Fethinden XIX Yüzyılın Sonlarına Kadar Bursa’da Ermeniler

Yıl 2005, Cilt: 14 Sayı: 2, 81 - 106, 01.06.2005

Ali İhsan Karataş

Öz

-

Anahtar Kelimeler

-

Fethinden XIX Yüzyılın Sonlarına Kadar Bursa’da Ermeniler

Öz

Osmanlı Devleti’nin ilk başkenti olan Bursa, ilmi ve ticari bir merkez olmanın yanında yüzyıllarca farklı din ve etnik unsurları bir arada barındırması bakımlardan da önemli bir şehirdir. Halkının büyük çoğunluğunu Müslümanların oluşturduğu şehirde Rum, Ermeni ve Yahudiler de bulunmaktaydı. İçinde önemli miktarda Ermeninin de olduğu gayrimüslimler, Bursa’nın sosyoekonomik hayatının her alanında aktif şekilde yer almışlardır. Müslümanlarla birlikte aynı mahalleleri paylaşmışlar, karşılıklı ziyaret, şahitlik, vekillik ve kefillik gibi komşuluk ilişkilerinde bulunmuşlar, mülk alım satımı, borç alıp-verme gibi her türlü ticarî ve ekonomik faaliyetin içinde yer almışlardır. Şer’iyye sicillerine baktığımızda Rum, Ermeni ve Yahudilerin zorunlu olmadıkları halde evlenme, boşanma, nafaka, miras taksimi gibi aile hukukunu ilgilendiren konularda Osmanlı mahkemelerine başvurarak İslâm Hukuku kurallarına göre muamele görmeyi tercih ettikleri görülmektedir. Ayrıca, ticaret, kilise tamiri, din adamı tayini ve vakıf kurma gibi dinî konularda karşılaştıkları problemlerini de büyük ölçüde şer’i mahkemelerde çözmüşlerdir. Arşivlerde, Bursa’daki Ermenilerin gerek şer’î mahkemelerle olan ilişkilerini gerekse Müslüman veya Yahudilerle olan münasebetlerini gösteren binlerce belge bulunmaktadır. Bu nedenle incelememizin temel kaynağını Bursa Şer’iyye Sicilleri oluşturacaktır. Bursa, the first capital of the state, was one of the most important cities of the Ottoman Empire because, beside the fact that it was cultural and commercial centre, for centuries it accommodated people of many different religious and ethnic

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Bursa, Gayrimüslimler, Ermeniler

