Kolaylık Prensibinin Hukukî Hayata Yansıma Biçimleri: Hanefî Mezhebi Örneği

Yıl 2005, Cilt: 14 Sayı: 1, 61 - 88, 01.01.2005

Recep Cici

Öz

-

Anahtar Kelimeler

-

Kolaylık Prensibinin Hukukî Hayata Yansıma Biçimleri: Hanefî Mezhebi Örneği

Öz

İslâm hukukunun insanlara yarar sağlama, onlardan zararı giderme ve bu yolla toplum düzenini koruma gibi başlıca gayeleri olup, bunları gerçekleştirmek için benimsediği yollardan biri de kolaylaştırmadır. Dolayısıyla kolaylaştırma, İslâm hukukunda temel ilke olarak benimsenmiştir. Bu makalede; Kur’an-ı Kerim, Sünnet ve küllî kaidelerden hareketle “kolaylık prensibi”nin önemi ve temellendirilmesi üzerinde durulmuş ve İslâm hukukçuları tarafından bu prensibe dayanarak ortaya konmuş çözüm örnekleri tespit edilmiş ve böylece söz konusu prensibin tezahür şekillerine ışık tutulmaya çalışılmıştır. İncelemede Hanefî mezhebi esas alınmış, diğer mezheplere ise nadiren yer verilmiştir

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Hanefi Mezhebi, Kolaylık Prensibi

