Sofyalı Bâlî Efendi’nin Tasavvufî Düşünce Bakımından Önem Arzeden Bazı Âyetlerle İlgili Yorumları

Yıl 2007, Cilt: 16 Sayı: 1, 241 - 277, 01.01.2007

Celil Kiraz

Öz

-

Anahtar Kelimeler

-

Sofyalı Bâlî Efendi’nin Tasavvufî Düşünce Bakımından Önem Arzeden Bazı Âyetlerle İlgili Yorumları

Öz

Bu makale, Sofyalı Bâlî Efendi’nin Tahkîkâtü Bâlî (Tefsîru Âyâtin Muhtelife) adlı yazma risalesinde ele aldığı bazı âyetlerle ilgili yorumlarını değerlendirme amacı taşımaktadır. Bâlî Efendi’nin bu risâlesinde incelediği âyetler, genel olarak insanın fıtrî ve mânevî yapısı ve başlangıç ve son itibariyle insanın yeryüzündeki konumu ile ilgilidir. Yazar, bu konulara tasavvufî bir yorum getirmek için bu risâleyi yazmış olabilir. Zira bilindiği gibi tasavvuf, insanın mânevî olarak olgunlaşması ile ilgili bir disiplin olduğu için, insana büyük önem vermektedir. Ayrıca ledünnî ilim ve mürîd-mürşid ilişkileri bağlamında mutasavvıflarca üzerinde çokça durulan Mûsâ-Hızır kıssası ve Hz. Mûsâ (as)’nın Allah’ı görmek istemesine dair kıssa da Bâlî Efendi’nin incelediği ve üzerinde yorumlar yaptığı âyetler arasındadır

