Geçmişten Günümüze Vâizlik, Vâizler ve Vaazlar Hakkında Bazı Tespit ve Teklifler

Yıl 2014, Cilt: 23 Sayı: 2, 125 - 162, 11.08.2015

Mustafa Öcal

Öz

Makalede, önce vaaz ve vâizlik kavramları açıklanmıştır. Sonra Osmanlı Devleti
dönemi vâizlerinin yaptıkları vaazlara değinilmiş, devletin son dönemindeki
vâizlerin yetersizliklerinden bahsedilerek, kâmil vâizler yetiştirilebilmesi amacıyla
açılan Medresetü’l-Vâizîn ve Medresetü’l-İrşad hakkında bilgi verilmiş, ancak
dönemin olumsuz şartları sebebiyle söz konusu medreselerden amaçlanan hedefe
ulaşılamadığı anlatılmıştır. Cumhuriyet döneminde ise yıllarca din eğitimi ve
öğretiminin yasaklanması sebebiyle bu alanda yaşanan sıkıntılar anlatılmış, akabinde
çok partili sisteme geçildikten sonra İmam-Hatip Liseleri ile dinî eğitim yaptıran
yükseköğretim kurumlarının açılması ve mezunların bu alanda görev almaya
başlamalarıyla giderek vâizlik ve vaazlar alanında kemiyet ve keyfiyet bakımından
gelişmenin başladığına dikkat çekilmiştir. Makale; vâizlerde olması gereken nitelikler
ve vaazlarda usûl/yöntem hakkında bilgi verildikten sonra bir değerlendirmeyle
tamamlanmıştır.
Anahtar kelimeler: vaiz, vaizlik, vaaz, medresetü’l-vâizîn, medresetü’l-irşad,
vaazlarda usûl.

