17. Yüzyıl Bursa Şer’iye Sicillerinin İslam Aile Hukuku Açısından Tahlili

Yıl 2008, Cilt: 17 Sayı: 1, 81 - 107, 01.01.2008

Ali Kaya

Öz

-

Anahtar Kelimeler

-

17. Yüzyıl Bursa Şer’iye Sicillerinin İslam Aile Hukuku Açısından Tahlili

Öz

Osmanlı toplumunda hukuk sistemi olarak İslâm hukukunun uygulandığı ve hukuk ekolü olarak da Hanefî mezhebine bağlı kalındığına dair yaygın bir kanaat bulunmaktadır. Yine Müslüman toplumlarda, İslâm hukukuna daha çok bağlı kalınan hukuk dalının Aile hukuku olduğu ileri sürülmektedir. Bu çalışmamızda, Osmanlı devletinin kurulduğu bölge olan Bursa’daki mahkemelere intikal eden ve duruşması yapılıp karara bağlanan hükümlerin yer aldığı 17. yüzyıl şer’iye sicillerine ait iki defter veri tabanı olarak alınıp İslâm aile hukuku açısından tahlili yapılmıştır. Osmanlı toplumunda İslam Aile hukukuna bağlı kalınan noktalar ile farklı uygulamalar tespit edilmeye çalışılmıştır