Kaynakça

• Akdemir, Rıza, “Carsten Niebuhr ve Seyahatnamesi”, Milli Kültür, sy. 64, s. 96–102.
• Aybet, Gülgün Üçel, Avrupalı Seyyahların Gözünden Osmanlı Dünyası ve İnsanları (1530-1699), İletişim Yayınları, İstanbul 2003.
• Balcı, Hacer, B171/347 Nolu Bursa Mahkeme Sicili, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Bursa 2000.
• Barkan, Ö.Lütfi-Meriçli, Enver, Hüdavendigar Livası Tahrir Defteri, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1998.
• Baykal, Kazım, Bursa ve Anıtları, Bursa 1993.
• Becker, C.H., “Cizye”, İA, MEB. Basımevi, İstanbul 1977, III.
• Bilmen, Ömer Nasuhi, Hukuk-i İslâmiyye ve Istılahat-ı Fıkhiyye Kamusu, Bilmen Basım ve Yayınevi, İstanbul ts., IV.
• Bozkurt, Gülnihal, Gayrimüslim Osmanlı Vatandaşlarının Hukuki Durumu (1839-1914), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1989.
• Bursa Şer’iyye Sicilleri (B.Ş.S.), B8/234a; B79/95a; B80/102a;
• B121/6b; B123/48b; B168/61a; B174/58b; B193/5a; B195/53a;
• B195/67a; B199/35b; B199/4a; B199/56a; B201/121b; B202/23b;
• B250/17b; B251/3a; B251/56b; B266/104a; B303/70b;
• B312/46a; B328/71a; B347/9a; B358/61a; C21/35b; C22/18b.
• Çetin, Osman, Sicillere Göre Bursa’da İhtida Hareketleri ve Sosyal Sonuçları (1472–1909), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1994.
• Dağlıoğlu, Hikmet Tarhan, On Altıncı Asırda Bursa (1558–1589), Bursa Vilayet Matbaası 1940.
• Ercan, Yavuz, Osmanlı Yönetiminde Gayrimüslimler, Turhan Kitabevi, Ankara 2001.
• Erkal, Mehmet, “Cizye”, DİA, VIII, 42-45.
• Eryılmaz, Bilal, Osmanlı Devletinde Gayrimüslim Tebaanın Yönetim, Risale Basın Yayınları, İstanbul 1996, s. 168
• Evliya Çelebi, Seyahatname, Yapı Kredi Yayınları, (Haz: Z. Kurşun, S. A. Kahraman, Y. Dağlı), İstanbul 1999, II.
• Galanti, Avram, Türkler ve Yahudiler, Tan Matbaası, İstanbul 1947.
• Gradeva, Rossitsa, “Orthodox Christians in the Kadı Courts: The Practice of the Sofia Sheriat Court, Seventeenth Century”, Islamic Law and Society, E.J.Brill, Leiden 1997, vol. 4, no. 1, s. 37-69.
• Günaydın, N.-Kaplanoğlu, R., Seyahatnamelerde Bursa, Bursa Ticaret Borsası Yayınları. Bursa 2000.
• Hüdavendigar Vilayeti Salname-i Resmisi, 1325, Matbaa-i Vilayet, Bursa 1325.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Ahkamu Ehl-i Zimme, Beyrut 1983, I.
• İnalcık, Halil, “Bursa” DİA, VI, 445–449.
• İnalcık, Halil, “Cizye”, DİA, VIII, s.45–48.
• Kal‘a, Ahmet, “Esnaf”, DİA, XI, 423–430.
• Kaplanoğlu, Raif, Bursa Yer Adları Ansiklopedisi, Bursa Ticaret Borsası Kültür Yayınları, İstanbul 1996.
• Kaplanoğlu, Raif, Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Bursa (1876-1926), Avrasya Etnografya Yayınları, İstanbul 2006.
• Karal, Enver Ziya, Osmanlı İmparatorluğunda İlk Nüfus Sayımı 1831, Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü Yayınları, Ankara 1997.
• Karpat, Kemal H., Osmanlı Nüfusu (1830-1914), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2003
• Kepecioğlu, Kamil, Bursa Kütüğü, II, III.
• Lowry, Heath W., Ottoman Bursa in Travel Accounts, Indiana University Publications, Bloomington 2003. and Modern Turkish Studies
• Merginani, Ali b. Ebi Bekir, el-Hidaye Şerhu Bidayeti’l-Mübtedi, Mısır ts., II.
• Molla Hüsrev, Düreru’l-Hükkâm fî Şerhi Gurari’l-Ahkâm, Dersaadet ts., II.
• Nedkoff, Boris Christof, “Osmanlı İmparatorluğnda Cizye”, (çev: Şinasi Altındağ) Belleten, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1994, VIII, 599–652.
• Pakalın, M. Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1993, III.
• Sahillioğlu, Halil, ”Avârız”, DİA, IV, 108–109.
• Sarıcaoğlu, M.Esat, Malî Tarih Açısından Osmanlı Devletinde Merkez Taşra İlişkileri (II. Mahmut Döneminde Edirne Örneği), Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 2001.
• Sharon, Moshe Sevilla, Türkiye Yahudileri, İletişim yayınları, İstanbul 1992.
• Simeon, Tarihte Ermeniler, Çiviyazıları Yayınevi, İstanbul 1999.
• Vahapoğlu, V. Hidayet, Osmanlıdan Günümüze Azınlık ve Yabancı Okulları, M.E.B.Yayınları, İstanbul 1997.
• Walsh, Robert, “Bursa, Uludağ ve Emirsultan”, (Süha Sertabiboğlu), Bir Masaldı Bursa, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 1996, s. 347–351.
• Zeydan, Abdü’l-Kerim, “İslam Hukukuna Göre Zimmiler”, (çev. Hasan Güleç), Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi İzmir 1994, sy. VIII.