondence Between Ibn Khaldūn and Ibn al-Khatīb

Yıl 2023, Cilt: 32 Sayı: 2, 311 - 332, 22.12.2023

Figen Akay

https://doi.org/10.51447/uluid.1407035

Öz

The cultural background of Ibn Khaldūn and Ibn al-Khatīb, who wrote works in the fields of history, thought, science and literature, was the most important reason for their influence in politics. In the century in which they lived, scientific power and political authorities were in a state of complete interlocking. Ibn Khaldūn, who held many political positions, was known for his scientific and intellectual competence. Likewise, Ibn al-Khatīb was one of the scholars who proved himself in many fields such as history, geography, fiqh, philosophy and literature. In this article, the letters of Ibn Khaldūn and Ibn al-Khatīb, who shared the same period, who came to prominence in North Africa and Andalusia in the 8th/14th century with their works and political struggles, who were important figures in the history of Arabic literature, and whose views had a wide influence in their time and beyond, are analyzed as an example of the treatise of ihwāniyāt. Within this framework, the evidence pointing to this friendship is first presented. Accordingly, after providing brief information about the iḥwāniyāt treatises in the introduction, the biographies of these two names and their political positions, which were an important factor in the formation of their friendship, are discussed. Then, in the first part of the article, information about the beginning and later stages of their friendship is given; in the second part, the letters they sent to each other are identified and analyzed in terms of content. The literary power of these letters is also emphasized.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Rhetoric, Andalusian Literature, Literary Style, Letters of Brotherhood, Banī Aḥmar.

Endülüs Risâlelerinde Bir İhvâniyât Örneği: İbn Haldûn ve İbnü’l-Hatîb Arasında Geçen Mektuplaşmalar

Öz

Tarih, düşünce, bilim ve edebiyat alanlarında eserler kaleme alan İbn Haldûn ve İbnü’l-Hatîb’in sahip olduğu kültürel birikim, siyasette etkili olmalarının en önemli nedeni olmuştur. İçinde yaşadıkları yüzyılda, bilimsel güç ve siyasi otoriteler birbiriyle tam bir kenetlenme hâlindeydi. Nitekim pek çok siyasi makamlarda görev icra eden İbn Haldûn, bunlardan önce bilimsel ve entelektüel yetkinliği ile tanınırdı. Aynı şekilde İbnü’l-Hatîb de tarih, coğrafya, fıkıh, felsefe ve edebiyat gibi pek çok alanda kendini ispatlamış âlimlerdendi. Bu makalede aynı dönemi paylaşan, 8./14. yüzyılda Kuzey Afrika ve Endülüs bölgesinde hem eserleriyle hem verdikleri siyasi mücadele ile öne çıkan, Arap Edebiyatı ve düşünce tarihinin önemli isimlerinden olan, yaşadığı çağda ve daha sonrasında görüşleriyle geniş etki uyandıran İbn Haldûn ve İbnü’l-Hatîb’in mektupları ihvâniyât risâlesi örneği olarak incelenmiştir. Bu çerçevede öncelikle bu dostluğa işaret eden deliller ortaya koyulmuştur. Buna göre girişte ihvâniyât risâleleri hakkında kısa bilgi veril-dikten sonra bu iki ismin biyografileri ve dostluklarının oluşmasında önemli bir etken olan siyasi pozisyonları ele alınmıştır. Ardından makalenin birinci bölümünde dostluklarının başlangıç ve ileri aşamaları hakkında bilgi verilmiş; ikinci bölümünde ise birbirlerine gönderdikleri mektuplar tespit edilerek muhteva açısından incelenmiştir. Ayrıca bu mektupların edebî gücüne de vurgu yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belagati, Endülüs Edebiyatı, Edebî Üslup, Kardeşlik Mektupları, Benî Ahmer.

