An Ottoman Muderris in the XVIth Century: Mawlana Muslih al-Din Effendi and His Heritage

Yıl 2011, Cilt: 20 Sayı: 1, 117 - 155, 01.01.2011

Saadet Maydaer

Öz

-

Anahtar Kelimeler

-

XVI. Yüzyılda Bir Osmanlı Müderrisi: Mevlana Muslihuddin Efendi ve Mirası

Öz

Sosyal ve ekonomik tarih çalışmalarının önemli kaynaklarından biri olarak bilinen, bir kimsenin öldükten sonra geriye bıraktıklarının kaydı anlamındaki terekeler, aynı zamanda ilim ve kültür tarihine de ışık tutan belgelerdir. Terekelerde kayıtlı kitapların sayısı, niteliği, hangi ilim dallarına ait oldukları ve maddî değerleri, bize kaydedildikleri dönemin ilmî ve fikrî ortamı hakkında gruplarından incelendiğinde, yaşamlarına, diğer eşyalarıyla ise sosyo-ekonomik düzeylerine ilişkin çıkarımlarda bulunmak mümkündür

Anahtar Kelimeler

Müderris, Bursa, ilmiye, tereke, kitap

Kaynakça

• Ahmed Vefik Paşa, Lehçe-i Osmanî, trs., c. I-II.
• Aydın, Ömer, “Türk Kelâm Bilgini Sadru‟ş-Şerîa es-Sânî (ö.747/1346)”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, sayı: 3, Erzurum 1995, ss. 181-196.
• Babacan, İsrafil, “Sıhâhu‟l-„Acem Adlı Farsça-Türkçe Lügat ve Kazan Nüshası”, Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2007 Özel Sayı, ss. 73-96.
• Baldırzade Selîsî Şeyh Mehmed, Ravza-i Evliya, haz. Mefail Hızlı- Murat Yurtsever, Arasta yay., Bursa 2000.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Vakfiyeler, 19/9.
• Bursa Şeriyye Sicilleri, A 137; A 64; A 133.
• Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri, Matbaa-i Âmire, İstanbul 1333, c. I-II.
• Buyuk, Orhan, “Şer„iyye Sicillerine Göre XVII. Yüzyılın Ortalarında Edirne‟de Sosyo-Ekonomik Hayat”, YYLT., Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne 2009.
• Cici, Recep, “Osmanlı Hukuk Düşüncesini Etkileyen Başlıca Kaynaklar”, UÜİFD, sy. 8, c. 8, 1999, 215-246.
• ………….., Osmanlı Dönemi İslam Hukuku Çalışmaları Kuruluştan Fatih Devri Sonuna Kadar, Bursa 2001.
• Çaldak, Hüseyin, “Necmeddin Ali bin Ömer El-Kâtıbî El-Kazvînî, Hayatı, Eserleri ve “Şemsiyye”si”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi c. edu.tr/edergi/dergi.php?name1=ilahiyatfakultesi&yil=1999&cilt=3& sayi=1, 12.01.2011. 1999,
• http://eskiweb. cumhuriyet.
• Demir, Tanju, “Bir Tereke, Yetmiş Denizlili A Heritage, Seventy Inhabitant from Denizli”, Tarih Araştırmaları Dergisi, , Tarih Araştırmaları Dergisi, 24 (38), 2005, ss. 131-144.
• Demirel, Ömer- Tuş, Muhittin, “Osmanlı Anadolu Ailesinde Ev, Eşya ve giyim-Kuşam Sürecinde Türk Ailesi, T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu, Ankara 1992, c. II, ss. 704-755.
• Sosyo-Kültürel Değişme
• Devellioğlu, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara 1996.
• Duman, Ali, “Taşköprüzâde Ahmed Efendi ve Mevzu‟âtü‟l-„Ulûm‟da Yer Alan Usul ve Fıkıh ile İlgili İlimler”, Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2004/1, c. III, sayı: 5, ss. 47-64.
• Durmuş, İsmail, “Avamilü‟l-Mie”, DİA, İstanbul, 1991, c.4, ss. 106-107.
• Er, İlker, Balıkesir Tereke Kayıtları Üzerinde Bir Değerlendirme (1670-1700), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi (YYLT), Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Balıkesir 2008.
