Notes On The Concept Of Warner (Khāṭir) In Basrian Muʿtazilite Theology

Yıl 2018, Cilt: 27 Sayı: 1, 1 - 15, 01.08.2018

Orhan Şener Koloğlu

Öz

In Basrian Muʿtazila, the concept of warner (khāṭir) is principally considered as an element that imposes
obligation on man. Warner instils fear within the obliged believer and prompts
him to contemplate about the existence of God. Basrian Muʿtazila brings along two essential approaches on the
content of warner: According to first approach, led by Abū ʿAlī al-Jubbāʾī,
warner is a kind of conviction (iʿtiqād) or assumption (ẓann). As for second approach, defended by Abū Hāshim al-Jubbāʾī, warner is speech (kalām).
Besides, the Muʿtazilites discuss the
prerequisites to enable goodness (ḥusn) of warner. Accordingly,
warner should comprise fear so as to make one abandon reflection (naẓar), it should express why reflection is obligatory (wājib), include the imperativeness of other obligatory issues
because of reflection, and express such imperative knowledge within a certain
order. Besides, Muʿtazilites
argue whether a contrary warner, in other words, a warner which abolishes the
obligation of reflection that takes one to knowing of God (maʿrifat Allāh), is possible. Some
views put forth theoretical possibility of such warner, even though it is
widely considered impossible in practice.

Anahtar Kelimeler

Basrian Muʿtazila, Reflection (Naẓar), Warner (Khāṭir), Abū ʿAlī al-Jubbāʾī, Abū Hāshim al-Jubbāʾī

Basra Mutezilesi’nde Hâtir Kavrami Üzerine Notlar

Öz

Basra Mutezilesi’nde hâtır kavramı özellikle
insanın mükellef kılınmasını sağlayan bir unsur olarak düşünülmüştür. Hâtır
mükellefte korku oluşturarak onu Allah’ın varlığı hakkında düşünmeye sevk eder.
Basra Mutezilesi’nde hâtırın mahiyeti üzerinde iki temel görüş ortaya
çıkmıştır: İlki Ebû Ali el-Cübbâî’nin savunduğu hâtırın itikat yahut zan
olduğu yönündeki görüş, ikincisi ise Ebû Hâşim el-Cübbâî’nin savunduğu hâtırın
kelâm olduğu yönündeki görüştür. Mutezilîler bunun yanında hâtırın hasen
olabilmesi için taşıması gerekli şartları da tartışmışlardır. Buna göre hâtır;
nazarın terk edilmesine yönelik korku içermeli, nazarın niçin
vacip olduğunu ifade etmeli, nazar sebebiyle vacip olan diğer hususların
da vücûbiyetini içermeli ve vacip kıldığı bilgileri belirli bir sıra içerisinde
ifade etmelidir. Ayrıca Mutezilîler zıt bir hâtırın, yani marifetullaha
götüren nazarın vücûbiyetini kaldıracak bir hâtırın mümkün olup
olmadığını da tartışmışlardır. Teorik olarak bunu mümkün olduğu yönündeki
görüşler bulunsa da, pratikte bunun mümkün olmadığını belirtmişlerdir.

Anahtar Kelimeler

Basra Mutezilesi, Akıl Yürütme (Nazar), Hâtır, Ebû Ali El-Cübbâî, Ebû Hâşim El-Cübbâî

Kaynakça

• Abū Rīda, Muḥammad ʿAbd al-Hādī, Min shuyūkh al-Muʿtazila Ibrāhīm b. Sayyār al-Naẓẓām wa ārāʾuh al-kalāmiyya al-falsafiyya (Cairo: Dār al-Nadīm, 1989).
• Anonymous, Sharh Kitāb al-Tadhkira fī aḥkām al-jawāhir wa al-aʿrāḍ (facsimile ed. Sabine Schmidtke; Tehran: Iranian Institute of Philosophy – Institute of Islamic Studies Free University of Berlin, 2006).
• al-ʿAskarī, Abū Hilāl al-Ḥasan b. ʿAbd Allāh, Kitāb al-Furūq (ed. Aḥmad S. al-Ḥimṣī; Tripoli: Gross Press, 1994).
• al-Baghdādī, Abū Manṣūr ʿAbd al-Qāhir b. Ṭāhir, Uṣul al-dīn (Beirut: Dār al-kutub al-ʿilmiyya, 1981).
• Ibn al-Malāḥimī, Rukn al-Dīn Maḥmūd b. Muḥammad al-Khuwārazmī, Kitāb al-Fāʾiq fī uṣūl al-dīn (eds. Wilferd Madelung – Martin McDermott; Tehran: Iranian Institute of Philosophy – Institute of Islamic Studies Free University of Berlin, 2007).
• Ibn Mattawayh, Abū Muḥammad al-Ḥasan b. Aḥmad, Kitāb al-Majmūʿ fī al-Muḥīṭ bi-al-taklīf, III (ed. Jan Peters; Beirut: Dār al-Mashriq, 1999). Koloğlu, Orhan Şener, Cübbâîler’in Kelâm Sistemi (Istanbul: İSAM Yayınları, 2011).
• Mānkdīm Shashdīw Aḥmad b. al-Ḥusayn b. Abī Hāshim al-Ḥusaynī, Taʿlīq ʿalā Sharḥ al-Uṣūl al-khamsa (under the title of Sharḥ al-Uṣūl al-khamsa with the attribution to Qāḍī al-Quḍāt ʿAbd al-Jabbār b. Aḥmad al-Hamadānī, ed. ʿAbd al-Karīm ʿUthmān; Cairo: Maktabat Wahba, 1965).
• Naṣīr al-Dīn al-Ṭūsī, Abū Jaʿfar Muḥammad b. Muḥammad b. al-Ḥasan, Talkhīṣ al-Muḥaṣṣal (ed. ʿAbd Allāh Nūrānī; Tehran: Institute of Islamic Studies McGill University Tehran Branch, 1980).
• Peters, J. R. T. M., God’s Created Speech: A Study in the Speculative Theology of the Muʿtazilî Qâḍî l-Quḍât Abû l-Ḥasan ʿAbd al-Jabbâr bn Aḥmad al-Hamaḏânî (Leiden: E. J. Brill, 1976).
• Qāḍī al-Quḍāt ʿAbd al-Jabbār b. Aḥmad al-Hamadānī, al-Mughnī fī abwāb al-tawḥīd wa al-ʿadl, XII: al-Naẓar wa al-maʿārif (ed. Ibrāhīm Madkūr; Cairo: al-Muʾassasa al-Miṣriyya al-ʿāmma li-al-taʿlīf wa al-tarjama wa al-ṭibāʿa wa al-nashr, n.d.).
• Reinhart, A. Kevin, Before Revelation: The Boundaries of Muslim Moral Thought (Albany: SUNY Press, 1995).
• al-Sharīf al-Murtaḍā ʿAlam al-Hudā ʿAlī b. al-Ḥusayn al-Mūsawī, al-Dhakhīra fī ʿilm al-kalām (ed. al-Sayyid Aḥmad al-Ḥusaynī; Qum: Muʾassasat al-nashr al-Islāmī, 1411).
• Wolfson, Harry A., The Philosophy of the Kalam (Cambridge, MA – London: Harvard University Press, 1976).