Kaynakça

• Abûş, Zâkir Abdüllatîf. “Lisânüddîn İbnü’l-Ḫaṭîb ve ṣuveruhü’l-belâġiyye”. Mecelletü Kulli-yeti’t-Terbiyyeti’l-Esâsiyye 43 (2019), 1599-1608.
• Aristoteles. el-Aḫlâḳ. çev. İshak b. Huneyn. thk. Abdurrahman Bedevî. Kuveyt: Vekâletü’l-Matbûʿât, 1399/1979.
• Atîk, Abdülazîz. el-Edebü’l-ʿArabî fi’l-Endelüs. Beyrut: Dâru’n-Nahdati’l-Arabiyye, ts.
• Chejne, Anwar G. Muslim Spain: It’s History and Culture. Minneapolis: The University of Minnesota, 1974.
• İbn Haldûn. Bilim ile Siyaset Arasında Hatıralar. çev. Vecdi Akyüz. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2004.
• İbn Haldûn, Ebû Zeyd Veliyuddin Abdurrahman b. Muhammed. Kitâbü’l-ʿİber. 8 Cilt. Mısır: Bulak, 1284/1867.
• İbn Haldûn, Ebû Zeyd Veliyyüddin Abdurrahman b. Muhammed. et-Taʿrîf bi İbn Ḫaldûn ve riḥletühû ġarben ve şarḳen. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Lübnânî, 1399/1979.
• İbnü’l-Hatîb, Ebû Abdullah Lisanüddin Muhammed b. Abdullah. el-İḥâṭa fî aḫbâri Ġırnâṭa. thk. Muhammed Abdullah İnân. 4 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1397/1977.
• İbnü’l-Hatîb, Ebû Abdullah Lisanüddin Muhammed b. Abdullah. Miʿyâru’l-iḫtiyâr fî ẕikri’l-meʿâhid ve’d-diyâr. thk. Muhammed Kemâl Şebâne. Kahire: Mektebetü’s-Sekāfeti’d-Dîniyye, 1422/2002.
• İbnü’l-Hatîb, Ebû Abdullah Lisanüddin Muhammed b. Abdullah. Nüfâḍatü’l-cerâb fî ‘ulâle-ti’l-iġtirâb. thk. Ahmet Muhtar el-Abbâdî. Kazablanka: Dârü’n-Neşri’l-Mağribiyye, 1405/1985.
• İbnü’l-Hatîb, Ebû Abdullah Lisanüddin Muhammed b. Abdullah. Ravḍatü’t-Ta‘rîf bi’l-ḥubbi’ş-Şerîf. thk. Muhammed el-Kettânî. Beyrut: Dâru’s-Sekāfe, 1389/1970.
• İbnü’l-Hatîb, Ebû Abdullah Lisanüddin Muhammed b. Abdullah. Reyḥânetu’l-küttâb ve nücʿatü’l-müntâb. thk. Muhammed Abdullah İnan. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1401/1981.
• Îd, Muhammed. el-Memleketü’l-lisâniyye fî naẓari İbn Ḫaldûn. Kahire: Âlemü’l-Kütüb, 1979.
• İnân, Muhammed Abdullah. Lisânüddîn İbnü’l-Ḫatîb: Ḥayâtühû ve türâs̱ühü’l-fikrî. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1387/1968.
• Kaysî, Felâh. Edebü’r-resâʾil fi’l-Endelüs fi’l-ḳarni’l-ḫâmisi’l-hicrî. Ammân: Dâru’l-Beşîr, 1989.
• Latîf, Muhammed el-Âdil. İbn Ḫaldûn min ḫilâli muʿâṣırîhî. Tunus: Câmiʿü’l-Kütübi’l-İslâmiyye, 1420/2000.
• Makkarî, Ebü’l-Abbas Şihâbüddin Ahmed b. Muhammed b. Ahmed. Ezhâru’r-Riyâḍ fî aḫbâr-i ʿİyâḍ. thk. Muhammed es-Sekkā vd. 3 Cilt. Kahire: Matbaʿatü Lecnetü’t-Telif ve’t-Terceme ve’n-Neşr, 1357/1939.
• Makkarî, Ebü’l-Abbas Şihâbüddin Ahmed b. Muhammed b. Ahmed. Nefḫü’t-ṭîb min ġusni’l-Endelüsi’r-raṭîb ve ẕikru vezîrihâ Lisâni’d-din İbni’l-Ḫatîb. thk. İhsan Abbâs. 8 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1387/1968.
• Uludağ, Süleyman. “İbn Haldûn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 19/539-543. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları - İSAM Yayınları, 1999.
• Vafî, Ali Abdulvâhid. ʿAbdurraḥmân b. Ḫaldûn: Ḥayâtühû ve âs̱âruhû ve meẓâhiru ʿabḳariyyetihî. Kahire: Mektebetü Mısr, 1381/1962.