Hulâsatü’l-Mukarrirîn: Huzur Dersi’nde Fâtiha Tefsirinden Süzülenler

Yıl 2018, Cilt: 27 Sayı: 1, 193 - 210, 01.08.2018

Mehmet Akif Alpaydın

Öz

Dönemlerinin seçkin âlimleri huzur
derslerinde, padişah huzurunda Kur’ân-ı Kerîm’in tefsirini yapmışlardır. Sultan
III. Mustafa döneminde 1172/1759 senesinde başlanan bu dersler, 1341/1923
senesine kadar devam ettirilmiştir. Derslerde 1172/1759 senesinden, 1200/1786
senesinde kadar tefsir edilen ayetlerin seçiminde herhangi bir sistematik
bulunmamaktadır. Fakat 1200/1786 senesinden sonra yapılan derslerde, mushaf
tertîbi esas alınmıştır. Yazma eser kütüphanelerinde, bu derslerin yazıya geçirildiği
risâlelere rastlanabilmektedir. Bazı akademik çalışmalarda, -tespit edilebilen yazılı
metinler doğrultusunda- bu derslerin kayıt altına alınma eyleminin 1238/1823
tarihinde başlamış olabileceği iddia edilmiştir. Fakat Süleymaniye Yazma Eser
Kütüphanesi, Kasidecizâde koleksiyonu, 756m numarada bulunan bir risale, 1238/1823
senesinden önceki tarihlerde yapılan huzur derslerinin de bir şekilde yazılı
metin haline dönüştürülmüş olabileceğini bizlere göstermektedir. Bu makalede,
daha önce alana dair yapılan çalışmalarda zikredilmeyen ve Fâtiha sûresi
tefsirinin yapıldığı 1200/1786 senesine ait huzur derslerinin özeti mahiyetinde
olan Hulâsatü’l-Mukarrirîn isimli risâle değerlendirilecektir. Makalede Hulâsatü’l-Mukarrirîn’in
transkripsiyonlu metni de yer alacaktır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Tefsir, Huzur Dersleri, Fatiha, Has Oda İmamı Veli Efendi, Hulâsatü’l-Mukarrirîn

Hulasatu’l-Muqarririn: Percolations From Commentary of the Surah al-Fatihah at Lessons in Presence of Sultan

Öz

These classes which were based on
certain methodology and principles had been first started in Ramadan in the
year 1172/1759 when Sultan Mustafa IIIrd was in charge and continued until the
year 1341/1923. Between the years 1172/1759-1200/1786 there was not a
systematic way of choosing the verses commented. However, beginning with the
year 1200/1786 the classes started with surah Al-Fatihah onwards based on the
Qoranic order. According to some academic it was suggested that recording of
the classes might have started in 1238/1823. However, copy number 756m of
Kasidecizade collection in Suleymaniye Manuscript Library indicates that
presence classes before 1238/1823 could somehow have been recorded. In this article,
I will evaluate the epistle named Hulasatu’l-Mukarririn, a commenting on
the surah Al-Fatihah and a summary of prensce classes in the year 1200/1786,
that has not been mentionebefore in the previous studies in this field. Transcripted version of Hulasatu’l-Muqarririn has
also been included in the article.

Anahtar Kelimeler

Ottoman, Commentary of the Qoran, Lessons in Presence of Sultan, Fatihah, Has Oda İmamı Veli Efendi, Hulasatu’l-Mukarririn

Kaynakça

• el-Beydâvî, Nâsırüddîn Abdullah b. Ömer b. Muhammed, Envâru’t-Tenzil ve Esrâru’t-Te’vîl, Dâru Sâdır, Beyrut 2004.
• Bozkurt, Nebi – Yavaş, Doğan, “Mukaddes Emanetler Dâiresi”, DİA, İstanbul 2006, XXXI, s. 111-114.
• el-Buhârî, Ebû Abdullâh Muhammed b. İsmâîl, el-Câmiu’s-Sahîh, Dârü’l-Hadîs, Kâhire ts.
• Çavuşoğlu, Salih, Osmanlı İmparatorluğunda Padişah Huzurunda Yapılan Tefsir Dersleri, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü 2010.
• Demirpolat, Enver, “Üstad-ı Hikmet Muğlalı Palabıyık Mehmet Efendi (Bir Biyografi Denemesi)”, Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (2) 2010, XV, s. 127-150.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş’as es-Sicistânî, es-Sünen, Dârü’l-Hadîs, Kâhire 1988.
• ed-Dârimî, Ebû Muhammed Abdullâh b. Abdirrahmân, es-Sünen, Dârü’l-Hadîs, Beyrût 1996.
• Güngör, Tahir, Enderun Saray Mektebi'nde Has Oda Teşkilatı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü 2007.
• İpşirli, Mehmet, “Huzur Dersleri”, DİA, İstanbul 1998, XVIII, s. 441-444.
• Kara, Ömer, “Osmanlı’da Huzur Dersleri Geleneği Literatürü”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, (18) 2011, IX, s. 519-539.
• Mardin, Ebül’Ula, Huzur Dersleri, İsmail Akgün Matbaası, İstanbul 1966, I-III.
• Molla Fenârî, ‘Aynü’l-A‘yân fî Tefsîri’l-Kur’ân, Rıfat Efendi Matbaası, İstanbul 1325.
• el-Müslim, Ebû’l-Hüseyin Müslim b. Haccâc, el-Câmiü’s-Sahîh, (thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî) Dârü‘l-Hadîs, Kâhire 1997.
• en-Nesefî, Ebû Hafs Necmüddîn Ömer b. Muhammed, et-Teysîr fi’t-Tefsîr, Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Reisülküttab, nr. 41.
• Tayyarzâde Atâ Bey, Târih, Şeyh Yahya Efendi Matbaası-Ali Efendi Matbaası, İstanbul 1293.
• Temizer, Aydın, “Osmanlıda Huzur Dersi Örnekleri Tahlil ve Tenkitli Tefsir Metni Neşirleri I”, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (28) 2013, XV, s. 65-92.
• Topkapı Sarayı Müzesi Rehberi, Devlet Matbaası, İstanbul 1933.
• Uzunçarşılı, Uzunçarşılı, Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilatı, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1965.
• Ünver, Mustafa, “Sarayda Abdülhamid Han Huzurunda Bir Tefsir Dersi ve Neşri”, İstanbul Tecrübesi / The Experience of Istanbul: Dinsel ve Kültürel Farklılıkların Birarada Yaşaması, İstanbul 2010, s. 333-353.