Edebî Tasvir ve Arap Edebiyatı’na Yansımaları

Yıl 2020, Cilt: 29 Sayı: 1, 189 - 228, 25.06.2020

Fadime Kavak

Öz

İfade biçimlerinden özel bir anlatım şekli kabul edilen edebî tasvir; duygusal bir manzarayı veya hayalî sahneyi canlandırmak olup, lafzın da bu işlemde araç olarak kullanılmasıdır. Edebî tasvirler duyguları ifade etmede, kastedilen mananın doğrudan ifade edilemediği durumlarda, gerçeklik intibaı uyandırılmak istendiğinde, okuyucuya şiirsel ve etkileyici bir his vermede ya da insanlar üzerinde ikna edici ve inandırıcı tesir oluşturmada son derece etkilidir. Önceleri edebî metinlerde geçen tasvirler için, tavsif sözcüğü kullanılmıştır. Tavsiflerde her zaman bir tasvir ve resimleştirme söz konusu olmuş ancak, ıstılah olarak “tasvir” kelimesi kullanılmamıştır. Arap edebiyatında tasvir kelimesine dikkat çeken ilk kişinin Câhız olduğu kabul edilir. Çünkü O, “Şiir sanattır, bir ürün örneğidir ve tasvir biçimidir” der. Câhız’dan sonra gelen Kudâme b. Ca‘fer de Yunan felsefesinin etkisiyle “sûret” kelimesini şekil açısından ele alır ve şiirdeki edebî tasviri, hissedilebilen maddelerdeki şekle kıyas eder. Abdulkâhir el-Curcânî’ye göre de “tasvir” temsil ve kıyastır; görülemeyen şeylerin, soyut anlamların, gözle görülebilecek şekilde ortaya konmasıdır. İşte bu makale-de öncelikle edebî tasviri oluşturan “edeb” ve “tasvir” kavramları üzerinde durulmuş, daha sonra edebî tasvirin tanımı, çeşitleri, işlevleri, Arap Edebiyatı’na yansımaları ve belagatle olan ilişkisi örneklerle detaylı bir şekilde açıklanmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Arap Edebiyatı, Belagat, Edeb, Tasvir, Edebî Tasvir

Kaynakça

• Avde, Abdullah. Edebu'l-kelâm ve eseruhu fî binâi'l-alâkâti'l-insâniyye fî dav'i'l-Kur’âni'l-Kerîm. Ürdün: Dâru'n-Nefâis, 2005.
• Cebbûr, Abdünnûr. el-Mu‘cemu'l-Edebî. 2 Cilt. Beyrût: Dâru'l-İlm li'l-Melâyîn, 1884.
• Abdülmecîd, Abidîn. el-Emsâl fi'n-nesri'l-Arabiyyi'l-kadîm. İskenderiyye: Dâru'l-Ma‘rifeti'l-Câmi‘iyye, 1989.
• Aclûnî, Ebü'l-Fidâ İsmâîl b. Muhammed. Keşfü'l-hafâ ve müzîlü'l-ilbâs ammâ iştehera mine'l-ehâdîs âlâ elsineti'n-nâs. 2 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi't-Türâsi'l-Arabî, h. 1351.
• Bedevî, Ahmed. Üsüsü'n-nakdi'l-edebî inde’l-Arab. Kâhire: Dâru Nahdati Mısır, 1979.
• Nuri, Akbayar vd. “Edeb”. Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi. 2/428-436. İstanbul: Dergâh Yayınları, ts.
• Akçay, Yusuf. Dil Atlası. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2005.
• Akdeniz, Safiye. “Betimleyici Anlatım: Tasvirî 'descriptif' Metinler”. ege-edebiyat.org. Erişim 22 Kasım 2006. http://www.ege-edebiyat.org/modules.php?name=News&file=article&sid=239
• Aktaş, Hasan. Modern Türk Şiirinde Edebî Sanatlar. İstanbul: Söylem Yayınları, 2002.
• Aktaş, Şerif. Edebiyatta Üslûp ve Problemleri. Ankara: Akçağ Yayınları, 1986.
• Aktaş, Şerif - Gündüz, Osman, Yazılı ve Sözlü Anlatım. Ankara: Akçağ Yay., 2001.
• Kudât, Ahmed Mustafa Ali. eş-Şerî‘atu'l-İslâmiyye ve'l-funûn. Beyrût: Dâru'l-Cemîl, ts.