• Erünsal, İsmail, “Türk Edebiyatı Tarihinin Arşiv Kaynakları IV: Lami„i Çelebi‟nin Terekesi”, Journal of Turkish Studies- Türklük Bilgisi Araştırmaları, vol: 14, Harvard University, Washington DC, 1990, pp. 179-194.
• Faroqhi, Suraiya, “18. Yüzyıl Bursa‟sında Zengin Olmak: Debbağ Hacı İbrahim‟in Serveti”, Osmanlı Dünyasında Üretmek, Pazarlamak, Yaşamak, (çev. Gül Çağalı Güven, Özgür Türesay), İstanbul 2003, ss.199-216.
• ………………., “Köle Sahibi ve Kırsal Tefeci Olarak Bir Yapı Ustası: Sefer Mimarı Bursalı Hacı Abdullah”, Osmanlı Dünyasında Üretmek, Pazarlamak, Yaşamak, (çev. Gül Çağalı Güven, Özgür Türesay), İstanbul 2003, ss. 179-197.
• Fazlıoğlu, Şükran, “Ta„lîm İle İrşâd Arasında: Erzurumlu İbrahim Hakkı‟nın Medrese http://www.ihsanfazlioglu.net/Sukran_Fazlioglu/Erzurumlu_Ibrahi m_Ders_Mufredati.pdf, 20.12.2010, ss. 1-80. Müfredatı”,
• Gövsa, Alaattin, Resimli Yeni Lûgat ve Ansiklopedi, İskit Yayınevi, İstanbul, ts., c. I-V.
• Hızlı, Mefail, “Osmanlı Medreselerinde Okutulan Dersler ve Eserler”, UÜİFD, c. 17, sy. 1, 2008, ss. 25-46.
• ………………., Osmanlı Klasik Döneminde Bursa Medreseleri, İstanbul, 1998. http://tdkterim.gov.tr/bts/, 21. 02. 2011.
• Hüseyin Kazım Kadri, Türk Lûgatı, Maarif Matbaası, İstanbul, 1943, c. I-IV.
• İhsanoğlu, Ekmeleddin, Osmanlı Eğitim ve Bilim Kurumları, Osmanlı Devleti ve Medeniyeti Tarihi, ed. Ekmeleddin İhsanoğlu, c. 2, İstanbul, 1998, ss. 223-361, s. 230
• İpşirli, Mehmet, Osmanlı Devlet Teşkilatı, Osmanlı Devleti ve Medeniyeti Tarihi, ed. Ekmeleddin İhsanoğlu, c. I, İstanbul, 1994, ss. 139-279.
• İzgi, Cevat, “Demiri”, DİA, İstanbul, 1994, c. 9, ss. 152-153.
• Kaçar, Yasemin, Bahrî Memlûk Devleti‟nin Eğitim Sistemi ve Medreseler (1250-1382), YYLT, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tokat 2006.
• Karacabey, Salih, “XV. ve XVI. Asır Osmanlı Medreselerinde Hadis Öğretimi”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sy. 4, c. 4, 1992, ss. 227-234.
• Karagöz, Mehmet, “Ayıntab (Antep) A‟yanı es-Seyyid el-Hac Mehmed Ağa bin es-Seyyid Battal Ağa‟nın Terekesi”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Elazığ 2009, c. 19, sy. 2, ss. 315-328.
• Karahasanoğlu, Selim, “Osmanlı İmparatorluğu‟nda 1730 İsyanına Dair Yeni bulgular: İsyanın Organizatörlerinden Ayasofya Vaizi İspirîzâde Ahmed Efendi ve Terekesi”, OTAM, sy. 24, güz 2008, ss. 97-128.
• ………………., “Osmanlı Matbaasının Başarısını/Başarısızlığını Yeniden Gözden Geçirmek ya da İbrahim Müteferrika‟nın Terekesinin Tespitine Katkı”, Journal of Turkish Studies, Harvard University 2009, c. 33/1, ss. 319-328.
• Karaman, Hayreddin, Mukayeseli İslam Hukuku, Nesil Yay. İstanbul 1996, c. 1-3.
• Karataş, Ali İhsan, “Tereke Kayıtlarına Göre XVI: Yüzyılda Bursa‟da İnsan- Kitap İlişkisi”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. 8, sy. 8, 1999, ss. 317-328.
• ………………., “XVI. Yüzyılda Bursa‟da Tedavüldeki Kitaplar”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. 10, Sayı: 1, 2001, ss. 209- 230;
• ………………., “XVI. Yüzyılda Bursa‟da Yaygın Olan Kitaplar, YYLT, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa 1995.
• Katip Çelebi, Keşf el-Zunûn, (nşr. Ş. Yaltkaya-R. Bilge), MEB, İstanbul, 1971 ve 1972, c. I-II.
• Kılıç, Hulusi, “el-Kamûsü‟l-Muhît”, DİA, İstanbul 2001, c. 24, ss. 287-288.
• ………………., “Harîrî”, DİA İstanbul 1997, c. 16, ss. 191-192.
