Zemahşeri’nin el-Keşşâf’ında Allah’ın Bazı Sıfatlarıyla İlgili Temsîl, Mecâz ve İstiâre Algılamaları

Yıl 2008, Cilt: 17 Sayı: 2, 519 - 568, 01.06.2008

Celil Kiraz

Öz

-

Anahtar Kelimeler

-

Zemahşeri’nin el-Keşşâf’ında Allah’ın Bazı Sıfatlarıyla İlgili Temsîl, Mecâz ve İstiâre Algılamaları

Öz

Büyük müfessir Zemahşerî, Kur'ân’da yer alan Allah’ın eli, yüzü, gözü ve arşa istivâsı gibi kullanımları, O’nun hiçbir benzerinin bulunmadığına dair ayetten hareketle, Arapça’nın dil özelliklerini de kullanarak tevil etmektedir. Ona göre Allah’ın eli, O’nun cömertliği ve kudreti; yüzü, zâtı; gözü, her şeyi gözetiminde tutması; arşa istivâsı da bütün kâinatı idare etmesi anlamına gelmektedir. Müfessir, Allah’ın gökte oluşu, O’nun gelmesi, kıyamette insan ve cinlerle baş başa kalması, kâfirleri ihâta etmesi ve onları gözetlemesi konularıyla ilgili olarak da teşbîh ve tecsîmden uzak yorumlar yapmaktadır. Ayrıca Zemahşerî’ye göre Allah’ın kelâm sıfatı da mahlûktur. Müfessirimiz, O’nun cansız varlıklarla karşılıklı konuştuğuna dair Kur'ân’daki bazı ayetleri de temsîl veya mecaz olarak kabul etmektedir. accepted the some verses in the Qur’an about speaking of God with lifeless things, as metaphors