• Askerî, Ebû Hilâl el-Hasen b. Abdullah b. Sehl. Kitâbu's-Sınâ‘ateyn el-kitâbe ve'ş-Şi‘r, thk., Mufîd Kumayha. Beyrût: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1981.
• Ateş, Süleyman. Görünmez Âlemin İzleri. İstanbul: Yeni Ufuklar Neşr, ts.
• Atîk, Abdülazîz. Fi'l-edebi'l-İslâmî ve'l-Emevî. Beyrût: Dâru'n-Nahdati'l-Arabiyye, 2001.
• Banarlı, Nihad Sâmi. Edebî Bilgiler. Remzi Kitabevi. İstanbul: 1948.
• Bayraktar, İbrahim. Edebî ve İlmî Açıdan Hadis. İzmir: Işık Yay., 1993.
• Behbîytî, Necîb Muhammed. Târîhu'ş-şi’ri'l-Arabî hattâ âhıri'l-karni's-sâlisi'l-hicrî. y.y.: Dâru's-Sakâfe, 2001.
• Belî’, Abdülhakîm. en-Nesru'l-fennî ve eseru'l-Câhız fîh. Kâhire: Lecnetu'l-Beyâni'l-Arabî, 1969.
• Berkûkî, Abdurrahmân. Şerhu dîvânı Hassân b. Sâbit. Beyrût: Dâru'l-Kitâbi'l-Arabî, 2004.
• Bilgegil, M. Kaya. Edebiyat Bilgi ve Teorileri. Ankara: Sevinç Matb.,1980.
• Bilgin, Muhittin. Anlamdan Anlatıma Türkçemiz. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yay., 2002.
• Bolelli, Nusrettin. Belâgat. İstanbul: İFAV yay., 2001.
• Bustânî, Butrus. Cevâhiru'l-edeb. thk. Selîm İbrâhîm Sâdır. 3 Cilt. Beyrût: Mektebetu Sâdır, 1931.
• Câhız. el-Beyân ve't-tebyîn. 4 Cilt. thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn. Beyrût: Dâru'l-Cîl, ts.
• Câhız. Kitâbu'l-Hayavân. 8 Cilt. thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn. Beyrût: Dâru'l-Fikr, 1988.
• Cebbûrî. Yahyâ. eş-Şi’ru'l-câhilî hasâisuh ve funûnuh. Beyrût: Müessesetü'r-Risâle, 1986.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmâîl b. Hammâd el-Fârâbî. es-Sıhâh tâcu'l-luga ve sıhâhu'l-Arabiyye. 7 Cilt. thk. Ahmed Abdülgafûr Attâr. Beyrût: Dâru’l-İlm li'l-Melâyîn, 1990.
• Ceviz, Nurettin - Demirayak, Kenan - Yamak, Nevzat H.. Yedi Askı, Ankara: Ankara Okulu Yay., 2004.
• Ceylan, Mustafa. “Şiir ve Anlatım 2”. antoloji.com. Erişim 1 Mart 2006. https://www.antoloji.com/tahlil-siir-ve-anlatim-2-siiri/
• Cundî, Enver. Hasâisu'l-edebi'l-Arabî. Beyrût: Dâru'l-Kitâbi'l-Lübnânî, 1985.
• Cundî, İn‘âm. er-Râid fi'l-edebi'l-Arabî. 2 Cilt. Beyrût: Dâru'r-Râidi'l-Arabî, 1986.
• Çağrıcı, Mustafa. “Edep”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 10/412-415. İstan-bul: TDV Yay., 1994.
• Çetin, Nihad Mazlum. Eski Arap Şiiri. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matb., 1973.
• Dayf, Şevkî. el-Bahsu'l-edebî. Kâhire: Dâru'l-Ma‘ârif,1972.
• Dayf, Şevkî. Fi'n-nakdi'l-edebî. y.y: Dâru'l-Ma‘ârif, ts.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdurrahmân. es-Sünen. thk. Fevvâz Ahmed. Beyrût: Dâru’l- Kitâbi’l-Arabî, 1407.
• Emir, Sabahat. Örneklerle Tasvir ve Tahlil. İstanbul: Yenilik Basımevi, 1970.
• Eren, Şâdi. Kur'ân'da Teşbîh ve Temsîller. İstanbul: Işık Yay., 2001.