Anahtar Kelimeler

vaiz, vaizlik, vaaz, medresetü’l-vâizîn, medresetü’l-irşad, vaazlarda usûl

Kaynakça

• Abdulbâkî, M. F., el-Mu’cem.
• Akseki, Ahmet Hamdi, “Din Tedrisatı ve Dinî Müesseseler Hakkında Rapor”, Sebilürreşad, 5 (100/Nisan 1951)
• ___, “Din Tedrisatı ve Dinî Müesseseler Hakkında Rapor”, Sebilürreşad, 5 (105 Haziran 1951)
• Aksekili Ahmet Hamdi, “Medresetü’l-İrşad”, Sebilürreşad, 21 (538-539/6 Zilkâde 1341 – 21 Haziran 1339).
• ___, “Şeriatı Menfaat ve Keyiflerine Alet Eden Vâizler”, Sırat-ı Müstakîm, 7 (182/16 Şubat 1327 – 11 Rebiülevvel 1330).
• Akyüz, Yahya, Türk Eğitim Tarihi, Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayınları 1989.
• Atay, Hüseyin, Osmanlılarda Yüksek Din Eğitimi, İstanbul: Dergâh Yayınları 1983.
• Balıkesirli Siretî, “Ramazan Vaazları”, Sebilürreşad, 1-8 (21-203).
• Banguoğlu, Tahsin, Kendimize Geleceğiz, İstanbul: Derya Dağıtım Yayınları 1984.
• Başgil, Ali Fuat, Din ve Lâiklik, İstanbul: Yağmur Yayınları 1977.
• Bayraktar, Mehmet Faruk, Türkiye’de Vâizlik (Tarihçesi Problemleri), İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları (İFAV) 1997.
• Bilgin, Beyza, Türkiye’de Din Eğitimi ve Liselerde Din Dersleri, Ankara: Emel Matbaacılık 1980.
• Bilmen, Ömer Nasuhi, “Vaaz ve Vâizler”, Sebilürreşad, 23 (589/15 Receb 1342 – 21 Şubat 1340/1924).
• Buyrukçu, Ramazan, Din Görevlisinin Temsil Gücü, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları 1995.
• Beyânü’l-Hak, 2-3(39); (40), (41), (42), (43).
• ___, 4-5 (64), (65), (80), (6 Şevval 1328).
• Buhârî, el-Camiü’s-Sahih, İstanbul: el-Mektebetü’l-İslâmiye 1979.
• -
• Ceride-i İlmiye, “Islah-ı Medârise Dair”, Nüsha-i Fevkalade (20 Z. Kade, 1332/27 Eylül 1330);
• ___, 3 (31) (Cemaziyelûla, 1335).
• ___, 5 (51), (Rebiülevvel 1338); (52), (53), (54), (55), (56), (58), (59), (62), (71).
• CHP Yedinci Kurultay Tutanağı, Ankara 1948.
• C. F. “Vaaz-Vâizler”, Beyanü’l-Hak, 6-7 (175).
• Cirit, Hasan, Halkın İslâm Anlayışının Kaynakları; Vaaz ve Kıssacılık, İstanbul: Çamlıca Yayınları 2002.
• ___, “Vaaz”, TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), XXXXII, 404-407.
• Devellioğlu, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Sözlük.
• Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Cumhuriyet Arşivi, 051.V 05 - 2 - 1- 31.
• Diyanet İşleri Başkanlığı İstatistikleri 2010, 2011, 2012, 2013, 2014.
• Düstûr, 2 (Tertib-i Sâni).
• ___, 6 (Tertib-i Sani).
• ___, 9 (Tertib-i Sâni)
• ___, 9 (2 Nisan 1333/1917 -10 Cemaziyelâhir 1335).
• ___, 8 (Tertib-i Sâni)
• ___, 9, (Tertib-i Sâni)
• ___, 10 (Tertib-i Sâni)
• ___, 11 (Tertib-i Sâni)
• ___, Medresetü’l-Vâizîn Nizamnâmesi, II/b.
• Ebû Dâvûd, es-Sünen, Humus 1965-1974.
• Ebû Gudde, Abdulfettah, Bir Eğitimci Olarak Hz. Muhammed ve Öğretim Metodları, (çev. Enbiya Yıldırım), İstanbul: Umran Yayınları 1998.
• Ergin, Osman; Türk Maarif Tarihi, I-II [1. cilt], İstanbul Eser Neşriyat 1977.
• Ethem Rûhi (Talebe-i Ulûm’dan), “Dertlerimiz: Cercilik”, Sebilürreşad, 10 (248) (7 Receb 1331 Perşembe – 30 Mayıs 1329).
• Fazlurrahman, İslâm ve Çağdaşlık (çev. Alpaslan Açıkgenç - M. Hayri Kırbaşoğlu), Ankara: Fecir Yayınları 1990.
• Gündüz, Turgay, Kur’an’da Korku Motifi (İnzar Kavramına Eğitimsel Yaklaşım), İstanbul: Düşünce Kitabevi Yayınları 2004.
• H. Medresetü’l-Vâizîn, Sebilürreşad, c. 11, (273/5 Muharrem 1332 – 21 Teşrin-i Sâni 1329).
• “Hutbe ve Mevâiz”, Sebilürreşad, 2-9 (48-230); 2-9 (49-231); 2-9 (50-232).
• İlmiye Salnamesi, Birinci Defa, İstanbul: Matbaa-i Âmire 1334.
• İpşirli, Mehmet, “Cer”, TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), VII, 388-389.
• Kâtip Çelebi, Mizânü’l-Hak fi İhtiyâri’l-ehak, (İslâm’da Tenkid ve Tartışma Usûlü adıyla sadeleştiren Mustafa Kara), İstanbul: Marifet Yayınları 1981.
• Kayadibi, Fahri, Yaygın Din Eğitiminde Cami ve Görevlileri, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları 2000.
• Kazancı, Ahmet Lütfi, Peygamber Efendimizin Hitabeti, Marifet Yayınları, İstanbul 1980.
• Müslim, Sahih, Beyrut, 1956.
• Müsned, I. V.
• Nadi, Nadir, “Din ve Devlet” (başlıklı yazısı) Selâmet Mecmuası, sayı 10, 1948.
• ___, “Din ve Devlet” (başlıklı yazısı) Dem dergi, 2 (1/Ekim-Kasım-Aralık 2007).
• Nesâî, es-Sünen, Mısır, ts.
• Öcal, Mustafa, Medresetü’l-Eimme ve’l-Huteba’dan İmam-Hatip Liselerine, İstanbul: Önder Yayınları 2011.
• ___, Osmanlı’dan Günümüze Türkiye’de Din Eğitimi -Mukaddime Kitap-, İstanbul: Düşünce Kitabevi Yayınları 2011.
• ___, 100. Yılında İmam-Hatip Liseleri (1913-2013), Ensar Neşriyat, İstanbul 2013.
• Parmaksızoğlu, İsmet, Türkiye’de Din Eğitimi, Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları 1966.
• Pakalın, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, I.II.III., İstanbul Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları 1971.
• Taşköpri-zâde Ahmed Efendi, Mevzuâtü’l-ulûm, (çev. Kemaleddin Mehmed Efendi), İstanbul: Dersaadet İkdam Matbaası, 1313.
• “Tevhid-i Tedrisat İlga-yı Tedrisat Demek midir?”, Sebilürreşad, XXIV. Aded 602, 26 Şevval 1342/29 Mayıs 1340 (1924).
• Tirmizî, es-Sünen, Mısır 1962.
• Topaloğlu, Bekir, “Gafûr” TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), XIII, 286-287.
• ___, “Kahhar ” TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), XXIV, 169-170.
• ___, “Müntakım ” TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), XXXII, 23-24.
• ___, “Rahmân ” TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), XXXIV, 415-417.
• Uludağ, Süleyman, İslâm’da İrşad, İstanbul: Marifet Yayınları 1981.
• Yavuzer, Hasan, Çağdaş Din Hizmeti ve Diyanet İşleri Başkanlığı, Kayseri: Laçin Yayınları 2006.
• Yavuz; Hulusi, Osmanlı Devleti ve İslâm, İstanbul: İz Yayıncılık 1991.
• Yavuz, Yusuf Şevki, “Taşköprizâde Ahmed Efendi”, TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), XXXX, 151-152.
• Yazıcı, Nesimi, “Osmanlıların Son Döneminde Din Görevlisi Yetiştirme Çabaları Üzerine Bazı Gözlemler”, Diyanet Dergisi, 4 (Ekim-Kasım-Aralık 1991/27), s. 55-123.