Anahtar Kelimeler

Zemahşerî, Allah’ın eli, yüzü, gözü, Arşa istivâ, te’vîl, Arapça edebî sanatlar

Kaynakça

• Abdullayev, Övezmuhammet, Ebu'l-Muîn en-Nesefî'nin Bazı İtikâdî Görüşleri (Kelâmullah Kavramı), basılmamış yüksek lisans tezi, Bursa, 2001.
• Adıgüzel, Hanifi, Din Dili Bağlamında Haberî Sıfatlar (Arş, Kürsî ve İstivâ), basılmamış yüksek lisans tezi, Erzurum, 2007.
• Akdemir, Hikmet, Belâğat Terimleri Ansiklopedisi, Nil Y., İzmir, 1999.
• Aslan, İbrahim, “‘Söz’ün Mâhiyeti ve Bu Bağlamda Bir Söz Olarak Kelâmullah”, Kelâm Araştırmaları Dergisi, Yıl 3, Sayı 1, s. 141-163, Ocak 2005.
• Bolelli, Nusreddin, Belâgat (Beyân-Me‘ânî-Bedî’ İlimleri: Arap Edebi- yatı), İFAV Y., 3. Baskı, İstanbul, 2001.
• Bilgegil, M. Kaya, Edebiyat Bilgi ve Teorileri (Belâğat), Enderun Kitabevi, 2. Baskı, İstanbul, 1989.
• Bilgin, Abdülcelil, Kur'ân’daki Deyimler ve Zemahşerî’nin Keşşâf’ı, Ankara Okulu Y., Ankara, 2008.
• el-Cüveynî, İmâmu’l-Harameyn Ebu’l-Meâlî Rükneddîn Abdülmelik b. Abdullah b. Yûsuf (v. 478/1086), el-Akîdetü’n-Nizâmiyye, Neşr: Muhammed Zâhid el-Kevserî, yrs., trs.
• ed-Dîb, Abdülazîm, “Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn” DİA, VIII, 141- 144, T.D.V. Y., İstanbul, 1993.
• ed-Dimyâtî, Ahmed b. Muhammed b. Ahmed el-Bennâ (v. 1117/ 1705), İthâfu Fudalâi’l-Beşer bi’l-Kırââti’l-Erbaate Aşer, 2 cilt, Tahkîk: Şa’bân Muhammed İsmâîl, Âlemü'l-Kütüb, Beyrut, 1407/1987.
• Eren, Cüneyt - Özcan, Halil, Kur'ân-ı Kerîm’de Edebî Sanatlar, Aktif Y., Erzurum, 2003.
• Eren, Şadi, Kur'ân’da Teşbih ve Temsiller, Işık Y., İstanbul, 2001.
• el-Eş’arî, Ebü’l-Hasen Ali b. İsmail b. İshak (v. 324/936), el-İbâne an Usûli’d-Diyâne, Tahkîk: Fevkıyye Hüseyin Mahmûd, Dâru’l- Ensâr, Kâhire, 1397/1977.
• ------, Usûlü Ehli’s-Sünne ve’l-Cemâa, Tahkîk: Muhammed es-Seyyid el-Celyend, Kâhire, 1987.
• ------, el-Luma’ fi’r-Reddi alâ Ehli’z-Zeyği ve’l-Bida’, Tashîh, Takdîm ve Ta’lîk: Hammûde Gurâbe, Kâhire, 1975.
• Hacımüftüoğlu, Nasrullah, İ’câz ve Belâgat Deyimleri, EKEV Y., Erzurum, 2001.
• el-Hatîb, Abdüllatîf Muhammed, Mu’cemü’l-Kırâât, 11 cilt, Dâru Sa’deddîn, Dımeşk, 1422/2002.
• İbn Atıyye el-Endelûsî, el-Kâdî Ebû Muhammed Abdülhak b. Gâlib (v. 541/1146), el-Muharraru’l-Vecîz fî Tefsîri’l-Kitâbi’l-Azîz, 5 cilt, Tahkîk: Abdüsselâm Abdüşşâfî Muhammed, Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye, 1. Baskı, Beyrut, 1422/2001.
• İnam, Mehmet Sait, Kelâmî Ekollere Göre Halku'l-Kur'ân Meselesi, basılmamış yüksek lisans tezi, Van, 2002.
• Kâdî Abdülcebbâr, Ebu'l-Hasen Abdülcebbâr b. Ahmed (v. 415/ 1025), Şerhu’l-Usûli’l-Hamse, Tahkîk ve Takdîm: Abdülkerîm Osmân, Ta’lîk: Ahmed b. el-Hüseyin b. Ebû Hâşim, Mekte- betü Vehbe, 3. Baskı, Kâhire, 1416/1996. el-Kazvînî, Ebu’l-Meâlî Celâleddîn Muhammed el-Hatîb (v. 739/ 1338), Telhîs ve Tercümesi (Kur'ân’ın Eşsiz Belâgatı), Haz: Nevzat H. Yanık - Mustafa Kılıçlı - M. Sadi Çöğenli, Huzur Y., İstanbul, trs.
• Kılavuz, A. Saim, Anahatlarıyla İslâm Akâidi ve Kelâm’a Giriş, Ensar Neşr., İstanbul, 1993.
• Kılıç, Sadık, İslâm’da Sembolik Dil, İnsan Y., İstanbul, 1995.
• Macit, Nadim, Kur'ân’ın İnsan-Biçimci Dili, Beyan Y., İstanbul, 1996.
• el-Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mansûr es- Semerkandî (v. 333/944), Te’vîlâtü Ehli’s-Sünne, 5 cilt, Tahkîk: Fâtıma Yûsuf el-Haymî, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut, 1425/2004.
• ------, Kitâbü’t-Tevhîd, Tahkîk: Bekir Topaloğlu - Muhammed Aruçi, T. D. V. İSAM Y., Ankara, 1423/2003.
• er-Râzî, Fahreddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyin b. Ali el-Kuraşî et-Teymî el-Bekrî (v. 606/1209), Mefâtîhu’l-Ğayb, 32 cilt, Dâru’l-Fikr, Beyrut, 1401/1981. Türkçe Tercümesi: Tefsîr-i Kebîr (Mefâtîhu’l-Ğayb), 23 cilt, Terc: Suat Yıldırım - Lütfullah Cebeci - Sadık Kılıç - Cafer Sadık Doğru, 2. Baskı, Huzur Y., İstanbul, 2002.
• ------, Esâsü’t-Takdîs, Tahkîk: Ahmed Hicâzî es-Sekkâ, Mektebetü'l- Külliyyâti'l-Ezheriyye, Kâhire, 1406/1986.
• Saraç, M. A. Yekta, Klâsik Edebiyat Bilgileri (Belâgat), Bilimevi Y., 2. Baskı, İstanbul, 2001.
• Şahinler, Necmettin, Kur'ân’da Sembolik Anlatımlar, Beyan Y., İstanbul, 1995.
• et-Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr (v. 310/922), Câmiu’l- Beyân an Te’vîli Âyi’l-Kur’ân, 26 cilt, Tahkîk: Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî, Dâru Hicr, Kâhire, 1422/2001.
• Taftazânî, Kelâm İlmi ve İslâm Akâidi (Şerhu’l-Akâid), Haz: Süleyman Uludağ, Dergâh Y., 3. Baskı, İstanbul, 1991.
• et-Tîbî, Şerefüddîn Hüseyin b. Muhammed (v. 743/1342), et-Tibyân fî İlmi’l-Meânî ve’l-Bedî’ ve’l-Beyân, Tahkîk: Hâdî Atıyye Matar el-Hilâlî, Âlemü’l-Kütüb, Beyrut, 1407/1987.
• Topaloğlu, Bekir, “Allah”, DİA, II, 471-498, T.D.V. Y., İstanbul, 1989.
• Uludağ, Süleyman, “Giriş”, [Taftazânî, Kelâm İlmi ve İslâm Akâidi (Şerhu’l-Akâid)’in içinde], s. 11-87, Dergâh Y., 3. Baskı, İstanbul, 1991.
• Ulutürk, Veli, Kur'ân’da Temsîlî Anlatım, İnsan Y., İstanbul, 1995.
• Yavuz, Ömer Faruk, Kur'ân’da Sembolik Dil, Ankara Okulu Y., Ankara, 2006.
• Yavuz, Yusuf Şevki, “Kelâm”, DİA, XXV, 194-196, T.D.V. Y., İstanbul, 2002.
• ez-Zemahşerî, Cârullah Ebu’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer b. Muham- med (v. 538/1143), el-Keşşâf an Hakâikı Ğavâmidı’t-Tenzîl ve Uyûni’l-Ekâvîl fî Vucûhi’t-Te’vîl, 4 cilt, Tashîh: Muhammed Abdüsselâm Şâhîn, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1416/ 1995.