• Ersoy, Mehmet Akif. Kur'ân'dan Ayetler ve Nesirler. nşr. Ömer Rıza Doğrul. İstanbul: Yüksel Yay., 1944.
• Eşkar, Muhammed Süleymân Abdullah. Mu‘cemu ‘ulûmi'l-lugati'l-Arabiyye. Beyrût: Müessesetü'r-Risâle, 2001.
• Eşter, Muhammed Sabrî. el-Asru'l-câhilî. Dimaşk: Câmi‘atu Haleb, 1995.
• Fâhûrî, Hannâ. el-Câmi‘ fî târîhi'l-edebi'l-Arabî el-edebu'l-kadîm. Beyrût: Dâru'l-Cîl, 1986.
• Fâhûrî, Hannâ. el-Mûcez fi'l-edebi'l-Arabî ve târîhih. 4 Cilt. Beyrût: Dâru'l-Cîl, 1991.
• Ferhûd, Hasen Şâzelî vd. el-Edeb nusûsuhu ve târîhuh. y.y: y.y, 1981.
• Ferrûh, Umar. Târîhu'l-edebi'l-Arabî. 4 Cilt. Beyrût: Dâru'l-İlm li'l-Melâyîn,1984.
• Gökşen, Enver Nâci. Kompozisyon İlkeleri ve Antolojisi. İstanbul: May Yay., 1969.
• Hâlidî, Salâh Abdülfettâh. Nazariyyetu't-tasvîri'l-fennî inde Seyyid Kutub. Cidde: Dâru'l-Menâra, 1989.
• Hâvî, İliyyâ Selîm. Fennü'l-vasf ve tatavvuruh fi’ş-şi’ri'l-Arabî. Beyrût: Dâru'l-Kitâbi'l-Lübnânî, 1987.
• Hengirmen, Mehmet. Dilbilgisi ve Dilbilim Terimleri. Ankara: Engin Yay., 1999.
• Hudayrî, Sâlih b. Abdullah b. Abdülazîz. es-Sûretu’l-fenniyye fi'ş-şi‘ri'l-İslâmî inde’l-mer'eti'l-Arabiyye fi'l-asri'l-hadîs. Riyâd: Mektebetu't-Tevbe, 1993.
• Huseyn, Abdülkâdir. Fennü'l-belâga. Beyrût: Âlemu'l-Kütüb, 1984.
• Huseyn, Tâhâ. Min târîhi'l-edebi'l-Arabî. 3 Cilt. Beyrût: Dâru'l-İlm li'l-Melâyîn, 1991.
• Husrî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Ali. Zehru'l-âdâb ve semeru'l-elbâb. thk. Muhammed Muh-yiddîn Abdülhamîd. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Cîl, 1972.
• Goldziher, Ignaz. “Edeb”. MEB İslâm Ansiklopedisi. 4/105-106. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1977.
• Râgıb el-İsfahânî, Ebü’l-Kâsım Hüseyin b. Muhammed b. el-Mufaddal. Müfredâtü elfâzi’l-Kur’ân. thk. Safvân Adnân Dâvûdî. Dimaşk: Dâru’l-Kalem, 2002.
• İbn Arabî. Harflerin İlmi: el-Futûhâtu'l-Mekkiyye. çev. Mahmut Kanık. Bursa: Asa Kita-pevi, 2000.
• İbnü'l-Esîr, Ziyâeddîn. el-Meselü's-sâ’ir fî edebi'l-kâtib ve'ş-şâ‘ir. thk. Ahmed el-Hûfî - Bedevî Tıbâne. 4 Cilt. Kâhire: Dâru'n-Nahda, ts.
• İbnu Manzûr, Ebü’l-Fadl Cemâlüddîn Muhammed b. Mukrim. Lisânü’l-Arab. 35 Cilt. Beyrût: Dâru’s-Sâdır, ts.
• İskenderî, Ahmed – Anânî, Mustafa. el-Vasît fi'l-edebi'l-Arabî ve târîhih. Mısır: Dâru'l-Ma‘ârif, 1917.
• Kabaklı, Ahmet. Türk Edebiyatı. 3 Cilt. İstanbul: Türkiye Yay., 1973.
• Kanâvî, Abdülazîm Ali. el-Vasf fi'ş-şi’ri'l-Arabî. y.y: Mektebetu Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1949.
• Kantemir, Enise. Yazılı ve Sözlü Anlatım. Ankara: Sevinç Matb., 1972.