Anahtar Kelimeler

İslâm Hukuku, Aile Hukuku, Osmanlı Hukuku, Şer’iye Sicilleri, Evlenme, Boşanma

Kaynakça

• Abacı, Nurcan, Bursa Şehri’nde Osmanlı Hukuku’nun Uygulanması (17. yüzyıl), T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Aktan, Hazma, Mukayeseli İslâm Miras Hukuku, İstanbul 1991.
• Aydın, M. Âkif, İslâm-Osmanlı Aile Hukuku, İstanbul 1985.
• ……., “Eyüp Şeriye Sicillerinden 184-185 ve 188 No’lu Defterlerin Hukukî Tahlili”, 18. Yüzyıl Kadı Sicilleri Işığında Eyüp’te Sos- yal Yaşam, Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul 1988.
• Baltacı, Cahit, “Şer’iyye Sicillerinin Tarihsel ve Kültürel Önemi”, Os- manlı Arşivleri ve Osmanlı Araştırmaları Sempozyumu, 17 Mayıs 1985, TAİİV Yayınları İstanbul.
• Bezzâzî, Hâfizuddîn Muhammed b. Muhammed b. Şihâb b. Yûsuf el- Kerderî (ö. 827/1424), Fetâva’l-Bezzâziyye, (el-Fetâva’l- Hindiyye kenarında) Mısır 1320/1892.
• Bilmen, Ömer Nasuhi (ö. 1971), Hukukı İslâmiyye ve İstılâhati Fıkhıyye Kamusu, I-VIII, İstanbul 1949-1952.
• Cin, Halil, İslâm ve Osmanlı Hukukunda Evlenme, SÜHF Yayınları, Konya 1988.
• ……., Eski Hukukumuzda Boşanma, SÜHF, Yayınları, Konya 1988.
• Damad, Şeyhzâde Abdurrahmân Muhammed b. Süleyman (ö. 1078/1667), Mecmau’l-Enhur Şerhu Mültekâl Ebhur, I-II, Mısır 1327/1909.
• Demirel, Ö. - Gürbüz A. - Taş M., “Osmanlılarda Ailenin Demografik Yapısı”, Sosyo-Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi, B.A.A.K. Yayınları, Ankara 1992.
• Desûkî, Şemsüddîn Muhammed Arafe (ö. 1230/1815), Hâşiye-tü’d- Düsûkî ale’ş-Şerhi’l-Kebîr, I-IV, Dâru’l-Fikr by. ty.
• Döndüren, Hamdi, Delilleriyle İslâm Hukuku, Konya 1977.
• ……., Delilleriyle Aile İlmihali, İstanbul 1995.
• Ebû Zehra, el-Ahvâlü’ş-Şahsıyye, yy. 1950.
• Ensârî, Ebû Yahya Zekeriyya b. Muhammed b. Ahmed (ö. 925/1519), Fethu’l-Vehhâb, I-II, Mısır 1367/1948.
• Erbay, Celal, İslâm Hukukunda Küçüklerin Himayesi, Göytürk
• ……., Celâl, İslâm Hukukunda Evlilik ve Hısımlık Nafakası, Bakü 1995.
• el-Fetâva’l-Hindiyye, I-VI, Mısır 1320/1892.
• Gündüz,Tufan, “Şer’iyye Sicilleri ve Tarihi Kıymeti”, Türk Yurdu Der- gisi, Temmuz 1992.
• Hamevî, Ebu’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed el-Mekkî el- Hüseynî (ö. 10981687), Gamzu Uyûni’l-Besâir Şerhu’l-Eşbâh ve’n-Nezâir, I-IV, Beyrut 1405/1985.
• Haskefî, Alaüddîn Muhammed b. Ali (ö. 1088/1677), ed-Dürrü’l-Muhtâr Şerhu Tenvîri’l-Ebsâr, I-II, Mısır ty.
• Hıcâvî, Ebu’n-Necâ Şerafüddîn Mûsâ el-Hıcâvî el-Makdisî (ö 968/1560), el-İkna’ fî Fıkhi’l-İmâm Ahmed b. Hanbel, I-IV, Bey- rut ty.
• Hısnî, Takıyyüddîn Ebû Bekr b. Muhammed (ö. 829/1426), Kifâyetü’l- Ahyâr fî Halli Gâyeti’l-İhtisâr, I-II, Mısır 1356/1937.
• Huraşî, Ebû Abdillah Muhammed b. Abdillah b.Ali (ö. 1022/1594), Hâşiye alâ Muhtasarı Seyidî Halîl, I
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b Ömer b. Abdilazîz ed-Dımeşkî el- Hüseynî (ö.1252/1836), Reddü’l-Muhtâr ‘ale’d-Dürri’l-Muhtâr, I- VIII, İstanbul 1984.
• İbn Abdilber, Ebû Ömer Yusuf b. Abdillah b. Muhammed b. Abdilber el-Kurtûbî (ö. 468/1071), el-Kâfî fî Fıkhı Ehli Medîneti’l-Mâlikî, Beyrut 1408/1987.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahned b. Sa’îd ez-Zâhirî (ö. 456/1064), el-Muhallâ, I-IX, Mısır 1387/1967.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdilvâhid b. Mes’ûd es- Sivâsî (ö.861/1457), Şerhu Fethi’l-Kadîr, I-IX, Beyrut 1315/1897.