Anahtar Kelimeler

Sofyalı Bâlî Efendi, tasavvuf, işârî tefsir

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel (v. 241/855), el-Müsned, I-XX, Tahkîk: Ahmed Muhammed Şâkir - Hamza Ahmed ez-Zeyn, Dâru’l-Hadîs, Kâhire, 1416/1995.
• Albayrak, İsmail, “Kur'ân ve Tefsir Açısından Hızır Kıssası ve Ledün İlmi”, Kur'ân ve Tefsir Araştırmaları - V içinde, s. 187-210, Ensar Neşr., İstanbul, 2003.
• Ateş, Süleyman, İşârî Tefsîr Okulu, Yeni Ufuklar Neşr., 2. Baskı, İstanbul, 1998.
• Atılgan, Yusuf Kenan, Ledünnî İlmin Hz. Musa - Hızır (as) Kıssası Bağlamında Kelâmî Açıdan Değerlendirilmesi, basılmamış yüksek lisans tezi, Cumhuriyet Ü. Sosyal Bilimler E., Sivas, 2006.
• Bâlî Efendi, Sofyalı (v. 960/1553), Tahkîkâtü Bâlî (Tefsîru Âyâtin Muhtelife), Süleymâniye Kütüphanesi, Dârulmesnevî, No: 55/1, vr. 1b-29a.
• ----, Şerhu Fusûsi’l-Hikem, el-Matbaatü’n-Nefîsetü’l-Osmâniyye, İstanbul, 1309/1891.
• Bardak, Ahmet, Kur'ân’da İlm-i Ledünnî, basılmamış yüksek lisans tezi, Yüzüncü Yıl Ü. Sosyal Bilimler E., Van, 2006.
• el-Beyzâvî, Kâdî Nâsıruddîn Ebû Saîd Abdullah b. Ömer b. Muhammed eş-Şîrâzî (v. 685/1286), Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vîl, I-II, Dersaâdet Y., İstanbul, trs.
• el-Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail b. İbrahim (v. 256/870), el-Câmiu’s-Sahîh, Şerh ve Tahkîk: eş-Şeyh Kâsım eş-Şemmâî er-Rifâî, I-IX, Dâru’l-Erkam, Beyrut, trs.
• Bursalı Mehmed Tâhir (v. 1344/1925), Osmanlı Müellifleri, I-III, Matbaa-i Âmire, İstanbul, 1333-1342.
• el-Bursevî, İsmail Hakkı (v. 1137/1724), Rûhu’l-Beyân, I-IV, Dersaâdet, trs.
• Çelebi, İlyas, “Hızır”, DİA, XVII, 406-409, TDV Y., İstanbul, 1998.
• Demir, Ziya (v. 1997), Osmanlı Müfessirleri ve Tefsir Çalışmaları (Kuruluştan X/XVI. Asrın Sonuna Kadar), Ensar Neşriyat, İstanbul, 2007.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş’as (v. 275/888), es-Sünen, I-V, Çağrı Y., 2. Baskı, İstanbul, 1413/1992.
• Elmalılı, Muhammed Hamdi Yazır (v. 1361/1942), Hak Dini Kur’an Dili, I-X, Eser Neşr., İstanbul, 1971-1982.
• Genç, Cafer, Kelâm Epistemolojisi ve Hz. Musa - Hızır Kıssası Işığında Zâhir Bâtın İlişkisinin Değerlendirilmesi, basılmamış yüksek lisans tezi, Atatürk Ü. Sosyal Bilimler E., Erzurum, 2002.
• İbn Acîbe, Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed b. el-Mehdî el-Hasenî (v. 1224/1809), el-Bahru’l-Medîd fî Tefsîri’l-Kur'âni’l-Mecîd, I- VIII, Tahkîk: Ömer Ahmed er-Râvî, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1423/2002.
• İbnü’l-Arabî, Muhyiddîn (v. 638/1240), Fusûsu’l-Hikem, tercüme ve şerh: Ekrem Demirli, Kabalcı Y., İstanbul, 2006.
• İsmâîl Paşa el-Bağdâdî (v. 1338/1920), Hediyyetü'l-Ârifîn Esmâü’l- Müellifîn ve Âsâru’l-Musannifîn, I-II, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l- Arabî, Beyrut, 1951-1955.
• Kâtip Çelebi, Hacı Halîfe Mustafa b. Abdullah (v. 1067/1657), Keşfü’z-Zunûn an Esâmi’l-Kütüb ve’l-Fünûn, I, 186-188, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrut, trs.
• Kara, Mustafa, “Bâlî Efendi (Sofyalı)”, DİA, V, 20-21, TDV Y., İstanbul, 1992.
• Karadaş, Cağfer, “İbnü’l-Arabî, Muhyiddîn (İtikâdî Görüşleri)”, DİA, XX, 516-520, TDV Y., İstanbul, 1999.
• Kehhâle, Ömer Rıza, Mu’cemü’l-Müellifîn, I-IV, Müessesetü’r-Risâle, yrs., trs.
• Mehmed Süreyyâ (v. 1327/1909), Sicill-i Osmânî (Osmanlı Ünlüleri), I- VI, Eski Yazıdan Aktaran: Seyit Ali Kahraman, Yayına Hazırlayan: Nuri Akbayar, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 1996.
• Muslu, Ramazan, “Halvetiyye’de Atvâr-ı Seb‘a Yazma Geleneği ve Sofyalı Bâlî’nin Atvâr-ı Seb‘a Risalesi”, Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, yıl: 8, sayı: 18, s. 43-63, Ankara, 2007.
• Müslim b. Haccâc, Ebu’l-Hüseyn (v. 261/875), el-Câmiu’s-Sahîh bi Şerhi’l-İmâm Muhyiddîn en-Nevevî, I-XIX, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut, 1417/1996.
• Ögke, Ahmet, “Tasavvufta "Kenz-i Mahfî" Düşüncesi ve Sofyalı Bâlî Efendi (v. 960/1553)’nin "Küntü Kenzen Mahfiyyen" Şerhi Bağlamında Varoluşun Anlamı”, Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, yıl: 5, sayı: 12, s. 9-24, Ankara, 2004.
• Özcan, Tahsin, “Sofyalı Bâlî Efendi'nin Para Vakıflarıyla İlgili Mektupları”, İslâm Araştırmaları Dergisi, sy. 3, s. 125-155, İstanbul, 1999.
• Öztürk, Mustafa, “Bilge Kul - Musa Kıssası ve İslâm Kültüründe Hızır Mitosu”, Kıssaların Dili içinde, s. 137-170, Kitâbiyât Y., Ankara, 2006.
• er-Râzî, Fahreddîn Muhammed b. Ömer b. Huseyn b. Ali el-Kuraşî et-Teymî el-Bekrî (v. 606/1209), Mefâtîhu’l-Ğayb, I-XXXII, Dâru’l-Fikr, Beyrut, 1401/1981.
• et-Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr (v. 310/922), Câmiu’l- Beyân an Te’vîli Âyi’l-Kur’ân, I-XXVI, Tahkîk: Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî, Dâru Hicr, Kâhire, 1422/2001.
• Tek, Abdurrezzak, “Fusûsu’l-Hikem’e Yönelik Bazı Tartışmalı Konulara Sofyalı Bâlî Efendi’nin Bakışı”, Uludağ Ü. İlâhiyat F. Dergisi, c. 14, sy. 2, s. 107-133, Bursa, 2005.
• et-Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevra (v. 279/892), es- Sünen, I-V, Çağrı Y., İstanbul, 1413/1992.
• Uludağ, Süleyman, “Hızır (Tasavvuf ve Halk Edebiyatı)”, DİA, XVII, 409-411, TDV Y., İstanbul, 1998.
• ez-Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Cârullah Mahmud b. Ömer b. Muhammed (v. 538/1143), el-Keşşâf an Hakâikı Ğavâmizı’t- Tenzîl ve Uyûni’l-Ekâvîl fî Vucûhi’t-Te’vîl, I-VI, Tahkîk: Âdil Ahmed Abdülmevcûd - Ali Muhammed Muavvid - Fethî Abdurrahmân Ahmed Hicâzî, Mektebetü’l-Ubeykân, Riyad, 1418/1998.