• Karaalioğlu, Seyit Kemal. Ansiklopedik Edebiyat Sözlüğü. İstanbul: İnkılap ve Aka Kitapevleri, 1983.
• Karaalioğlu, Seyit Kemal. Sözlü/Yazılı Kompozisyon Sanatı. İstanbul: İnkılap Kitapevi, ts.
• Karaalioğlu, Seyit Kemal. Türkçe ve Edebiyat Sözlüğü. İstanbul: Okat Yay., 1967.
• Karaca, Mehmet. İzahlı Edebî Sanatlar Antolojisi. İstanbul: Hilal Matbaası, 1966.
• Karataş, Turan. Ansiklopedik Edebiyat Terimleri Sözlüğü. Akçağ Yay., Ankara: 2004.
• Kâtip Çelebi, Mustafa b. Abdullah. Keşfu'z-zunûn an esâmi'l-kütüb ve'l-fünûn. 2 Cilt. İstanbul: y.y., 1941. Kavak, Fadime. Kur’an’da Edebî Tasvir. Bursa: Emin Yay., 2015.
• Kermî, Hasen Sa‘îd. el-Hâdî ilâ lugati'l-Arab. 4 Cilt. Beyrût: Dâru Lübnân, 1992.
• Keylânî, Necîb. İslâmî Edebiyata Giriş. çev. Ali Nar. İstanbul: Risale Yay., 1988.
• Kolcu, Ali İhsan. Öykü Sanatı. Ankara: Salkım Söğüt Yay., 2005.
• Kumeyha, Câbir. Edebu'l-hulafâi'r-râşidîn. Beyrût: Dâru'l-Kütübi'l-Esâsiyye, ts.
• Kutub, Seyyid. et-Tasvîru'l-fennî fi'l-Kur’ân. y.y: y.y., 1966.
• Lane, Edward William. An Arabic-English Lexicon. 8 Cilt. Beyrût: Mektebetu Lübnân, 1997.
• Ma’rûf, Nâyif. el-Edebu'l-İslâmî fî ahdi'n-nubuvvet ve hilâfeti'r-râşidîn. Beyrût: Dâru'n-Nefâis, 1990.
• Matlûb, Ahmed. Mu‘cemu mustalahâti'n-nakdi'l-Arabiyyi'l-kadîm. Beyrût: Mektebetü Lübnân, 2001.
• Muhammed, Ebû Mûsâ. et-Tasvîru’l-beyânî. Kâhire: Mektebetu Vehbe, 1993.
• Müslim, Mustafa. Mebâhis fî i‘câzi'l-Kur’ân. Dimaşk: Dâru'l-Kalem, 1999.
• Nâci, Muallim. Istılâhât-ı Edebiyye. haz. Alemdar Yalçın - Abdülkadir Hayber. Ankara: Akabe Yay., ts.
• Nassâr, Huseyn Muhammed vd. el-Mevsû‘atu'l-Arabiyyetu'l-müyessera. 4 Cilt. Beyrût: Dâru'l-Cîl, 2001.
• Nedvî, Muhammed Vâdı‘ Reşîd el-Hasenî. Târîhu'l-edebi'l-Arabî. Beyrût: Dâru İbni Kesîr, 2002.
• Okay, M. Orhan. “Edebiyat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/395-397. İstanbul: TDV Yay., 1994.
• Özdemir, Emin - Binyazar, Adnan. Yazmak Sanatı Kompozisyon. İstanbul: Varlık Yay., 1969.
• Özdemir, Emin. Sözlü Yazılı Anlatım Sanatı Kompozisyon. İstanbul: Remzi Kitapevi, 1986.
• Özkırımlı, Atilla. Türk Dili Dil ve Anlatım. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yay., 2001.
• Özön, Mustafa Nihat. Yazmak Sanatı ve Kompozisyona Giriş. İstanbul: Remzi Kitapevi, 1961.
• Özünlü, Ünsal. Edebiyatta Dil Kullanımları. İstanbul: Multılıngual, 2001.
• Paçacıoğlu, Burhan. Türk Dili ve Kompozisyon. Sivas: Dilek Matb., 1997.
• Râfi‘î, Mustafa Sâdık. Târîhu âdâbi'l-Arab. 3 Cilt. Beyrût: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 2000.
• Râgıb, Abdüsselâm Ahmed. Vazîfetu's-sûreti'l-fenniyye fi'l-Kur’âni'l-Kerîm. Haleb: Fussi-let li'd-Dirâsât ve't-Terceme ve'n-Neşr, 2001.