• Kılıç, Orhan, “Harputlu Hacı Osman‟ın 1725 Tarihli Terekesi ve Düşündürdükleri”, Turkish Studies, vol: 2/1, 2007, s. 17-28.
• Koçu, Reşad Ekrem, Türk Giyim, Kuşam ve Süslenme Sözlüğü, Sümerbank Kültür Yay., Ankara, 1967.
• Kuru, Levent, “29 Numaralı Edirne Şeriyye Sicili”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Edirne Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2006.
• Kuşu, Selma, Şer„iye Sicillerine Göre H. 1065-1079/M. 1655-1669 Tarihleri Arasında Edirne‟de Sosyo-Ekonomik Hayat, YYLT, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne 2009.
• Kut, Günay, “Lamii Çelebi”, DİA, Ankara 2003, c. 27, ss. 96-97.
• Lajos, Fekete, “XVI. Yüzyılda Taşralı Bir Türk Efendi Evi”, (çev. M. Tayyib Gökbilgin), Belleten, cilt: XLIII, sayı 170, Ankara, 1979, ss. 457-480.
• Maydaer, Saadet, “XVII. Yüzyılda Bursa‟da Emekli Bir Kadı: Baldırzade Oğlu Derviş Mehmed Efendi ve Serveti”, U.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, Bursa 2008, c. 17, sy. 2, ss. 569-592.
• ………………., Osmanlı Klasik Döneminde Bursa‟da Bir Semt: Hisar, Emin Yayınları, Bursa 2009.
• MEB Türkçe Sözlük, İstanbul 2004.
• Mecdi Efendi, Tercüme-i Şakaik-i Numaniyye, Tab„hane-i Âmire, 1269.
• Mecdî Mehmed Efendi, Şakaik-ı Numaniye ve Zeylleri Hadaiku‟ş-Şakaik, neşr. haz. Abdülkadir Özcan, Çağrı yay., İstanbul, 1989, c. I-V.
• Muhammed b. Ebû Bekir b. Abdülkadir er-Razi, Muhtaru‟s-Sıhah, Mısır 1329h.
• Öztürk, Said, Askerî Kassama Göre Onyedinci Asır İstanbul Tereke Defterleri (Sosyo-Ekonomik Tahlil), OSAV yay., İstanbul 1995.
• Pakalın, Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, MEB yay., İstanbul 2004.
• Pay, Salih, “İvaz Paşa Medresesi Müderrisleri”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 8, c. 8, 1999, ss. 247-264.
• ………………., Bursa İvaz Paşa Külliyesi, Eğit-San Yayınları, Bursa, 1996.
• Redhouse, Sir James W., Çağrı Yay., İstanbul 2006
• Şemseddin Sami, Kâmus-ı Türkî, Çağrı Yay., İstanbul, 1996.
• Toraman, Cengiz, “Bir Kamu Politikası Uygulama Aracı Olarak Tereke Muhasebesi ve Osmanlı Uygulaması”, İSMMMO Yayın Organı, Mali Çözüm-71, ss. 116-126. Unan, Fahri, “Medreseler ve Osmanlı Merkezî Yönetimi”, http://yordam.manas.kg/ekitap/pdf/ Manasdergi/sbd/sbd9/sbd- 9-01.pdf, 20.11. 2010, ss. 1-7.
• ………………., “Osmanlı Medrese Ulemâsı: İlim Anlayışı ve İlmî Verim”, SBD, 5/2, ss. 14-33.
• ………………., Kuruluşundan Günümüze Fatih Külliyesi, TTK yay., Ankara 2003.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Devleti‟nin İlmiye Teşkilatı, TTK Yay., Ankara, 1984.
• VGMA, defter no: 732, s. 74, 75.
• Yağcı, Zübeyde Güneş- Genç, Serdar, “XIX. Yüzyılda Balıkesir‟de Giyim- Kuşam Zevki ve Bir Kumaş Tüccarı”, Turkish Studies, vol: 2/1, 2007, ss. 227-246.
• Yavuz, Yusuf Şevki, “Fahreddin er-Razi”, DİA, İstanbul, 1995, c. 12, ss. 89- 95.
• ………………., “Kâtibî, Ali b. Ömer”, DİA, Ankara 2002, c. 25, s. 41-42.
• Yazıcı, Tahsin, “Gülistan”, DİA, c. 14, İstanbul, 1996, ss.240-24.
• Yılmaz, Harun, “el-Melikü‟l-Muazzam ve döneminde Dımaşk‟ta Kurulan Medreseler (615-624/1218-1227)”, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, YYLT, İstanbul 2008.
• Yılmaz, Serap, “İranlı Bir Ermeni Tüccarın Terekesi ve Ticarî Etkinliği Üzerine Düşünceler” Ege Üniversitesi Tarih İncelemeleri Dergisi, sy. VII, İzmir 1992, s. 191-216.