• İbn Kudâme, Muvaffukuddîn Ebû Muhammed b. Ahmed b. Abdillah (ö. 620/1223), el-Muğnî, I-IX, nşr Mektebetü’l-Arabiyye, Mısır ty.
• İbn Nüceym, Zeynülâbidîn b. İbrâhîm el-Mısrî (ö. 970/1563), el-Eşbâh ve’n-Nezâir, Beyrut 1405/1985
• İbn Receb, Ebu’l-Ferec Abdurrahmân b. Receb el-Hanbelî (ö. 795/1392), el-Kavâ‘id, 1. Baskı, by. 1982.
• İbn Rüşd, Ebu’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el-Kurtûbî (ö. 520/1126), Bidâyetü’l-Müctehid, I-II, İstanbul 1985.
• İbn Teymiyye, Takıyyüddîn Ahmed b. Abdilhalim Harrânî (ö. 728/1327), Memû’u’l-Fetâvâ, I-XXXIV, Mektebetü’l-Me’ârif, Mağrib ty.
• İzz b. Abdisselâm (ö. 660/1261), el-Kavâ’ıdu’s-Suğrâ, Beyrut 1416/1996.
• Kâdıhân, Fahruddîn Hasan b. Mansûr b. Muhammed el-Uzcendî (ö. 592/1196), Fetâvâ, (el-Fetâvâ’l-Hindiyye kanarında), Beyrut 1310/1904.
• Karafî, Ebu’l-Abbas Şihabüddîn Ahmed b. İdris b. Abdirrahman es- Sanhacî (ö. 684/1285), el-Fürûk, I-IV, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut ty.
• Karaman, Hayrettin, Mukayeseli İslâm Hukuku, I-III, Nesil Yayınları, İstanbul 1986.
• Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes’ûd b. Ahmed (ö.587/1191), Bedâi’u’s-Sanâi’ fî Tertîbi’ş-Şerâi’, I-VII, Beyrut 1394/1974.
• Kudûrî, Ebu’l-Huseyn Ahmed b. Muhammed (ö.428/1037), el- Muhtasar, Dersaâdet İstanbul ty.
• Mergînânî, Burhânüddîn Ali b. Ebî Bekr (ö. 593/1196), el-Hidâye Şerhu Bidâyeti’l-Müctehid, I-II, nşr. el-Mektebetü’l-İslâmiyye, Kâhire 1384/1965.
• Mevsılî, Abdullah b. Muhammed b. Mevdûd (ö. 683/1284), el-İhtiyâr li Ta’lâli’l-Muhtâr, I-IV, 3. Baskı, Beyrut 1975.
• Molla Hüsrev, Muhammed b. Ferâmûz (ö. 885/1480), Dürerü’l-Hukkâm Şerhu Gurari’l- Ahkâm, I-II, Mısır 1304/1886.
• Onar, Sıdık Sami, “Osmanlı İmparatorluğunda İslâm Hukukunun Bir Kısmının Codificationu, Mecelle”, İHFM, XX/1-4,
• Ortaylı, İlber, “Osmanlı Aile Hukukunda Gelenek, Şeriat ve Örf”, Sosyo-Kültürel değişim Sürecinde Türk Ailesi, B.A.A.K., Yayın- ları Ankara 1992.
• Özbilgen, Erol, Osmanlı Hukuku’nun Yapısı, İstanbul 1985.
• Öztürk, Said, “Osmanlı Toplumunda Çok Evlilik”, Tarih ve Düşünce Dergisi, sy. 2001.
• Remlî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed (1004/1595), Gâyetü’l-Beyân Şerhu Zeyd İbn Reslân, Mısır 1379/1959.
• Sahnûn, Abdüsselâm b. Saîd et-Tenûhî (240/854), el-Müdevvenetü’l- Kübrâ, I-VI, Dâru Sâdır, Beyrut ty.
• Serahsî, Şemsü’l-Eimme Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl (ö. 483/1090), el-Mebsût, I-XXX, Beyrut 1398/1978.
• Suyutî, Celalüddîn Abdurrhmân b. Ebî Bekr (ö. 911/1505), el-Eşbâh ve’n-Nezâir, Beyrut 1403/1983.
• Şâfiî, Muhammed b. İdris (ö.204/819), el-Ümm, I-VIII, Beyrut ty.
• Şirazî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Ali b. Yusuf el-Firuzabâdî (ö. 476/1083), el-Mühezzeb, I-II, Kâhire 1959.
• Zerkâ, Ahmed b. Muhammed (ö. 1357/19389), Şerhu’l-Kavâıdi’l- Fıkhıyye, Dımeşk 1409-1989.
• Zerkâ, Mustafa Ahmed, Medhalu’l-Fıkhi’l-Âmm, I-III, 9. Baskı, Beyrut 1968.
• Zeylaî, Fahruddîn Osman b. Ali (Ö. 743/1896), Tebyînü’l-Hakâik, I-IV, Bulak 1315.
• Zuhaylî, Vehbe, Fıkhu’l-İslâmî ve Edillatühû, Dımaşk 1984.