• Râzî, Fahruddîn. Mefâtîhu'l-gayb. 23 Cilt. çev. Suat Yıldırım vd. İstanbul: Huzur Yay., ts.
• Rubâ‘î, Abdülkâdir. es-Sûretu’l-Fenniyye fi'n-Nakdi'ş-Şi‘rî. Riyâd: Dâru'l-Ulûm, 1984.
• Rûmiyye, Vehb. Binyetu'l-kasîdeti'l-Arabiyye. Dimaşk: Dâru Sa‘di'd-Dîn, 1997.
• Sagîr, Muhammed Huseyn Alî. es-Sûretu’l-fenniyye fi'l-meseli'l-Kur’ânî. Beyrût: Dâru'l-Hâdî, ts.
• Sakr, Ahmed Muhammed. "Keyfe Nedrusu'l-Edeb". Mecelletu'l-Ezher 22/1 (1950).
• Saraç, Yekta. Klasik Edebiyat Bilgisi Belâgat. İstanbul: Bilimevi Yay., 2000.
• Sarmış, İbrahim. “Seyyid Kutub'un Edebî Yönü”. Şehâdeti'nin 30. yılında Seyyid Kutub Sempozyumu. haz. Ahmet Ağırakça. 126-143. İstanbul: İrfan Vakfı, ts.
• Aga, Sefer - Tevfîk, Umar. el-Edebu'l-Arabî ve nusûsuh. haz. Munîr el-Ba’lebekkî. y.y: Mektebetu'l-Vahdeti'l-Arabiyye, 1963.
• Suyûtî, Celâluddîn Abdurrahmân. el-İtkân fî ulûmi'l-Kur’ân. 2 Cilt. Beyrût: Dâru'l-Ma’rife, ts.
• Şentürk, Ahmet Atilla. XVI. Asra Kadar Anadolu Sahası Mesnevilerinde Edebî Tasvirler. İstanbul: y.y., 2002.
• Tâhiru'l-Mevlevî. Edebiyat Lügatı. thk. Kemal Edîb Kürkçüoğlu. İstanbul: Enderun Kitapevi, 1973.
• Tansel, Fevziye Abdullah. İyi ve Doğru Yazma Usulleri. İstanbul: Ötüken Yay., ts.
• Yetkin, Suut Kemal. Edebiyat Üzerine. İstanbul: Yenilik Yay., 1952.
• Tehânevî, Muhammed A‘lâ b. Ali b. Muhammed. Keşşâfu ıstılâhâti'l-funûn. nşr. Mu-hammed Ali Beydâvî. 4 Cilt. Beyrût: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1998.
• Tülücü, Süleyman. “Muallakât”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 30/310-312. İstanbul: TDV Yay., 2005.
• Usfûr, Câbir. es-Sûretu’l-fenniyye fi't-turâsi'n-nakdî ve'l-belâgî inde’l-Arab. Beyrût: el-Merkezu’s-Sakâfiyyu'l-Arabî, 1992.
• Üzgör, Tahir. Edebiyat Bilgileri. İstanbul: Veli Yay., 1983.
• Yalar, Mehmet. “Arap Edebiyatı Bağlamında Edebiyat Kavramına Analitik Bir Ba-kış”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14/2 (2005), 1-23.
• Yaltkaya, Şerafettin. Muallakât, İstanbul: MEB Basımevi, 1989.
• Yetiş, Kazım. Namık Kemal’in Türk Dili ve Edebiyatı Üzerine Görüşleri ve Yazıları. İstan-bul: İstanbul Ünv. Edebiyat Fak. Yay., 1989.
• Zebîdî, Muhammed Murtadâ. Tâcu'l-arûs. 10 Cilt. Beyrût: Dâru's-Sâdır, 1306.
• Zemahşerî, Cârullah Ebü'l-Kâsım. el-Keşşâf an hakâikı gavâmidi't-Tenzîl. thk. Âdil Ah-med Abdulmevcûd - Ali Muhammed Mu‘avvad. 6 Cilt. Riyâd: Mektebetu'l-Ubeykân, 1998.
• Zircirkıran, Belkıs. Metinlerle Edebiyat Bilgisi. 2 Cilt. İzmir: İzmir Eğitim Enstitüsü Ders Kitapları Yay., ts.