Kaynakça

• Ahmed Cevdet Paşa Sempozyumu, Vefatının 100. Yılına Armağan, Ankara 1997.
• Akgündüz, Ahmet (H. Cin’le birlikte), Türk Hukuk Tarihi, Konya 1989.
• _______, Osmanlı Tatbikatında Vakıf Müessesesi, Ankara 1988.
• Akyüz, Vecdi, Mukayeseli İbadetler İlmihali, İstanbul 1995.
• Apaydın, Yunus, “İstihsan Teorisinin Anlamı ve İşlevi”, İmâm-ı Âzâm Ebû Hanife ve Düşünce Sistemi Sempozyumu, Bursa 2005.
• _______, “İhtiyat”, DİA, XXI, İstanbul 2000.
• Atay, Hüseyin, “Din Kolaylıktır”, EÜİFD, sy. 3, Kayseri 1986.
• Aydın, M. Akif, İslâm ve Osmanlı Hukuku Araştırmaları, İstanbul
• _______, “Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye”, DİA, XXVIII, Ankara 2003.
• Bakkal, Ali, İslâm Hukuk Metodolojisinde İstihsan, Şanlıurfa 2001.
• _______, “Ebû Hanîfe’nin İstihsan Anlayışı”, İmâm-ı Âzâm Ebû Hanife ve Düşünce Sistemi Sempozyumu, Bursa 2005.
• Baktır, Mustafa, İslâm Hukukunda Zaruret Hali, Ankara ts.
• Bardakoğlu, Ali, “İstihsan”, DİA, XXIII, İstanbul 2001.
• Basrî, Ebu’l-Hüseyin Muhammed b. Ali b. et-Tayyib, el-Mu‘temed fî usûli’l-fıkh, (thk. Halil el-Meys), Beyrut 1983.
• Belkâ, İlyas, el-İhtiyât hakîkatühü ve hücciyyetühü ve ahkâmuhu ve davâbituhu, Beyrut 2003.
• Berki, A. Himmet, Açıklamalı Mecelle, İstanbul 1982.
• Bilge, Necip, Hukuk Başlangıcı, Ankara 1986.
• Bilmen, Ömer Nasuhî, Büyük İslâm İlmihali, İstanbul ts.
• _______, Hukuku İslâmiyye ve Istılahatı Fıkhiyye Kamusu, İstanbul
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsma‘il, el-Câmi‘u’s-Sahîh, İs- tanbul 1981.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Ali er-Râzi, Ahkâmu’l-Kur’ân, Beyrut 1325.
• Cezîrî, Abdurrahman, el-Fıkh ‘ale’l-mezâhibi’l-erba‘a, Mısır 1939.
• Cürcânî, Ali b. Muhammed, et-Ta‘rîfât, Mısır 1938.
• Çalış, Halit, İslâm’da Kolaylaştırma İlkesi / Azimet-Ruhsat İlişkisi, Konya 2004.
• Darimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdurrahman, Sünen, İstanbul 1981.
• Döndüren, Hamdi, Delilleriyle İslâm İlmihali, İstanbul 1991.
• _______, Günümüzde Vakıf Meseleleri, İstanbul 1998.
• Dönmez, İbrahim Kâfi, İslâm Hukukunda Kaynak Kavramı ve VIII. Asır İslâm Hukukçularının Kaynak Kavramı Üzerindeki Meto- dolojik Ayrılıkları (yayımlanmamış doktora tezi), Erzurum 1981.
• Ebu Zehra, Muhammed, İslâm Hukuk Metodolojisi, (trc. Abdülkadir Şener), İstanbul 1979.
• Ebû Davud, Süleyman b. Eş‘as es-Sicistânî, Sünen, İstanbul 1981.
• Ebu’l-Ula Mardin, Medeni Hukuk Cephesinden Ahmet Cevdet Paşa, Ankara 1996.
• Elmalılı, Hamdi Yazır, Hak Dini Kur’an Dili, İstanbul ts.
• Erdoğan, Mehmet, İslâm Hukukunda Ahkâmın Değişmesi, İstanbul
• _______, Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü, İstanbul 2005.
• Hamidullah, Muhammed, İslâm Hukuk Etüdleri (Makaleler Külliyatı), İstanbul 1984.
• İbn Abidin, Muhammed Emîn, Reddü’l-Muhtâr ‘ale’d-Dürri’l-Muhtâr, Beyrut, ts.
• İbn Âşûr, Muhammed b. Tâhir, İslâm Hukuk Felsefesi, (trc. Vecdi Akyüz, Mehmed Erdoğan), İstanbul 1988.
• İbn Mâce, Ebû Abdillah el-Kazvînî, Sünen, İstanbul 1981.
• İbn Manzûr, Ebû’l-Fadl Cemâluddin Muhammed b. Mükerrem, Lisâ- nu’l-‘Arab, Beyrut, 1968.
• İbn Nüceym, Zeynü’l-Abidin b. İbrahim, el-Eşbâh ve’n-nezâir alâ mezhebi Ebî Hanife en-Nu‘mân, (thk. Abdulaziz Muhammed el-Vekîl), Kahire 1968.
• İbn Rüşd, Ebu’l-Velîd Muhammed b. Ahmed, Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muktesıd, Beyrut 1988.
• Karaman, Hayreddin, İslâm Hukuk Tarihi, İstanbul 1991.
• Kâsânî, Alâuddin Ebû Bekir b. Mes’ud, Bedai‘u’s-sanâi’ fî tertîbi’ş- şerâi‘, Beyrut 1982.
• Kerhî, Ebu’l-Hasen Ubeydullah b. el-Hüseyin, Risâle fi’l-usûl, İstanbul 1990.
• Kirmastizâde, Molla Yusuf b. Hüseyin, Risâle fi’l-vakf, Süleymaniye Ktp., Serez, nr. 981.
• Kozalı, Abdurrahim, (Kıyas) İstihsan ve Doğal Hukuk İlişkisi (yayım- lanmamış doktora tezi), Bursa 2004.
• Kurtubî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed, el-Câmi‘ li ahkâmi’l- Kur’ân, Beyrut ts.
• Merğînânî, Burhânuddin Ebu’l Hasen Ali b. Ebû Bekir, el-Hidâye şerhu Bidâyeti’l mübtedî, Kahire ts.
• Mevsılî, Abdullah b. Mahmûd, el-İhtiyâr li ta‘lîli’l-Muhtâr, Beyrut 1975.
• Meydânî, Abdulgânî el-Ganîmî, el-Lûbâb fî şerhi’l-Kitâb, (thk. Mu- hammed Muhyiddin Abdulhamid), Beyrut ts.
• Molla Hüsrev, Muhammed b. Ferâmuz, Dürerü’l-hükkâm fî şerhi Gureri’l-ahkâm, İstanbul ts.
• _______, Mir‘âtü’l-usûl fî şerhi Mirkâti’l-vusûl, İstanbul ts.
• Muhammed Fuad Abdulbakî, el-Mu‘cemu’l-müfehres li elfâzı’l- Kur’âni’l-Kerîm, İstanbul 1990.
• Müslim, Ebu’l-Hüseyin Müslim b. Haccâc, el-Câmi‘u’s-Sahîh, İstan- bul 1981.
• Neseî, Ebû Abdirrahman Ahmed b. Şu’ayb, Sünen, İstanbul 1981.
• Orum, Fatih, İstihsan Metodunun Kâsânî’nin Bedâiu’s-Sanâyisinde Kullanılışının Tahlili Tenkidi (yayımlanmamış yüksek lisans tezi), İstanbul 2003.
• Önder, Muharrem, Hanefî Mezhebinde İstihsan Anlayışı ve Uygula- ması (yayımlanmamış doktora tezi), Konya 2000.
• Öztürk, Osman, Osmanlı Hukuk Tarihinde Mecelle, İstanbul 1973.
• Serahsî, Şemsu’l-Eimme Ebû Bekr b. Ebû Sehl, el-Mebsût, İstanbul 1982-83.
• _______, el-Usûl, İstanbul 1984.
• Şâtıbî, Ebû İshâk İbrahim b. Mûsâ, el-Muvâfakât fî usûli’ş-şerî‘a, (thk. Abdullah Dırâz), Mekke ts.
• Tirmizî, Ebû ‘İsâ, el-Câmi‘u’s-Sahîh, İstanbul 1981.
• Yavuz, Yunus Vehbi, Hanefî Mezhebinde İctihad Felsefesi, İstanbul
• _______, Hakîkatü’l-icmâ ve’l-istihsân ve devruhuma fi’t-teşri‘i’l-İslâmî, İstanbul 2000.
• Yıldırım, Mustafa, Mecelle’nin Küllî Kaideleri, Manisa ts.
• Zekiyyüddin Şa‘ban, İslâm Hukuk İlminin Esasları, (trc. İ. Kâfi Dön- mez), Ankara 1996.
• Zerka, Mustafa, el-Fıkhu’l-İslâmî fi sevbihi’l-cedîd, Dımaşk 1968.